گیاهان دارویی
وبلاگ محمد علیانسبگیاهان دارویی
وبلاگ محمد علیانسب
مراحل تهیه دمنوش «به»
==================
2. "به" را خوب بشویید تا پرزهای روی آن برود. اگر پوست به کاملاً زرد باشد نیازی به گرفتن آن نیست.
3. پس از شستن "به" باید آن را با رنده فلزی خلال کنید تا قطعاتی به طول حدوداً 3 سانتی متر و قطر حدود 2 میلی متر به دست آورید. قطعات ریزتر یا درشت تر ممکن است در مراحل بعدی شما را با مشکل روبرو کنند.
4. پس از این کار باید قطعات رنده شده به را در یک سینی بگسترانید و روی وسیله گرمازایی با گرمای ملایم و پیوسته، مانند شوفاژ، قرار دهید. بسته به رطوبت هوا و دمای گرم کننده بین 1 تا 2 روز طول می کشد تا قطعات به خشک شوند. در این مرحله، خشکی نباید آنقدر شدید باشد که خلالها را بتوان مانند چوب کبریت شکست.
5. مرحله پایانی در تهیه دمنوش به، بو دادن آنهاست که نیاز به کمی مهارت دارد وگرنه ممکن است دمنوش خوب از کار درنیاید. برای این کار باید یک ماهی تابه فلزی را روی شعله گاز بگذارید تا ظرف خوب خوب داغ شود به قدری که اگر قطره ای آب در آن ریختید به پرش درآید و زود بخار شود. سپس خلالهای به خشک شده را یکباره در ماهیتابه ریخته و به سرعت با قاشق چوبی زیر و رو کنید تا حرارت به طور یکسان به همه خلالها برسد. این کار را تا وقتی که رنگ خلالها به قهوه ای پررنگ برسد ادامه بدهید. کمی دود بلندشدن از این خلالها هیچ عیبی ندارد و حتی به خوش رنگتر شدن دمنوش هم کمک می کند، بنابراین از برخاستن کمی دود و دم نترسید.
6. پس از تغییر رنگ و بوداده شدن به ها، ماهیتابه را از حرارت دور کنید و بگذارید خنک شود. سپس آن را در ظرف دربسته شیشه ای نگهداری کنید و از رطوبت هم دور نگهدارید.
7. برای تهیه دمنوش برای هر نفر حدود یک قاشق غذاخوری معمولی از آن را در یک قوری با یک لیوان آب جوش به مدت 20 دقیقه روی بخار، خوب دم کنید و سپس نوش جان کنید.
افزودن مقدار اندکی زعفران آثار قلبی و مغزی آن را تقویت می کند و رنگ و مزه اش را هم ارتقاء می دهد. اگر به کاملا شیرین بوده باشد نیاز چندانی به شیرین کننده ندارید ولی اگر دوست داشتید خوب است که آن را با کمی نبات شیرین کنید و بنوشید.
شربت به لیمو
یک نوشیدنی گوارا با عطری متفاوت و بسیار مناسب برای فصل گرما و افراد گرم مزاج
زمان آماده سازی : کمتر از 1 ساعت
به راحتی می‌توانید این شربت را در منزل تهیه کنید و از آن لذت ببرید. زمان
آماده سازی مواد این شربت 20 دقیقه است و زمان پخت و سرو آن هم 20 دقیقه
به طول می‌انجامد.
مواد لازم:
به: 2 کیلو‌گرم
شکر:2 کیلو‌گرم
آب لیمو: نصف استکان
آب:4 پیمانه
طرز تهیه:
به را تمیز می‌کنیم و خوب می‌شوییم. آن را رنده یا 4 قاچ می‌کنیم. مغز و تخم آن را می‌گیریم. به‌ها را چرخ می‌کنیم تا شیبه به پوره شود، سپس در صافی می‌ریزیم و آبِ آن را می‌گیریم و کنار می‌گذاریم. با ابمیوه گیری نیز می توان این کار را انجام داد
شکر را با 4 لیوان آب مخلوط می‌کنیم و می‌گذاریم 2 تا 3 جوش بزند و بعد شربت را از صافی رد می‌کنیم.
آب به که قبلاً گرفتهایم را با شربتِ از صافی رد شده، مخلوط می‌کنیم و روی اجاق گاز می‌گذاریم تا چند جوش بزند و شربت قوام بیاید.
سپس آب لیمو را اضافه می‌کنیم و بعد از یکی دو جوش شربت را از روی اجاق برمی‌داریم و در شیشه‌های تمیز و استرلیزه که درب آنها محکم می‌شود می‌ریزیم و اجازه می‌دهیم شربت خنک شود بعد در آن را می‌گذاریم.
مربا و شربت بهارنارنج
بهارنارنج طبع گرم و خشک داشته و بسیار نشاط آور است، شربت خنک آن در تابستان مورد استفاده است.
مواد اولیه :
بهار نارنج ۴لیوان
شکر ۳لیوان
آب ۳ لیوان
آبلیمو ۲قاشق غذاخوری
پودر هل سبز نصف قاشق مرباخوری
ابتدا بهار نارنج را برگ برگ کنید و آن را کاملا بشویید و بعد داخل قابلمه ریخته و روی آن آب بریزید و حرارت را زیاد کنید تا جوش بیاید و چند قل بزند.سپس آن را آبکش کرده و با آب سرد بشویید.این کار را برای ۲مرتبه دیگر هم انجام دهید تا تلخی این گیاه از بین برود. سپس داخل قابلمه آب سرد بریزید و بهار نارنج آبکش شده را اضافه کنید و شکر را لابه لای بهارنارنج بپاشید سپس روی آن را بپوشانید و ۱۲ ساعت داخل یخچال قرار دهید.
پس از ۱۲ ساعت قابلمه را روی حرارت قرار دهید تا به جوش آید سپس حرارت را کم کنید تا مربا آرام آرام بجوشد و غلیظ شود و گلبرگ ها شیشه ای شوند ، در پایان آبلیمو و پودر هل سبز را اضافه کنید و چند جوش که زد از روی حرارت بردارید ، روی قابلمه را با پارچه بپوشانید و اجازه دهید مربا خوب سرد شود سپس داخل شیشه بریزید.
می توانید آب بیشتری استفاده کرده و شهد به دست آمده را به عنوان شربت استفاده نمایید.
همچنین می توان از عرق بهار نارنج برای تولید شربت استفاده کرد.
مواد لازم :
عرق بهارنارنج دو پیمانه
شکر پنج پیمانه
آب سه پیمانه
آبلیمو یک ق.س
طرز تهیه :
شکر-آب-عرق بهارنارنج را در ظرفی بریزید و روی حرارت قرار دهید تا بجوشد .
حدوداً ده دقیقه به قوام آمدن شربت مانده ، آبلیمو را اضافه کنید و اجازه دهید تا ده دقیقه بجوشد و
قوام آید(کمی رقیق تراز شربت مربا باشد)سپس از روی حرارت بردارید و بعد از سرد شدن سرو
کنید. شربت بهار نارنج را بهتراست در یخچال نگهداری کنید تا خراب نشود.
شربت جلاب
مواد لازم:
نبات سفید 1 کیلو، گلاب 3 کیلو، زعفران نیم مثقال.
طرز تهیه:
نبات و گلاب را با شعله ملایم بجوشانید در حین جوشیدن کف آن را بگیرید و
صاف نمایید تا نصف شود. سپس زعفران را با گلاب حل کرده و به آن اضافه کنید.
هنگام استفاده می‌توانید با آب سرد یا عرقیات مناسب و فرنجمشک و یا تخم
ریحان و... بنوشند.
خواص:
جهت تقویت قلب و اعصاب و افسردگی مفید است. در بسیاری از دستورها به عنوان پایه شربت مورد استفاده قرار می گیرد.
این شربت با کاهش مقدار زعفران نوشیدنی بسیار خوبی برای فصل گر ما است.
شربت انجیر
روش اول:
تعدادی انجیر خشک را در یک ظرف آب گرم بریزید و یک شبانه روز بخیسانید سپس می توانید آب آن را جداگانه به صورت خنک و انجیرها را هم جدا مصرف کنید.
مصرف انجیر خیسانده به ویژه قبل از غذا به عنوان یک ملین بسیار خوب و بدون عارضه شناخته می شود.
شربت انجیر نیز یک نوشیدنی مقوی و برای فصل گرما مناسب است.
می توان این خیسانده را با مقداری گلاب همراه کرد که خنک تر می شود.
روش دیگر تهیه:
مواد لازم
- انجیر خشک 500 گرم
- شکر 750 گرم
- آب 1/5 لیتر
- گلاب یک قاشق غذاخوری
- جوهر لیمو یک قاشق چایخوری
طرز تهیه شربت انجیر
دستورالعمل حاضر یکی از سریعترین و اقتصادی ترین روش ها برای
تهیه شربت انجیر بوده که به سادگی این امر برای هر فردی که علاقمند به
تهیه این ماده شفابخش است را در کوتاه ترین زمان ممکن امکانپذیر می کند.
ابتدا انجیر را پس از بررسی، پاکسازی و جدا کردن دم در آب به مدت 2 ساعت
خیس کرده و سپس با استفاده از مخلوط کن آنها را کاملاً به صورت یکدست خرد و
نرم کنید. مخلوط را داخل قابلمه فلزی ریخته روی حرارت ملایم قرار داده و
شکر را اضافه کنید، پس از گذشت زمانی از جوش آمدن مخلوط کف بر روی سطح
مخلوط جمع می شود که باید آنها را از مخلوط جدا کرده و به خارج از قابلمه
منتقل کنید که این امر باعث جلوگیری از سر ریز و همچنین تغییر طعم می شود.
پس از اینکه مخلوط کاملاً قوام آورد گلاب و جوهر لیمو را اضافه کرده و با
استفاده از یک صافی که سوراخ های ریز داشته باشد مخلوط بدست آمده را صاف و
پس از آنکه خنک شد به بطری های مورد نظر منتقل و در جایی دور از نور
مستقیم و خنک نگهداری می کنیم.
روش مصرف
می توان روزانه یک تا سه نوبت ، هر نوبت یک قاشق غذاخوری به همراه یک لیوان آب سرد میل نمود.
نکات مهم
- برای افراد دیابتی به دلیل وجود قند فراوان مناسب نبوده و این افراد در صورت تمایل با داشتن برنامه تغذیه ای مناسب و کنترل صحیح قند خون خود می توانند استفاده کنند.
- افرادی که مبتلا به سندروم روده تحریک پذیرهستند باید از مصرف این شربت خودداری کنند.
- به یاد داشته باشید که مصرف هیچکونه مایعات قبل و بلافاصله بعد از غذا توصیه نمی شود.
تهیه و تنظیم :محمد علیانسب کارشناس گیاهان دارویی
مرزنگوش؛ داروی رطوبتهای دِماغی
مرزنگوش؛ درمان رطوبتهای دِماغی
نام علمی: Origanum vulgare L.
نام انگلیسی: Sweetmarjoram
خانواده: (نعناع) Lamiaceae
گیاهی پایا و معطر از خانواده نعناع Lamiaceae که تمام گیاه دارای عطر خوشایند و بوی مطبوع معطری شبیه آویشن می باشد.
از نظر حکمای طب سنتی طبع مرزنگوش گرم و خشک است.
خواص و آثار:
1. آشامیدن دم کرده آن بازکننده انسداد و گرفتگی های دِماغی (مغزی) و رافع سردرد سرد بلغمی و سوداوی است و زکام را قطع می کند .
2. عرق مرزنگوش به خاطر طبیعت گرم خود، بازکننده انسداد و گرفتگی های مغزی و درمان برخی سردردها می باشد .
3. کسانی که مبتلا به بی خوابی هستند و شبها خواب آرام و راحت ندارند و یا
اینکه به درد شدید میگرن دچارند یا مبتلا به زکام مغزی شده اند مرزنجوش
بهترین داروی شفابخش برای آنها می باشد.
4. مالیدن مرزنگوش با حنا در تسکین سردرد اثرى نیکو دارد.
5. مالیدن آن به چشم برای پیشگیری از شروع نزول آب در چشم و ضعف باصره مفید است.
6. دم کرده ۲ قاشق غذاخوری سرشاخه‌های خردشده گیاه در نیم لیتر آب جوش در درمان سیاه سرفه و سایر سرفه‌ها و اسهال به‌کار می‌برند.
7. از دم‌کرده آن به شکل غرغره برای رفع التهاب دهان و گلو و به شکل‌مالیدنی برای زخم‌ها به‌کار می‌رود.
8. برای رفع سنگینی معده، نفخ و ناراحتی‌های کبدی توصیه می‌شود. در موارد بی‌اشتهایی، ناراحتی‌های هاضمه یا صفراوی مؤثر است.
9. در استعمال خارجی از اسانس آن به‌صورت پماد برای ضدعفونی کردن زخم‌ها و
در تسکین رماتیسم و دندان درد و گوش درد در استعمال موضعی آن مصرف دارد.
10. ریختن چند قطره از اسانس آن در گوش یا قرار دادن پنبۀ آغشته به آن در گوش باز کنندۀ مجرای گوش می باشد.
11. جوشانده ۲۰ تا ۳۰ گرم سرشاخه‌های گلدار آن در یک لیتر آب را با
عسل‌شیرین کنید. خوردن ۳ تا ۴ فنجان از این محلول بین غذاها برای بیماران
مبتلا به تنگی نفس توصیه شده است.
12. استنشاق این گیاه عطسه آور و اشک آور بوده و در درمان سردرد ناشی از سرماخوردگی مفید می باشد .
13. خوردن دم کرده آن فرح آور است و برای درد سینه و سرفه و تنگی نفس و درد
قلب و تحلیل نفخ و گاز و بادها و سختی در ترشح ادرار و حیض نافع است.
14. از دم کرده ۱۰ تا ۲۰ گرم سرشاخه‌های گلدار به مدت ۱۰ دقیقه در یک لیتر
آب جوش پس از صاف کردن و با عسل شیرین کردن برای درمان بیماری‌های
دستگاه‌تنفسی، به‌عنوان صاف‌کننده خون و نیز برای تسهیل هضم و تسکین دردهای
ماهانه، روزانه سه فنجان تناول نمایید.
15. مرزنگوش وحشی توسط چینی‌ها برای استفراغ، اسهال، یرقان و خارش استفاده
می‌شود. از تیره نزدیک مارجورام بوده و برای درد مفاصل، سرفه و به عنوان
شربت سینه استفاده می‌شود.
16. خشکیده مرزنگوش را با عسل مخلوط کنند و بر پوست بمالند لکه‌های سیاه
خونی و لکه‌های سبز رنگ خونی را بر می‌دارد و به ویژه برای زدودن لکه‌های
خونی زیر چشم بسیار مفید است.
17. ارسطو خواص زیادى را به آن نسبت داده که مهمترین آن خواص تقویت معده، بادشکن، معرق و ضدتشنج است.
18. روغن مرزنگوش عفونت گوش را برطرف میکند و مالیدن آن به صورت موضعی
باعث رفع تشنجات عصبی یا پرش موضعی می‌شود و عصب و عضلات را نرم میکند.
19. پخته شده آن به صورت ضماد، جای زخم و سالک که روی پوست مانده باشد را از بین می‌برد.
کاربرد بهداشتی- آرایشی
شاداب کننده: سه قاشق غذاخوری مرزنگوش خشک را داخل قوری یا کتری دارای 750
میلی لیتر آب است بجوشانید. سپس آن را صاف کرده و با کمی گلاب مخلوط کنید و
داخل تشت بریزید و صورت را داخل تشت قرار دهید و با آن آب صورت را بشویید
تهیه و تنظیم :محمد علیانسب کارشناس گیاهان دارویی
حدود یک و نیم الی دو کیلو گلبرگ گل محمدی را در ظرف شیشه ای ریخته و 4 الی 5 لیتر آب داغ به ان اضافه نمایید
و در آن را بسته بگذارید یک شبانه روز بماند.
سپس گلبرگ ها را خارج کرده و بفشارید تا عصاره آن وارد آب شود و تفاله را دور بریزید.
و بعد 4 کیلو شکر را با این آب مخلوط کرده و روی حرارت ملایم بگذارید تا غلیظ شود.
شربت آماده است در یخچال نگهداری و در زمان مصرف با مقدار مورد نظر آب خنک آمیخته و میل نمایید.
این شربت نشاط آور و برای رفع تشنگی مناسب بوده و به خواب نیز کمک می کند.
تهیه و تنظیم :محمد علیانیب کارشناس گیاهان دارویی
مشخصات مرفولوژی ،خواص دارویی و محل رویش بعضی از گیاهان دارویی
ابوقرنین
مشخصات ظاهری:
ابوقرنین گیاهی است آبزی که برگهای مواج، لوزی شکل، دندانه دار و منتهی به دمبرگ دراز دارد. برروی ساقه غوطه‌ور آن در آب، برگ‌هایی از نوع کاملا متفاوت و دارای پهنک منقسم به قطعات باریک و نخی شکل جای دارد.
گلهای سفید رنگ آن، به حالتی در وسط برگها ظاهر می‌گردد که کمی بالاتر از سطح آب دیده می‌شود گفتنی است با اینکه این گیاه، یکساله می‌باشد ولی در بعضی نواحی به علت شرایط خاص محیط زندگی، به حالت چندساله نیز در میآید. پراکندگی آن بیشتر در مرداب‌ها، استخرهای طبیعی، و به طور کلی آب‌های راکد یا نیمه راکد اغلب نواحی اروپا و آسیا است.
محل رویش: سواحل دریای خزر (به خصوص درجاهایی که آب دریا به حالت راکد با نیمه راکد در آمده‌اند) مازندران (مابین بابلسر و نوشهر)-مرداب میان پشته بندر انزلی-آب‌های راکد گیلان-نواحی شمالی ایران و ...
........................................................................................
ادونیس استفالس
مشخصات ظاهری:
ادونیس یا ادونس استفالس گیاهی است علفی، یک ساله و یا دو ساله که دارای ساقه‌ای به ارتفاع 20 تا 50 سانتیمتر است. ادونیس ریشه باریک دراز و برگ‌هایی با بریدگیهای بسیار، نخی شکل وعاری از تار دارد، در ضمن لکه تیره رنگی در قاعده گلبرگ‌های آن دیده می‌شود که بهترین وسیله‌ی تشخیص این گیاه است. میوه‌ی آن از فندقه‌هایی تشکیل می‌یابد که در مجموع ظاهر استوانه‌ای شکل پیدا میکند. لازم به ذکر است که با پرورش دادن این گیاه، نمونه‌هایی دیگری با گلبرگ‌های زیاد، پرپر و به رنگهای متفاوت به دست آمده است.
گیاه مزبور در مزارع، کنار جاده‌ها و مکان‌های مرطوب رشد میکند و گلهای زیبای آن که رنگ قرمز خونی دارند، در ماههای اردیبهشت تا مرداد ظاهر می‌شوند. به ندرت نیز از نمونه‌های دیگر آن ممکن است گلهای قرمز مایل به زرد پیدا کنند.
خواص:
ادونیس استفالس ادرار آور و تقویت کننده قلب می‌باشد. همچنین از برگهای آن به عنوان مدر و ملین و نیز از بین برنده سنگ کلیه درمانی به عمل میآید. در برخی مناطق از این گیاه برای درمان آب آوردن انساج استفاده می‌نمایند.
محل رویش:
بلوچستان-شیراز-اطراف بوشهر-اصفهان-بروجرد-خرم‌آباد-در عمارلو گیلان-هفت تپه دزفول-ورامین-کرج-اطراف تهران و ...
.........................................................................................
اذخر
نام‌های دیگر:
خلال مامونی-تبن مکه-اذخر مکی-کاه مکه-گربه دشتی.
مشخصات ظاهری:
اذخر، گیاهی چند ساله، دارای ساقه راست و به ارتفاع 30 الی 40 سانتیمتر است و چون برگهای باریک و دراز، به وضع پرپشت دارد،به صورت بوته فشرده جلو میکند. برگ های آن ظاهری باریک و دراز و منتهی به نوک تیز دارند.
از مجموع سنبلک‌های آن، سنبله‌های درازی با ظاهر مشخص به وجود میآید.
خواص: از اذخر در موارد زیر استفاده درمانی به عمل میآید:
رماتیسم-دردهای عصبی-تب-صرع کودکان-برونشیت و ...
محل رویش:
در ارتفاعات 2700 متری کوه جوپار کرمان-بلوچستان-قصرشیرین-صالح آباد و ...
.........................................................................................
ازگیل
نام‌های دیگر: کونوس دار- سر-ینی دنیا-کنس-زر-تورش سر-کوندوز و ....
مشخصات ظاهری: ازگیل،درختچه و یا درخت کوچکی به ارتفاع 5 تا 6 متر است و اغلب جنگل‌های نواحی معتدله آسیا و اروپا می‌روید.درخت ازگیل، ساقه‌های خاردار، برگهای بیضوی دراز، نوک تیز با دندانه‌های کوچک و گلهای درشت، سفید رنگ و گاهی صورتی دارد. میوه‌اش کروی شکل می‌باشد.
خواص: از ازگیل در موارد زیر استفاده درمانی به عمل میآید: ورم روده-تقویت کننده اسهال‌های ساده-خونریزی‌های داخلی-زیاد کردن ادرار-آفت-ورم مخاط گلو و ...
محل رویش: قره داغ-اطراف تهران-دره چالوس-کجور-مازندران-بندر گز-دره تالار (بین قائم شهر و پل سفید)-آذربایجان-اطراف رشت-لاهیجان-بندرانزلی-دامنه‌های جنگل حاجی امیر در 28 کیلومتری شمال شرقی اردبیل و ...
.........................................................................................
اسپرس
نام‌های دیگر: انوبروخیس-عرن
مشخصات ظاهری: اسپرس گیاهی است یک ساله، که دارای گونه‌های مختلف می‌باشد. این گیاه، برگهای مرکب از برگچه‌های متعدد بیضوی و نوک تیز و گل‌هایی به رنگهای صورتی، سفید، مایل به بنفش و ... دارد. طول ساقه‌های گونه‌های مختلف آن متفاوت بوده و بین 8 تا 60 سانتیمتر متغیر است. میوه‌اش نیام و محتوی دانه‌های صاف کروی یا کم وبیش مسطح است.
محل رویش: آذربایجان-ارومیه-لرستان-شهرستانک-البرز و ...
.........................................................................................
اسطوخودوس
نام‌های دیگر:
لاوند-خزامی و ...
مشخصات ظاهری:
اسطوخودوس، گیاهی است بوته‌ای با ساقه‌ای منشعب و پوشیده از برگهای باریک است.در انتهای ساقه‌ها خوشه‌ای از گلهای آبی رنگ مایل به بنفش می‌روید.میوه‌ی آن فندقه است. این گیاه در ماههای تیر الی مرداد شروع به گلدهی میکند. زادگاه اصلی اسطوخودوس قسمت شرقی مدیترانه می‌باشد و اغلب در باغ‌ها و مزارع کشت می‌شود. به منظور استفاده دارویی از گیاه مزبور، ساقه‌های گلدار آن را چیده و پس از آنکه گلها روی ساقه خشک شدند، آنها را جمع آوری نموده و به مصرف درمانی می‌رسانند.
محل رویش: آذربایجان-علمدار-کوه‌های میانه-مرند-هشترود و ...
.........................................................................................
اسفرزه
نام‌های دیگر:
قارنی یاروخ-برزقطوناء-اسپرزه-جشیشه البراغیث.
مشخصات ظاهری:
اسفرزه، گیاهی است یک ساله به ارتفاع 10 تا 35 سانتیمتر که برگهای باریک، دراز، نوک تیز و مجتمع به وضع متقابل یا 3 تایی برروی ساقه دارد. گلهای آن به وضع مجتمع در کناره برگهای قسمت انتهایی ساقه، به صورت سنبله‌هایی واقع برروی پایه بلند ظاهر می‌گردد، دارای براکته‌های باریک در قاعده گل آذین هستند و میوه‌اش پوشینه، شکوفه، دو خانه و محتوی یک دانه کوچک و لغزنده و به رنگ قهوه‌ای در هر خانه است.
محل رویش:
ماسه زارهای ساحل دریای خزر-از بندرانزلی تا نوشهر-بم-کرمان-مسجد سلیمان-ایلام-لرستان-در ارتفاعات 300 متری رودبار-دشت گرگان-آذربایجان و ...
.........................................................................................
اسپند
ابوقرنین
مشخصات ظاهری:
ابوقرنین گیاهی است آبزی که برگهای مواج، لوزی شکل، دندانه دار و منتهی به دمبرگ دراز دارد. برروی ساقه غوطه‌ور آن در آب، برگ‌هایی از نوع کاملا متفاوت و دارای پهنک منقسم به قطعات باریک و نخی شکل جای دارد.
گلهای سفید رنگ آن، به حالتی در وسط برگها ظاهر می‌گردد که کمی بالاتر از سطح آب دیده می‌شود گفتنی است با اینکه این گیاه، یکساله می‌باشد ولی در بعضی نواحی به علت شرایط خاص محیط زندگی، به حالت چندساله نیز در میآید. پراکندگی آن بیشتر در مرداب‌ها، استخرهای طبیعی، و به طور کلی آب‌های راکد یا نیمه راکد اغلب نواحی اروپا و آسیا است.
محل رویش: سواحل دریای خزر (به خصوص درجاهایی که آب دریا به حالت راکد با نیمه راکد در آمده‌اند) مازندران (مابین بابلسر و نوشهر)-مرداب میان پشته بندر انزلی-آب‌های راکد گیلان-نواحی شمالی ایران و ...
........................................................................................
ادونیس استفالس
مشخصات ظاهری:
ادونیس یا ادونس استفالس گیاهی است علفی، یک ساله و یا دو ساله که دارای ساقه‌ای به ارتفاع 20 تا 50 سانتیمتر است. ادونیس ریشه باریک دراز و برگ‌هایی با بریدگیهای بسیار، نخی شکل وعاری از تار دارد، در ضمن لکه تیره رنگی در قاعده گلبرگ‌های آن دیده می‌شود که بهترین وسیله‌ی تشخیص این گیاه است. میوه‌ی آن از فندقه‌هایی تشکیل می‌یابد که در مجموع ظاهر استوانه‌ای شکل پیدا میکند. لازم به ذکر است که با پرورش دادن این گیاه، نمونه‌هایی دیگری با گلبرگ‌های زیاد، پرپر و به رنگهای متفاوت به دست آمده است.
گیاه مزبور در مزارع، کنار جاده‌ها و مکان‌های مرطوب رشد میکند و گلهای زیبای آن که رنگ قرمز خونی دارند، در ماههای اردیبهشت تا مرداد ظاهر می‌شوند. به ندرت نیز از نمونه‌های دیگر آن ممکن است گلهای قرمز مایل به زرد پیدا کنند.
خواص:
ادونیس استفالس ادرار آور و تقویت کننده قلب می‌باشد. همچنین از برگهای آن به عنوان مدر و ملین و نیز از بین برنده سنگ کلیه درمانی به عمل میآید. در برخی مناطق از این گیاه برای درمان آب آوردن انساج استفاده می‌نمایند.
محل رویش:
بلوچستان-شیراز-اطراف بوشهر-اصفهان-بروجرد-خرم‌آباد-در عمارلو گیلان-هفت تپه دزفول-ورامین-کرج-اطراف تهران و ...
.........................................................................................
اذخر
نام‌های دیگر:
خلال مامونی-تبن مکه-اذخر مکی-کاه مکه-گربه دشتی.
مشخصات ظاهری:
اذخر، گیاهی چند ساله، دارای ساقه راست و به ارتفاع 30 الی 40 سانتیمتر است و چون برگهای باریک و دراز، به وضع پرپشت دارد،به صورت بوته فشرده جلو میکند. برگ های آن ظاهری باریک و دراز و منتهی به نوک تیز دارند.
از مجموع سنبلک‌های آن، سنبله‌های درازی با ظاهر مشخص به وجود میآید.
خواص: از اذخر در موارد زیر استفاده درمانی به عمل میآید:
رماتیسم-دردهای عصبی-تب-صرع کودکان-برونشیت و ...
محل رویش:
در ارتفاعات 2700 متری کوه جوپار کرمان-بلوچستان-قصرشیرین-صالح آباد و ...
.........................................................................................
ازگیل
نام‌های دیگر: کونوس دار- سر-ینی دنیا-کنس-زر-تورش سر-کوندوز و ....
مشخصات ظاهری: ازگیل،درختچه و یا درخت کوچکی به ارتفاع 5 تا 6 متر است و اغلب جنگل‌های نواحی معتدله آسیا و اروپا می‌روید.درخت ازگیل، ساقه‌های خاردار، برگهای بیضوی دراز، نوک تیز با دندانه‌های کوچک و گلهای درشت، سفید رنگ و گاهی صورتی دارد. میوه‌اش کروی شکل می‌باشد.
خواص: از ازگیل در موارد زیر استفاده درمانی به عمل میآید: ورم روده-تقویت کننده اسهال‌های ساده-خونریزی‌های داخلی-زیاد کردن ادرار-آفت-ورم مخاط گلو و ...
محل رویش: قره داغ-اطراف تهران-دره چالوس-کجور-مازندران-بندر گز-دره تالار (بین قائم شهر و پل سفید)-آذربایجان-اطراف رشت-لاهیجان-بندرانزلی-دامنه‌های جنگل حاجی امیر در 28 کیلومتری شمال شرقی اردبیل و ...
.........................................................................................
اسپرس
نام‌های دیگر: انوبروخیس-عرن
مشخصات ظاهری: اسپرس گیاهی است یک ساله، که دارای گونه‌های مختلف می‌باشد. این گیاه، برگهای مرکب از برگچه‌های متعدد بیضوی و نوک تیز و گل‌هایی به رنگهای صورتی، سفید، مایل به بنفش و ... دارد. طول ساقه‌های گونه‌های مختلف آن متفاوت بوده و بین 8 تا 60 سانتیمتر متغیر است. میوه‌اش نیام و محتوی دانه‌های صاف کروی یا کم وبیش مسطح است.
محل رویش: آذربایجان-ارومیه-لرستان-شهرستانک-البرز و ...
.........................................................................................
اسطوخودوس
نام‌های دیگر:
لاوند-خزامی و ...
مشخصات ظاهری:
اسطوخودوس، گیاهی است بوته‌ای با ساقه‌ای منشعب و پوشیده از برگهای باریک است.در انتهای ساقه‌ها خوشه‌ای از گلهای آبی رنگ مایل به بنفش می‌روید.میوه‌ی آن فندقه است. این گیاه در ماههای تیر الی مرداد شروع به گلدهی میکند. زادگاه اصلی اسطوخودوس قسمت شرقی مدیترانه می‌باشد و اغلب در باغ‌ها و مزارع کشت می‌شود. به منظور استفاده دارویی از گیاه مزبور، ساقه‌های گلدار آن را چیده و پس از آنکه گلها روی ساقه خشک شدند، آنها را جمع آوری نموده و به مصرف درمانی می‌رسانند.
محل رویش: آذربایجان-علمدار-کوه‌های میانه-مرند-هشترود و ...
.........................................................................................
اسفرزه
نام‌های دیگر:
قارنی یاروخ-برزقطوناء-اسپرزه-جشیشه البراغیث.
مشخصات ظاهری:
اسفرزه، گیاهی است یک ساله به ارتفاع 10 تا 35 سانتیمتر که برگهای باریک، دراز، نوک تیز و مجتمع به وضع متقابل یا 3 تایی برروی ساقه دارد. گلهای آن به وضع مجتمع در کناره برگهای قسمت انتهایی ساقه، به صورت سنبله‌هایی واقع برروی پایه بلند ظاهر می‌گردد، دارای براکته‌های باریک در قاعده گل آذین هستند و میوه‌اش پوشینه، شکوفه، دو خانه و محتوی یک دانه کوچک و لغزنده و به رنگ قهوه‌ای در هر خانه است.
محل رویش:
ماسه زارهای ساحل دریای خزر-از بندرانزلی تا نوشهر-بم-کرمان-مسجد سلیمان-ایلام-لرستان-در ارتفاعات 300 متری رودبار-دشت گرگان-آذربایجان و ...
.........................................................................................
اسپند
نام‌های دیگر: عذبه-اسپند-غلفه الذئب-حرمل و ...
مشخصات ظاهری:
اسپند گیاهی است علفی، پایا که به ارتفاع 30 تا 40 سانتیمتر و حتی بیشتر نیز می‌رسد. اسپند ظاهری بوته مانند، پربرگ، به رنگ سبز زیبا و برگ‌هایی با تقسیمات باریک، دراز و نامنظم دارد. گلهای درشت و زیبای آن دارای 5 کاسبرگ باریک و 5 گلبرگ بزرگ به رنگ سفید مایل به سبز است. میوه‌ای آن،پوشینه و کروی می‌باشد.
محل رویش:
نواحی بایر و اطراف کویر-جاده تهران به قم-دامغان-سمنان- قزوین-کاشان-نیشاپور-بیرجند-گناباد-خراسان-سیستان-بلوچستان-بوشهر-کرمان-لرستان-تبریز-اطراف کرج و ...
.........................................................................................
آسه
نام‌های دیگر:
خولان-باکس ثرون
مشخصات ظاهری:
آسه، درختچه‌ای است به ارتفاع 2 تا 5 متر و دارای شاخه‌های فراوان که برگهای آن بیضوی دراز، نوک تیز و گلهای آن به رنگ بنفش و واقع در کنار برگها است. میوه گوشت دار و بیضوی دارد که پس از رسیدن به رنگ قرمز یا نارنجی در میآید. آسه به حالت وحشی در منطقه وسیعی از اروپا، آسیا (از جمله ایران) و ... پراکنده شده است.
محل رویش:
نواحی خشک جنگل‌های حاشیه دریای خزر-کرمان-لرستان-خوزستان-جزیره خارک-در ارتفاعات 2000 متری یزد-بوشهر-بلوچستان و ...
.........................................................................................
آش انگور
نام‌های دیگر:
خوشه انگور-شر-عوسج-شجره الدکن-خرزل-اشنگور-الجاره-کلی کک و ...
مشخصات ظاهری:
آش انگور، درختچه‌ای است به ارتفاع 2 تا 3 متر که به ندرت در شرایط مساعد به ارتفاع 6 تا 8 متر نیز می‌رسد. شاخه‌های فراوان و متقابل آن، وضع بسیار نامنظم و کج و معوج، از بهترین وسیله تشخیص گیاه به شمار میآید. شاخه‌های آش انگور خار دار است.
برگهای آن متقابل، دندانه‌دار، کرک، به طول 3 تا 6 سانتیمتر و حتی 13 سانتیمتر، به عرض 2 تا 5 سانتیمتر و دارای 3 تا 4 زوج رگبرگ کمانی درا طراف رگبرگ میانی است. گل‌هایی کوچک به رنگ زرد مایل به سبز، دوپایه، مجتمع به تعداد نسبتا زیاد وبه حالت فشرده در کناره برگها دارد. میوه‌ی آن به بزرگی یک نخود و به رنگ سیاه، پس از رسیدن کامل است. در داخل میوه‌ی آن، درون شیره‌ای به رنگ قرمز مایل به سبز یا مایل به بنفش، 2 تا 4 دانه جای دارد.
محل رویش: جنگل‌های حسن بگلو آذربایجان-لاهیجان-خلخال-در ارتفاعات 2400 متری کلاردشت مازندران-پل زنگوله و ...
.........................................................................................
افتیمون
نام‌های دیگر:
مشخصات ظاهری:
افتیمون، گیاهی است علفی، یک ساله و پیچنده که به حالت انگلی برروی عده‌ای از گیاهان علفی به سر می‌برد.
نحوه‌ی تشخیص آن از گونه‌های مشابه به این صورت است که در نوع اصلی ساقه‌ها، ظریف، باریک، قابل انعطاف، صاف و منشعب می‌باشند.گل های آن مایل به زرد و صورتی دیده می‌شود. اواخر بهار تا پاییز زمان گل دادن افتیمون می‌باشد. گلهای آن مرکب از قطعات پنج‌تایی و مجتمع و به وضع فشرده یا ظاهر کروی، در طول ساقه و در کنار فلس‌ها است.
محل رویش:
در 200 الی 500 متری کوه لاله زار-در 2900 متری کوه جوپار کرمان-جزیره قشم-جزیره هرمز-کازرون-بندرعباس-در 2600 متری شاه کوه اصفهان-در ارتفاعات 2400متری جنگل پل زنگوله-کندوان-شوش-کرج-همدان-اطراف تهران و ...
.........................................................................................
افسنطین
نام‌های دیگر:
کشوث رومی-دسیسه
مشخصات ظاهری:
افسنطین، گیاهی است علفی، پایا به ارتفاع 40 تا 60 سانتیمتر و یا 100 سانتیمتر. برگ‌هایی متناوب با بریدگیهای باریک و عمیق تا حد رگبرگ میانی دارد ولی به نسبتی که به فاصله‌ی برگ از قاعده ساقه دور باشد، بریدگی‌ها کمتر می‌شود. سطح فوقانی و تحتانی برگ پوشیده از تارهای فراوان است و چون ساقه و انشعابات آن نیز این حالت را دارد، مجموعاً به رنگ خاکستری روشن با ظاهر کاملا مشخص جلوه می کند. کاپیتول‌های آن کوچک، به تعداد خیلی زیاد و دارای پهنایی بین 3 تا 4 میلیمتر با حالت آویخته است. میوه‌ی آن فندقه، بسیار کوچک و دارای سطح صاف است.
از همه‌ی قسمتهای آن بوی تند به مشام می‌رسد.
محل رویش:
خراسان-در 2200 متری آبگرم-در 1550 متری گردنه حیران 64 کیلومتری مشرق اردبیل-آستارا-گیلان-پل زنگوله-دره هراز و ...
.........................................................................................
اقحوان
نام‌های دیگر:
شجره مرین-منیات-کرکاش و ...
مشخصات ظاهری:
اقحوان، گیاهی است 2 و یا چندساله که دارای ساقه‌ای به ارتفاع 30 تا 80 سانتیمتر است. برگ هایی نرم، به رنگ سبز روشن، منقسم به قطعات برگچه مانند و دندانه دار دارد. کاپیتول‌های آن مرکب از دو نوع گل،یکی زبانه‌ای و به رنگ سفید، واقع در حاشیه و دیگر لوله‌ای و به رنگ زرد و واقع در ناحیه وسط است و چون گلها پس از شکفتن،به صورت گل آذین دیهیم، در راس ساقه جلوه می کنند، به این خاطر منظره زیبایی را بوجود می‌آورند.
محل رویش:
شیره کوه-شاه کوه-فیروز کوه-دامغان-اطراف کرج-قزوین-کوه دماوند-خراسان در 32 کیلومتری مشرق شهرکرد-آذربایجان-در 1700 متری داماش در 1300 الی 3000 متری ارتفاعات کندوان-مازندران-جنگل لوه-گرگان و ...
.........................................................................................
آقطی
نام‌های دیگر: پلم-پلخون-شون-شوند-خمان صغیر-خاما آقطی- پلیم.
مشخصات ظاهری:
آقطی، گیاهی است علفی و به ارتفاع 1 تا 2 متر که برگهای آن دارای 5 یا 6 و گاهی 9 برگچه بیضوی دراز، نوک تیز و دندانه دار است. گلهای مجتمع آن، رنگ سفید مایل به گلی دارند و پس از رسیدن نیز به میوه‌های کوچک، کروی و به رنگ سیاه مایل به ارغوانی تبدیل می‌گردند. از تمام قسمتهای گیاه مزبور بوی تند ونامطبوعی متصاعد می‌شود، که این خود از مشخصه‌های مناسب برای تشخیص آن در منطقه می‌باشد، زیرا بوی تند آن اطراف را فرا می‌گیرد. پوست ساقه، ریشه، گل، میوه و دانه این گیاه، دارای خاصیت درمانی است ولی اگر به مقادیر زیاد مصرف گردند، موجب ایجاد ناراحتی می‌گردد.
محل رویش:
بندرگز- مازندران-(دره هراز) در 1000 متری کوهرنگ-گیلان-قزوین-اطراف کرج-سواحل دریای خزر و ...
.........................................................................................
آقطی سرخ
مشخصات ظاهری:
درختچه‌ای است به ارتفاع 2 تا 4 متر و دارای ظاهری زیبا که برگهای آن مرکب از 5 یا 7 برگچه دندانه دار با دمبرگ فرعی کوتاه و ظاهر بیضوی دراز است.
گل‌هایی به رنگ سفید مایل به سبز و مجتمع به صورت خوشه‌های بسیار منشعب دارد و چون این برگها قبل از پیدایش در گیاه ظاهر می‌شوند، منظره آن زیبا می‌شود.
از مجموعه‌های گلهای آن بوی ملایمی به مشام می‌رسد. میوه آن
که در اواخر تابستان به مرحله کامل رسیدن می‌رسد-رنگ قرمز مرجانی و بسیار
زیبا دارد.
محل رویش:
آقطی سرخ به حالت خودرو در دشتهای نواحی مختلف، مخصوصاً دامنه‌های منتهی به جنگل‌های وسیع رشد میکند. در ایران معمولاً این گیاه را پرورش می‌دهند.
........................................................................................
اکسیر ترکی
نام‌های دیگر: وج-عود الوج
مشخصات ظاهری:
اکسیر ترکی، گیاهی علفی و دارای برگ‌هایی کم و بیش شبیه برگ زنبق است. این گیاه ریزوم افقی و استوانه‌ای شکل دارد که در سطح فوقانی آن اثر برگهای ازبین رفته ولی در سطح تحتانی،ریشه‌های متعدد دیده می‌شود. برگهای آن متناوب، غلاف دار، باریک و دراز، به طول 50 تا 60 سانتیمتر و دارای 2 لبه نسبتا تیز می‌باشند.
گلهای نر و ماده داشته و به رنگ زرد و مجتمع به صورت سنبله مخصوص دارد. هرگل آن 6 پرچم و یک مادگی با کلاله بدون پایه دارد که پوششی مرکب از قطعات 6 تایی، آنها را از خارج فرا می‌گیرد. میوه‌اش پوشینه، دارای سه سطح مشخص و محتوی سه دانه و محصور در کاسه گل است.
محل رویش: اکسیر به صورت خودرو در کنار رودخانه‌ها و جریان‌های آب رشد میکند به این خاطر این گیاه در اکثر نواحی ایران بخصوص در بلوچستان و نواحی غرب دیده می‌شود.
.........................................................................................
اکلیل الجبل
نام‌های دیگر:
رومارن-اکلیل کوهی-حصالبان-رزماری
مشخصات ظاهری:
اکلیل الجبل گیاهی است پایا، بسیار معطر و دارای ساقه‌های چوبی به ارتفاع 50 سانتیمتر الی 1 متر که برگهای متقابل با کناره برگشته، باریک و دراز، نوک تیز و نسبتا خشن دارد. سطح فوقانی پهنک برگ آن نیز به علت فاقد بودن تار،بهرنگ سبز ولی سطح تحتانی آن، بر اثر پوشیه بودن از کرک به رنگ تقریبا سفید است. گلهای آن رنگ آبی روشن و گاهاً سفید دارد و در قسمت داخلی آن، لکه کوچک و بنفش رنگ دیده می‌شود.
محل رویش: اکلیل الجبل به خاطر داشتن برگهای سبز دائمی و زیبای خاص در اکثر نقاط ایران پرورش داده می‌شود. در برخی مناطق از جمله آذربایجان نیز به طور خودرو رشد میکند.
.........................................................................................
آلاله
نام‌های دیگر:
زغلیل-زغلنته
مشخصات ظاهری:
آلاله، گیاهی است یک ساله، به ارتفاع 15 تا 60 سانتیمتر و دارای ساقه منشعب و توخالی که برگهای آن دارای پهنکی با بریدگیهای عمیق و گل‌هایش به رنگ زرد روشن است. هر پایه گیاه در محیط‌های مساعد، تعداد فراوانی در حدود 70 تا 100 گل می‌دهد.
محل رویش: آلاله بیشتر در گل و لای مناطق مردابی، گودال‌ها، کنار استخرهای طبیعی و ... رشد میکند. این گیاه را می‌توان در مناطقی از جمله بندر انزلی، پیربازار،لاهیجان و اطراف تهران مشاهده نمود.
توجه: این گیاه سمی می‌باشد. بنابراین مصرف آن نیز پزشک الزامی است.
.........................................................................................
انجبار
مشخصات ظاهری:
انجبار، گیاهی است پایا، به ارتفاع 20 تا 75 سانتیمتر و دارای ریزوم استوانه‌ای نسبتا مسطح که ساقه‌ی هوایی آن، حالت قائم و ظاهر خط دار و عاری از کرک دارد. برگهای آن متناوب با کناره موجدار و پهنک آن به رنگ سبز شفاف در سطح فوقانی ولی سبز مایل به سفید در سطح تحتانی است. انواع برگهای واقع در قسمتهای پایین ساقه، بزرگ و نوک تیز و دارای دمبرگ دراز ولی انواع واقع در قسمتهای انتهایی ساقه، کوچکتر و بدون دمبرگ می‌باشند، به طوری که قاعده پهنک ساقه را فرا می‌گیرد. گلهای آن رنگ گلی دارد و به صورت سنبله انتهایی استوانه‌ای شکل مجتمع می‌گردد.
محل رویش: انجبار در نواحی مرطوب، مناطق باتلاقی و نقاط کوهستانی می‌روید. انجبار را می‌توان در برخی مناطق ایران از جمله : کوه سهند آذربایجان-همدان-اشتران کوه لرستان و مسجد سلیمان مشاهده نمود.
.........................................................................................
انجدان رومی
مشخصات ظاهری:
انجدان رومی، گیاهی علفی، پایا دارای ساقه ضخیم استوانه‌ای به قطر 3 تا 4 سانتیمتر و به ارتفاع 1 تا دو متر است. برگهای ضخیم، گوشتدار، منقسم به برگچه‌هایی با ظاهر لوزی شکل و دندانه‌های نامساوی، به رنگ سبز تیره شفاف و منتهی به دمبرگ استوانه‌ای مشخص دارد. زیرین‌ترین برگ آن به طول 70 سانتیمتر می‌رسد. گلهای آن بسیار کوچک، به ابعاد 3 میلیمتر، به رنگ زرد و مجتمع به صورت چتر است. میوه‌ی آن بیضوی دراز، به طول 5 تا 7 میلیمتر، به رنگ زرد یا قهوه‌ای و بسیار معطر، پس از رسیدن است.
محل رویش: انجدان رومی در نواحی مختلف پرورش داده می‌شود. و در برخی مناطق به صورت نیمه وحشی از جمله در کوه هزاران کرمان (در 3400 متری بین کرمان و بندرعباس) نیز مشاهده می‌شود.
.........................................................................................
انجره
نام‌های دیگر: شقف-زغاف-شوک الضب
مشخصات ظاهری:
انجره، گیاهی است چند ساله و دارای ساقه کوتاه، منشعب و خشن، که برگ های ساده با ظاهر بیضوی دراز و عاری از دمبرگ دارد.
کناره برگهای آن در قاعده ساقه،صاف و دارای خارهای ظریف ولی در قسمت بالای آن دندانه‌دار خاردار است. گلهای آبی رنگ و زیبای آن، در براکته‌های نوک تیز و خاردار به طول 5/2-2 سانتیمتر جای دارد و در مجموع به صورت گل آذین خوشه ظاهر می‌شود. میوه‌ی آن پوشینه، تخم‌مرغی و نوک تیز، به طول متوسط 5 سانتیمتر و حتی بیشتر و محتوی دودانه است.
محل رویش: انجره در مناطق وسیعی از نواحی گرم کره زمین از جمله ایران رشد میکند. و بیشتر در جنوب ایران، کوه جبل کرمان، لار، بندرعباس، بلوچستان و ... یافت می‌شود.
.........................................................................................
آنغوزه
نام‌های دیگر:
آنگوزاکما-خوراکما-کورن کما.
مشخصات ظاهری:
آنغوزه، گیاهی است علفی و بزرگ که دارای ریشه راست، گوشتدار و نسبتا ضخیم و ساقه‌ای قوی، خشن، فیبری و با ظاهری مشخص که در پنج سال اول منحصراً دارای تعداد برگ واقع بر روی سطح زمین می‌گردد. به تدریج از بین برگهای آن (که معمولاً ظاهری غبارآلود دارند)، ساقه‌ای راست، تقریباً استوانه‌ای و گوشتدار خارج می‌شود که ارتفاع ی متجاوز از 2 تا 5/2 متر پیدا نموده، در انتها به مجموعه‌ای از گلهای زردرنگ و مجتمع به صورت گل‌آذین چتر مرکب ختم می‌شود.
محل رویش: در 65 کیلومتری جهرم-کرمان-خراسان-بلوچستان و ...
.........................................................................................
اوجا
نام‌های دیگر:
گل پردار-سمد-وج-له‌لی-قره‌آغاج-لو-وزم
مشخصات ظاهری:
اوجا، درختی بزرگ و دارای پوست سخت، خشن و شکاف دار است. برگهای منفرد آن، ظاهر بیضی شکل، نوک تیز و پهنک غیر متقارن نسبت به رگبرگ میانی دارند، به علاوه پوشیده از کرک می‌باشند و در موقع لمس کردن خشن به نظر می‌رسند.
گلهای آن عاری از دمبرگ و مجتمع به صورت دسته‌هایی بر روی شاخه است. کاسه گل آن 4 تا 8 قسمتی است و در داخل آن نیز 4 تا 8 پرچم جای دارد. میوه‌ی آن به طول 3 و به عرض 5/1 سانتیمتر است.
محل رویش: اوجا،در حاشیه جنگل‌ها، مناطق کوهستانی و کنار جاده‌ها می‌روید. محل رویش آن در ایران بیشتر: ارتفاعات 900 متری قم-یزد-قزوین-کرج-خراسان- آذربایجان-شمال جنگل کندوان-اطراف چالوس- مازندران-بندرگز و ... می‌باشد.
.........................................................................................
اوکالیپتوس
اوکالیپتوس، درختی است زیبا که ارتفاع آن به 80 تا 100 متر نیز می‌رسد. پوست ساقه‌ی اوکالیپتوس، رنگ قهوه‌ای مایل به زرد دارد و به آسانی از ساقه جدا می‌گردد. برگ آن بر حسب جوان و یا مسن بودن گیاه فرق میکند.
در شاخه‌های جوان، برگهای وضع متقابل، افقی و تقریبا عاری از دمبرگ دارند. شکل ظاهری آنها بیضوی دراز و مدور در قسمت قاعده پهنک است. کناره پهنک برگهای آن صاف است. طول آنها در حدود 10 تا 15 سانتیمتر و عرض آنها 4 تا 8 سانتیمتر می‌باشد. در درختان مسن، برگهای به حالت منفرد برروی ساقه‌بوده و هر یک به یک دمبرگ باریگ به طول 2 تا 3 سانتیمتر ختم می‌شوند. پهنک برگ درختان مسن،باریک و دراز، عاری از تار، منتهی به نوک باریک و دارای قسمت انتهایی خمیده است. رنگ آنها سبز یا سبز مایل به زرد در هر دو سطح پهنک می‌باشد.
محل رویش: این گیاه به صورت خودرو در ایران دیده نشده است. ولی به صورت پرورشی در نواحی شمالی ایران یافت می‌شود.
.........................................................................................
بابا آدم
نام‌های دیگر:
فیل گوش-آراقیطون-راس الحمامه
مشخصات ظاهری:
بابا آدم، گیاهی است علفی، بزرگ و دارای ساقه منشعب به طول 80 تا 150 سانتیمتر و حتی بیشتر، ریشه‌ای دراز به قطر انگشت و به رنگ قهوه‌ای دارد. پهنک برگهای آن، بسیار بزرگ و دارای حالت نسبتاً افتاده بر روی ساقه است. بزرگی پهنک برگهای آن،به نسبتی که از قاعده ساقه به راس نزدیک می‌شود، کم می‌گردد. رنگ آن در سطح فوقانی پهنک،سبز تیره ولی در سطح زیرین به علت پوشیده بودن از تارهای فراوان، سبز روشن است. میوه‌ای آن پس از رسیدن به صورت فندقه‌ای با 3 یا 4 سطح مشخص در میآید.
محل رویش:
باباآدم به طور خودرو در دشت‌ها و نواحی مرطوب و سایه دار رشد میکند. بابا آدم را می‌توان در 1700 متری شهرستانک-خراسان-تهران-آذربایجان-بختیاری-حسن بگلو-قره داغ-مازندران-گرگان-شبستر-نعمت آباد تبریز و ... مشاهده نمود.
.........................................................................................
بابونه
نام‌های دیگر:
بابونه رومی-مشرف-قراص-بابونج
مشخصات ظاهری:
بابونه، گیاهی است کوچک، پرپشت به ارتفاع 10 تا 30 سانتیمتر و دارای بویی معطر و قوی که ساقه‌های خوابیده، استوانه‌ای شکل، به رنگ سبز مایل به سفید و برگهای کوچک، متاوب، منقسم به بریدگیهای باریک و نامنظم و پوشیده از کرک دارد. کاپیتول‌های آن به صورت منفرد در راس ساقه‌های ظاهر می‌شود. در هر کاپیتول آن، دو نوع گل، یکی زبانه‌ای ماده، به رنگ سفید و دیگر لوله‌ای که به رنگ زرد دیده می‌شود.
محل رویش:
بابونه بیشتر درچمن زارها، زمین‌های شنی و استخرهای طبیعی رشد میکند.
بابونه در برخی مناطق ایران از جمله آذربایجان یافت می‌شود.
.........................................................................................
بادرنجبویه
نام‌های دیگر:
ترنجان-حشیشه النحل-وارنگ بو
مشخصات ظاهری:
بادرنجبویه، گیاهی است پایا، پرشاخه و پرپشت، به ارتفاع 30 تا 80 سانتیمتر و حتی بیشتر که ریشه کوچک و استوانه‌ای شکل، سخت و نسبتا منشعب درد. برگهای آن پوشیده از تار، متقابل، بیضوی، به شکل قلب و دندانه‌دار است. درازای برگهای آن 5 تا 8 سانتیمتر و پهنای آنها 4 تا 5 سانتیمتر است. رگ برگهای آن در سطح فوقانی پهنک، سبز تیره ولی در سطح تحتانی آن، سبز روشن است. گلهای آن رنگ سفید یا گلی دارند و به تعداد 6 تا 12 تایی در کناره برگها ظاهر می‌شوند.
محل رویش:
اطراف تبریز-در 1200 تا 1400 متری بیشه لرستان-اطراف رشت-حسن بگلو آذربایجان- در 700 متری جنگل گلستان-قزوین-کرج-گنبدطاووس-اطراف تهران و ....
.........................................................................................
بارهنگ
نام‌های دیگر:
بیزوشا-رمحاج ولک-لسان الحمل.
مشخصات ظاهری:
بارهنگ، گیاهی است به ارتفاع 8 تا 50 سانتیمتر و دارای برگ‌هایی با پهنک بزرگ و واقع در سطح زمین که در پهنک برگهای آن، 3 تا 11 رگبرگ سراسری در جهت طولی دیده می‌شود. گلهای آن دارای جامی به رنگ خاکستری روشن یا تقریبا مایل به قرمز و مجتمع به صورت سنبله‌های دراز است. هر یک از این سنبله‌ها نیز در راس دنباله‌ی بلندی منتهی به وسط برگها،جای دارد. میوه‌ی آن، پوشینه، دارای 2 خانه و محتوی 4 تا 8 دانه کوچک و بیضی شکل در هر خانه می‌باشد.
محل رویش: اغلب نواحی ایران از جمله: اصفهان-بلوچستان-آذربایجان-خراسان-تربت جام-کاشان-شیراز-کوه لاله زار کرمان-همدان خرم‌آباد-ارومیه-کردستان- سراب-تبریز-مازندران-رشت-گرگان-لاهیجان-کرج-ری-اطراف تهران و ...
.........................................................................................
باریجه
نام‌های دیگر: قنه و ...
مشخصات ظاهری:
باریجه، گیاهی است پایا و دارای ساقه ضخیم به ارتفاع 1 تا 2 متر که برگ‌هایی به رنگ سبز مایل به خاکستری و به طول 30 سانتیمتر، پوشیده از تارهای ریز و کوتاه، در قاعده ساقه دار. پهنک برگ آن منقسم به قطعاتی است که بر اثر چند بار تقسیم شدن، به صورت قطعات باریک و فشرده به هم درآمده است. گلهای آن زرد رنگ و مجتمع به صورت خوشه‌های مرکب متعددی است که اغلب به شکل دسته‌های فراهم در طول ساقه ظاهر می‌گردند. چترهای اصلی آن، دارای 6 تا 12 پایه است. میوه‌ی آن بیضوی دراز و دارای کناره‌ای باریکتر از نصف قسمت محتوی دانه است.
محل رویش: بختیاری-گچسر-قزوین-دره لار-کوه دماوند-اطراف تهران-کرمانشاه-در 35 کیلومتری جنوب سلطانیه-دره هراز و ...
.........................................................................................
.........................................................................................
بذرالبنج
نام‌های دیگر:
ژوسیکام-بنگ دانه-سکران
مشخصات ظاهری:
بذرالبنج، گیاهی است علفی،دوساله و دارای ساقه استوانه‌ای شکل، خمیده درناحیه راس و به ارتفاع 60 تا 80 سانتیمتر است. ریشه‌ای راست، دراز و نسبتاً ضخیم دارد. برگهای آن متناوب، مثلثی شکل، نوک تیز و در قسمت انتهایی ساقه معمولاً عاری از دمبرگ و منقسم به لوبهای نامساوی و نوک تیز است. درازای برگ های آن به 20 و پهنای آن به 5 تا 7 سانتیمتر می‌رسد. رنگ برگهای آن سبز مایل به سفید است و به محض دست زدن به آن نیز، به انگشتان می‌چسبد. گلهای آن رنگ زرد روشن دارد و شبکه‌ای از خطوط ظریف به رنگ ارغوانی نیز آنها را زیباتر میکند. میوه‌ی آن پوشینه است.
محل رویش: بذرالبنج معمولاً در کنار جاده‌ها، اماکن مخروبه، قبرستان‌ها و نواحی بایر رشد میکند. در مناطق آذربایجان-ارومیه-تهران-رودبار-کلیبر-اراک-گرگان-کرج و ... یافت می‌شود.
.........................................................................................
برگ نو
نام‌های دیگر: قره دون-مندارچه-فغو-نوار ابیض-سوسن ابیض.
مشخصات ظاهری:
برگ نو، درختچه‌ای به ارتفاع 2 تا 5 متر که شاخه‌های متعدد به وضع قائم و برگهای بیضوی و منتهی به نوک باریک دارد. گلهای سفید، معطر و مجتمع به صورت خوشه‌های متعدد و پرگل و میوه‌اش سته، تقریباً کروی، به بزرگی 5 تا 8 میلیمتر و به رنگ سیاه است.
جالب است بدانید که برگ نو در همه فصل‌ها، سبز به نظر می‌رسد، زیرا همیشه قسمتی از برگهای آن در زمستان، برروی شاخه‌های باقی می‌ماند و چون در این فصل، رنگ مایل به قرمز نیز پیدا میکند، به این خاطر منظره‌ی زیبا به گیاه می‌بخشد.
محل رویش: تهران-رشت-آستارا-طالش-حسن بگلو-جنگل‌های ارسباران و ...
.........................................................................................
برنجاسف
نام‌های دیگر:
شویلاء-حبق الراعی
مشخصات ظاهری:
برنجاسف، گیاهی است علفی، به ارتفاع 80 تا 150 سانتیمتر که ریشه دراز به قطر یک سانتیمتر و ساقه‌ای راست و استوانه‌ای شکل، به رنگ سبز نقره‌ای، گاهی مایل به قرمز و پوشیده از تارهای ظریف و مایل به سفید دارد. برگهای آن دارای بریدگیهای عمیق و تقسیمات نامساوی و منتهی به نوک تیز به پهنای 3 تا 6 میلیمتر است. سطح فوقانی پهنک آن سبز رنگ ولی سطح تحتانی آن، مایل به سفید پنبه‌ای است.
کاپیتول‌های کوچک و متعدد آن شامل گل‌هایی به رنگ زرد مایل به قرمز و پوشیده از تارهای سفید پنبه‌ای است. میوه‌ی آن، فندقه، استوانه‌ای شکل، صاف و منتهی به یک برجستگی مسطح در ناحیه راس است.
محل رویش: در 20 کیلومتری جنوب ارومیه-رامسر-گرگان-آذربایجان و ...
.........................................................................................
بلادون
نام‌های دیگر: شاهیبزک و ....
مشخصات ظاهری:
بلادون، گیاهی است پایا و به ارتفاع 1 تا 5/1 متر که ریشه‌ی دراز، منشعب، ضخیم، گوشتدار و به رنگ حنایی دارد. ساقه‌ی آن استوانه، پوشیده از تار و در انتها دارای تقسیمات دوتایی یا سه تایی است. برگهای منفرد با دمبرگ کوتاه، بیضی شکل و نوک تیز دارد.
این گیاه، گل‌هایی درشت و به وضع منفرد در کناره برگها دارد. کاسه‌ی گل آن پایا است بطوری که پس از ظاهر شدن میوه نیز قسمتی از آن را فرا می‌گیرد. میوه‌ی آن، سته به بزرگی یک گیلاس است و در آغاز سبز رنگ می‌باشد ولی پس از رسیدن به تدریج قرمز و سیاه رنگ می‌گردد.
محل رویش:
بلادون معمولاً در مکان‌های مرطوب و سایه‌دار و یا در محل عاری از درخت جنگل‌ها، و یا در زمین‌های آهکی رشد میکند. در 500 متری گردنه حیران-گیلان و ... یافت می‌شود.
توجه: مصرف بلادون در برخی افراد عوارض شدید ایجاد میکند. بنابراین مصرف آن زیر نظر پزشک ضروری است.
.........................................................................................
بنفشه سه رنگ
مشخصات ظاهری: بنفشه سه رنگ، گیاهی است علفی و یک ساله که ساقه‌ی زاویه دار، به رنگ سبز مایل به زرد و به طول 15 تا 25 سانتیمتر دارد. ریشه‌اش بوی نسبتاً مطبوع و طمعی تلخ و لعابی دارد. برگهای آن متناوب، عاری از دمبگر، بیضوی با دندانه‌های فاصله دار و شامل دو زائده با بریدگیهای عمیق است. گلهای آن کوچک، به رنگ زرد روشن با لکه‌ی بنفش است.
محل رویش: این گیاه بیشتر در نواحی شمال ایران و در برخی از جنگل‌ها یافت می‌شود.
.........................................................................................
بنفشه معطر
نام‌های دیگر: بنفشه-بنفشه ایرانی-بنفسج.
مشخصات ظاهری:
بنفشه معطر، گیاهی است علفی، پایا و دارای برگ‌هایی است که معمولا از محل مشترکی در ناحیه یقه خارج می‌گردند. برگهای آن معمولاً به شکل قلب، دارای دمبرگ دراز و واقع برروی سطح زمین است. در کناره دمبرگ آن، جوانه‌های جانبی ظاهر می‌گردد. گلهای آن منفرد، زیبا، به رنگ بنفش و به ندرت سفید یا گلی است. دمگل‌های دراز گل، که ازبین دمبرگ‌ها منشأ می‌گیرند، قبل از منتهی شدن به گل، حالت خمیده شبیه عصا پیدا می‌نماید. میوه‌ی آن، پوشینه، کروی، پوشیده از کرک و محتوی دانه‌هایی به رنگ زرد با لکه سفید است.
محل رویش: بنفشه معطر در اکثر مناطق ایران به خصوص در کوهستان‌ها و در سایه درختان می‌روید. این نوع بنفشه بیشتر در منطقه البرز، رودبار و ... دیده می‌شود.
.........................................................................................
بولاغ اوتی
نام‌های دیگر:
علف چشمه-آب تره-قره العین-حرف الماء
مشخصات ظاهری:
بولاغ اوتی، گیاهی است علفی و پایا که معمولا ضخیم و گوشت داراست. برگهای آن متناوب، گوشتدار، مرکب از 3 تا 9 قطعه نامنظم، به رنگ سبز تیره و عاری از کرک است. در قسمت انتهایی ساقه‌ی آن، گلهای سفید رنگی، مجتمع به شکل خوشه ظاهر می‌شود که از پس آمیزش، هر یک به میوه‌ای به صورت خورجین و به طول 2 تا 5/2 سانتیمتر تبدیل می‌گردند. دانه‌ی آن، قهوه‌ای رنگ، مدور و واقع در دو ردیف در داخل میوه است.
محل رویش:
بولاغ اوتی معمولا در چشمه‌ها، مجاری باریک آبها و نواحی مردابی می‌روید و در اکثر نواحی ایران از جمله آذربایجان، گیلان، شیراز، بوشهر، سیستان و بلوچستان و ... یافت می‌شود.
.........................................................................................
بومادران
نام‌های دیگر: ام الف ورقه-حزنبل
مشخصات ظاهری: بومادران گیاهی است پایا، به ارتفاع 20 تا 90 سانتیمتر و حتی بیشتر که برگ‌هایی بدون دمبرگ، دراز، پوشیده از کرک و منقسم به بریدگیهای بسیار باریک دارد. کاپیتول‌های کوچک و متعدد آن که به طول 4 تا 8 میلیمتر و به عرض 2 تا 5 میلیمتر می‌باشد وضع مجتمع به صورت گل آذین دیهیم، در قسمتهای انتهایی ساقه دارد. در هر کاپیتول آن، دو نوع گل، یکی زبانه‌ای و سفید رنگ، واقع در حاشیه گل آذین و دیگری لوله‌ای و واقع در ناحیه وسط، دیده می‌شود. از همه‌ی قسمتهای گیاه مزبور بوی قوی به مشام می‌رسد.
محل رویش: بومادران بیشتر به طور خودرو در دشت‌ها، کنار جاده‌ها و نواحی کوهستان رشد میکند. بومادران در مناطقی مانند: جنگل گلستان-ارومیه-تبریز-البرز و ... یافت می‌شود.
.........................................................................................
پنج انگشت
نام‌های دیگر: فلفل بری-فلفل بیابانی-فنجکش
مشخصات ظاهری: پنج انگشت، درختچه‌ای است زیبا، به ارتفاع 5/1 تا 2 متر که برگهای زودافت، پنجه‌ای و منقسم به 5 تا 7 برگچه نوک تیز و پوشیده از کرک‌های پنبه‌ای در سطح تحتانی پهنک دارد به طوری که رنگ سبز تیره سطح فوقانی پهنک برگ و رنگ تقریباً سفید تحتانی آن،ظاهر کاملاً مشخص به گیاه می‌دهد. گلهای آن زیبا، به رنگ آبی مایل به بنفش و مجتمع به صورت سنبله دراز با ظاهر مطبق برروی یک پایه مشترک است. میوه‌ی آن شفت و دارای برون بر سخت و مقاوم می‌باشد.
محل رویش: بندرعباس-خلیج فارس-کازرون-خرمشهر-کرج-خراسان-البرز
.........................................................................................
پونه
مشخصات ظاهری:
پونه، گیاهی است علفی، پایا و دارای ساقه‌ای با ظاهر تقریباً استوانه‌ای، به ارتفاع 10 تا 55 سانتیمتر که برگ‌هایی بیضوی و نوک تیز، با دندانه‌های ظریف و یا عاری از آن دارد. از کلیه قسمتهای گیاه بویی تند به مشام می‌رسد.
گلهای به صورت دسته‌های فراهم در کناره برگهای طول محور ساقه، (در ماههای تیر تا مهر) ظاهر می‌شود که رنگ گلی روشن یا مایل به بنفش دارد. میوه‌ی آن چهار فندقه است.
محل رویش:
پونه معمولا به حالت وحشی در دشتهای مرطوب و حاشیه‌ی جریان‌های آب رشد میکند. این گیاه در اکثر نقاط ایران از جمله: آذربایجان، گیلان، لاهیجان، و گرگان دیده می‌شود.
.........................................................................................
پیچک صحرایی
نام‌های دیگر:
علیق-طربوش الغراب
مشخصات ظاهری:
پیچک صحرایی، گیاهی است علفی که ساقه‌های منشعب آن به طول 40 تا 100 سانتیمتر می‌رسد، حالت افتاده یا بالا رونده دارد. برگهای آن بیضوی دراز و دارای دولوب مشخص در قاعده پهنک است به طوری که به آن ظاهر سرنیزه‌ای می‌دهد. گلهای آن به رنگهای صورتی ، سفید و یا مخلوطی از این دو رنگ است و در طول ساقه نیز به وضع منفرد یا به تعداد دوتایی ظاهر می‌شود. در سطح خارجی جام گل آن، گاهی لکه‌های ارغوانی مشاهده می‌شود. پس از آمیزش گلهای آن،راس دمگل‌ها به سمت پایین خمیدگی حاصل میکند به طوری که میوه دارای حالت آویخته است.
محل رویش: پیچک صحرایی در اکثر مزارع، باغ‌ها و کنار جاده‌ها رشد میکند. این گیاه، در اکثر نواحی ایران از جمله: در 1500 متری قوچان، خراسان، قم، آبادان، فارس، اراک،رودبار، اطراف تهران و ... یافت می‌شود.
.........................................................................................
تاتوره
مشخصات ظاهری:
تاتوره، گیاهی است علفی، یک ساله و به ارتفاع 30 تا 80 سانتیمتر و گاهاً بیشتر، ساقه‌ی منشعب و برگهای پهن آن، ظاهر خاصی به گیاه می‌بخشند و می‌توان از آن راه دور آن را شناخت. این گیاه ریشه‌ای نسبتاً ضخیم و ساقه گرد و منشعب دارد. برگهای پهن و نوک تیز آن، به درازای 10 تا 15 سانتیمتر و به عرض 7 تا 10 سانتیمتر می‌رسد و در آنها 5 تا 7 لوب اصلی نوک تیز، نامنظم و دندانه‌دار دیده می‌شود. گلهای درشت و زیبای تاتوره، ظاهری بوقی شکل و وضع منفرد برروی ساقه دارد و جام گل آن ابتدا دارای حالت فشرده و مچاله شده است ولی پس از باز شدن کامل، چین خوردگی آن از بین می‌رود. میوه‌ی آن به صورت پوشینه، خاردار و محتوی به طور متوسط 400 دانه است.
محل رویش: آذربایجان-سیستان در 1700 متری کرمان-خراسان-بندرگز گرگان-گیلان-بلوچستان-ارومیه-اراک-اطراف تهران و ...
.........................................................................................
تاج الملوک
نام‌های دیگر: اخیلیا و ...
مشخصات ظاهری:
تاج الملوک گیاهی است پایا و به ارتفاع 30 تا 80 سانتیمتر که برگهای نازک، نسبتاً پهن، به رنگ سبز قهوه‌ای و یا سبز تیره دارد. سطح فوقانی پهنک برگ آن غبارآلود به نظر می‌رسد. گلهای آن زیبا، نامنظم، به رنگهای مختلف ارغوانی و آبی و گاهاً سفید گلی است. دمگل آن ابتدا حالت خمیده دارد به نحوی که گل به صورت واژگون برروی آن قرار می‌گیرد ولی پس از تشکیل میوه، از این حالت خارج شده وضع قائم پیدا میکند. میوه‌ی آن فولیکول و پوشیده از کرک‌های کوچک نزدیک به هم است.
محل رویش: تاج الملوک در جنگل‌های دارای نور کافی، در دامنه‌ها و فواصل تخته سنگ‌ها و در دشتهای سایه دار رشد میکند. این گیاه در نواحی جنوب شرقی ایران از جمله بلوچستان یافت می‌شود.
.........................................................................................
تاجریزی پیچ
نام‌های دیگر: مره حلوا-ثلثان و ...
مشخصات ظاهری:
تاجریزی پیچ، گیاهی است پایا، بالا رونده و دارای ساقه‌ای به ارتفاع 1 تا 2 متر و حتی بیشتر که برگهای آن متناوب است ولی شکل ظاهری آنها در قاعده ساقه، شبیه قلب و در قسمتهای فوقانی آن منقسم به سه لوب مشخص می‌باشد. گلهای کوچک و بنفش رنگ دارد که ظاهر آن مجتمع و چتر مانند است. میوه‌ی آن، سته، بیضوی، دارای حالت آویخته، به رنگ قرمز و محتوی دانه‌های کوچک، مسطح و فراوان است.
محل رویش: این گیاه معمولاً در حاشیه جنگل‌ها و کنار رودخانه‌ها رشد میکند. تاجریزی پیچ را می‌توان در آذربایجان (اطراف تبریز)-بلوچستان و لاهیجان مشاهده نمود.
توجه: مصرف بی‌رویه تاجریزی پیچ و فرآورده‌های آن موجب مسمومیت می‌شود.
.........................................................................................
تاجریزی سیاه
نام‌های دیگر: عنب الذهب-عنب الثعلب-ربرق
مشخصات ظاهری: تاجریزی سیاه، گیاهی است علفی، یک ساله و به ارتفاع 10 تا 50 سانتیمتر که ریشه‌ای راست به رنگ سفید و ساقه کم و بیش منشعب از قاعده دارد. برگهای آن بیضوی، به رنگ سبز تیره و دارای کناره‌ای با دندانه‌های کم است. هردوتای آنها نیز در مجاور یکدیگر ظاهر می‌شوند. گلهای کوچک و سفید رنگ. میوه‌ای آن،سته، کروی و در آغاز به رنگ سبز است ولی بتدریج به رنگ قرمز در میآید. در آن دانه‌های کوچک و کروی جای دارد.
خواص:
از تاجریزی سیاه در موارد نظیر: سوء هاضمه‌های دردناک-درد معده-سیاه سرفه-بواسیر-ترک نوک پستان-دردهای رماتیسم مفصلی-ورم رحم-ورم مثانه و ... استفاده به عمل میآید.
محل رویش: تاجریزی سیاه معمولا در کنار گودال‌ها و زمین‌های زراعتی به طور خودرو رشد میکند. در مناطقی مانند:آذربایجان، آمل، گرگان، مازندران و لاهیجان دیده می شود.
توجه: مصرف بی‌رویه تاجریزی سیاه و فرآورده‌های آن موجب مسمویت می‌شود.
.........................................................................................
ترشک
نام دیگر: حماض
مشخصات ظاهری:
ترشک، گیاهی است چندساله، به ارتفاع30 تا 100 سانتیمتر و دارای ریشه ضخیم و ساقه راست و بی‌کرک که برگهای بیضوی، تیرکمانی شکل و گلهای کوچک با پوششی مرکب از 6 کاسبرگ به وضع مجتمع به صورت دسته‌های 3 تا 8 تایی در قسمت انتهایی ساقه دارد. رنگ گلهای آن سبز یا سبز مایل به قرمز است. پس از آمیزش گلهای آن، 3 کاسبرگ هر گل، حالت واژگون به خود می‌گیرند، در حالی که سه کاسبرگ دیگر که نازک و غشایی می‌باشند. رشد زیاد پیدا کرده، به صورت سه کفه، میوه را احاطه می‌نماید.
محل رویش: ترشک به طور وحشی در چمنزارها، گشتزارها، کنار رودخانه‌ها و جاده‌ها رشد میکند. در مناطقی مانند آذربایجان، اطراف تهران، قصر شیرین و ... یافت می‌شود.
توجه: مصرف این گیاه برای افراد مبتلا به درد مفاصل، نقرس، سنگ‌های صفراوی، سوء هاضمه و ... مضر می‌باشد. همچنین مصرف بی‌رویه آن موجب مسمومیت می‌گردد.
.........................................................................................
تمشک
نام‌های دیگر : توت سه گل-توت الارض-تلو
مشخصات ظاهری :
تمشک، درختچه‌ای با شاخه‌های قهوه‌ای رنگ و راست است. این شاخه‌ها پوشیده از برگهای متناوب با بریدگیهای شانه‌ای می‌باشند. برگ این گیاه به رنگ سبز روشن بوده و پشت آنها سفید و پرزدار است. خوشه‌های سست گلهای سفید آن از بغل برگ‌هایی که روی شاخه‌های سال قبل دارند، می‌روند که در فصل پاییز از میان می‌روند. میوه‌ی آن به رنگ قرمز یا زرد بوده و به شکل فندقه مرکب و گوشتدار است، که پس از رسیدن با برگچه‌های محافظ آن از گیاه جدا می‌شود.
محل رویش :
این گیاه در بیشه زارها روییده و از زمان‌های قدیم نیز به خاطر میوه‌ی خوش طعم آن کشت می‌شده است. در برخی مناطق ایران از جمله:مازندران، گیلان،اردبیل، و ... یافت می‌شود.
.........................................................................................
توس
نام‌های دیگر : غان-شجره التامول-قان-غوشه-غوش- سندر و ...
مشخصات ظاهری :
توس، درختی است بزرگ و زیبا که ارتفاع آن در مناطق مساعد به30 متر نیز می‌رسد. برگ‌هایی لوزی شکل، نوک تیز با دو ردیف دندانه و منتهی به دمبرگ دراز دارد. پوست تنه آن سفید رنگ و صاف است. در سن 30 سالگی نیز به صورت نوارهای نازک شبیه، ورق‌های کاغذ از آن جدا می‌شود. شاتونهای نرتوس در آغاز پاییز ولی شاتونهای ماده در بهار ظاهر می‌شوند.
محل رویش : توس معمولاً در مناطق معتدل و سرد رشد میکند. این درخت در ارتفاعات 2000 تا2300 متری شهرستانک تهران یافت می‌شود.
.........................................................................................
توسکا
نام‌های دیگر: حمرایه-حوره رومیه
مشخصات ظاهری : توسکا، درختی است که برگ‌هایی با پهنک مدور با کناره ناهمواره، دندانه‌دار و کم بیش چسبنده دارد. پهنک برگ در قسمت آزاد خود، به طور قرینه در دو طرف رگبرگ اصلی، فرورفتگی محسوس دارد و به علاوه در قسمت قاعده، عاری از دندانه است. شاتونهای نر و ماده این درخت، هر دو در پاییز ظاهر می‌شوند و گلهای سبز یا سبز مایل به قرمطز آنها، قبل از ظاهر شدن برگ یعنی در اواخر زمستان شکفته می‌گردند. شاتونهای ماده‌ی آن که در آغاز رنگ سبز و حالت چسبنده دارند، در آخر سیاه رنگ می‌گردند. میوه‌های آن، دارای دو یال خشن و خیلی باریک می‌باشند.
محل رویش : توسکا در اماکن مرطوب به خصوص رد کنار رودخانه‌ها و جریان‌های آب رشد میکند. این درخت در سواحل دریای خزر و همچنین در نواحی مختلف گیلان و کنار رودخانه‌ها مشاهده می‌شود.
.........................................................................................
ثعلب
مشخصات ظاهری: ثعلب، گیاهی است پایا و دارای غده‌ی زیرزمینی منقسم به تقسیمات پنجه‌ای و ارتفاعی بین 25 تا 70 سانتیمتر است. برگ‌هایی به رنگ سبز تیره در سطح فوقانی ولی کمی غبارآلود در سطح تحتانی دارد. همچنین لکه‌های قهوه‌ای رنگ در پهنک آن دیده می‌شود گلهای زیبا و گلی رنگی یا سوسنی و گاهی سفید رنگ دارد که در فواصل ماههای اردیبهشت تا تیز ظاهر می‌گردند، در آغاز وضع فشرده برروی محور گل آذین سنبله دارند ولی پس از شکفتن، تغییر شکل داده ظاهر استوانه‌ای پیدا می‌کنند. در براکته‌های زیر گل آن،3 رگبرگ اصلی و در گلبرگ‌های آن، لکه‌هایی به رنگ ارغوانی یا بنفش تشخیص داده می‌شود.
محل رویش : ثعلب بیشتر در جنگل‌ها و چمنزارهای مرطوب نواحی کوهستانی تا ارتفاع 200 متری می‌روید. ثعلب را می‌توان در آذبایجان مشاهده نمود.
.........................................................................................
جنستات الصباغین
مشخصات ظاهری :
جنستات الصباغین، گیاهی است به ارتفاع 30 تا 80 سانتیمتر، فاقد خار ولی دارای ساقه‌های تعدد، سخت و چوبی که ارتفاع آن گاهی به 5/1 تا 2 متر می‌رسد به نحوی که گیاه منظره یک درختچه را پیدا میکند. برگهای آن بیضی شکل، نوک تیز، با کناره‌ها و سطح تحتانی پوشیده از کرک‌های ریز و کوتاه از کرک‌های ریز و کوتاه و گلهای نیز زرد رنگ است. قسمت مورد استفاده این گیاه برگ، گل و دانه آن می‌باشد.
محل رویش : این گیاه معمولاً در جنگل‌ها (به خصوص در مکان‌های کم درخت)، چمنزارهای طبیعی نسبتاً خشک، دامنه کوهستان‌ها و گودال‌ها رشد میکند. جنستات الصباغین در مناطقی مانند: قره داغ-کوه جبل بارز- جیرفت کرمان و ... یافت می‌گردد.
توجه: جنستات الصباغین به خصوص دانه آن دارای اثر سمی می‌باشد. لذا مصرف آن تحت نظر پزشک ضروری است.نام‌های دیگر: عذبه-اسپند-غلفه الذئب-حرمل و ...
مشخصات ظاهری:
اسپند گیاهی است علفی، پایا که به ارتفاع 30 تا 40 سانتیمتر و حتی بیشتر نیز می‌رسد. اسپند ظاهری بوته مانند، پربرگ، به رنگ سبز زیبا و برگ‌هایی با تقسیمات باریک، دراز و نامنظم دارد. گلهای درشت و زیبای آن دارای 5 کاسبرگ باریک و 5 گلبرگ بزرگ به رنگ سفید مایل به سبز است. میوه‌ای آن،پوشینه و کروی می‌باشد.
محل رویش:
نواحی بایر و اطراف کویر-جاده تهران به قم-دامغان-سمنان- قزوین-کاشان-نیشاپور-بیرجند-گناباد-خراسان-سیستان-بلوچستان-بوشهر-کرمان-لرستان-تبریز-اطراف کرج و ...
.........................................................................................
آسه
نام‌های دیگر:
خولان-باکس ثرون
مشخصات ظاهری:
آسه، درختچه‌ای است به ارتفاع 2 تا 5 متر و دارای شاخه‌های فراوان که برگهای آن بیضوی دراز، نوک تیز و گلهای آن به رنگ بنفش و واقع در کنار برگها است. میوه گوشت دار و بیضوی دارد که پس از رسیدن به رنگ قرمز یا نارنجی در میآید. آسه به حالت وحشی در منطقه وسیعی از اروپا، آسیا (از جمله ایران) و ... پراکنده شده است.
محل رویش:
نواحی خشک جنگل‌های حاشیه دریای خزر-کرمان-لرستان-خوزستان-جزیره خارک-در ارتفاعات 2000 متری یزد-بوشهر-بلوچستان و ...
.........................................................................................
آش انگور
نام‌های دیگر:
خوشه انگور-شر-عوسج-شجره الدکن-خرزل-اشنگور-الجاره-کلی کک و ...
مشخصات ظاهری:
آش انگور، درختچه‌ای است به ارتفاع 2 تا 3 متر که به ندرت در شرایط مساعد به ارتفاع 6 تا 8 متر نیز می‌رسد. شاخه‌های فراوان و متقابل آن، وضع بسیار نامنظم و کج و معوج، از بهترین وسیله تشخیص گیاه به شمار میآید. شاخه‌های آش انگور خار دار است.
برگهای آن متقابل، دندانه‌دار، کرک، به طول 3 تا 6 سانتیمتر و حتی 13 سانتیمتر، به عرض 2 تا 5 سانتیمتر و دارای 3 تا 4 زوج رگبرگ کمانی درا طراف رگبرگ میانی است. گل‌هایی کوچک به رنگ زرد مایل به سبز، دوپایه، مجتمع به تعداد نسبتا زیاد وبه حالت فشرده در کناره برگها دارد. میوه‌ی آن به بزرگی یک نخود و به رنگ سیاه، پس از رسیدن کامل است. در داخل میوه‌ی آن، درون شیره‌ای به رنگ قرمز مایل به سبز یا مایل به بنفش، 2 تا 4 دانه جای دارد.
محل رویش: جنگل‌های حسن بگلو آذربایجان-لاهیجان-خلخال-در ارتفاعات 2400 متری کلاردشت مازندران-پل زنگوله و ...
.........................................................................................
افتیمون
نام‌های دیگر:
مشخصات ظاهری:
افتیمون، گیاهی است علفی، یک ساله و پیچنده که به حالت انگلی برروی عده‌ای از گیاهان علفی به سر می‌برد.
نحوه‌ی تشخیص آن از گونه‌های مشابه به این صورت است که در نوع اصلی ساقه‌ها، ظریف، باریک، قابل انعطاف، صاف و منشعب می‌باشند.گل های آن مایل به زرد و صورتی دیده می‌شود. اواخر بهار تا پاییز زمان گل دادن افتیمون می‌باشد. گلهای آن مرکب از قطعات پنج‌تایی و مجتمع و به وضع فشرده یا ظاهر کروی، در طول ساقه و در کنار فلس‌ها است.
محل رویش:
در 200 الی 500 متری کوه لاله زار-در 2900 متری کوه جوپار کرمان-جزیره قشم-جزیره هرمز-کازرون-بندرعباس-در 2600 متری شاه کوه اصفهان-در ارتفاعات 2400متری جنگل پل زنگوله-کندوان-شوش-کرج-همدان-اطراف تهران و ...
.........................................................................................
افسنطین
نام‌های دیگر:
کشوث رومی-دسیسه
مشخصات ظاهری:
افسنطین، گیاهی است علفی، پایا به ارتفاع 40 تا 60 سانتیمتر و یا 100 سانتیمتر. برگ‌هایی متناوب با بریدگیهای باریک و عمیق تا حد رگبرگ میانی دارد ولی به نسبتی که به فاصله‌ی برگ از قاعده ساقه دور باشد، بریدگی‌ها کمتر می‌شود. سطح فوقانی و تحتانی برگ پوشیده از تارهای فراوان است و چون ساقه و انشعابات آن نیز این حالت را دارد، مجموعاً به رنگ خاکستری روشن با ظاهر کاملا مشخص جلوه می کند. کاپیتول‌های آن کوچک، به تعداد خیلی زیاد و دارای پهنایی بین 3 تا 4 میلیمتر با حالت آویخته است. میوه‌ی آن فندقه، بسیار کوچک و دارای سطح صاف است.
از همه‌ی قسمتهای آن بوی تند به مشام می‌رسد.
محل رویش:
خراسان-در 2200 متری آبگرم-در 1550 متری گردنه حیران 64 کیلومتری مشرق اردبیل-آستارا-گیلان-پل زنگوله-دره هراز و ...
.........................................................................................
اقحوان
نام‌های دیگر:
شجره مرین-منیات-کرکاش و ...
مشخصات ظاهری:
اقحوان، گیاهی است 2 و یا چندساله که دارای ساقه‌ای به ارتفاع 30 تا 80 سانتیمتر است. برگ هایی نرم، به رنگ سبز روشن، منقسم به قطعات برگچه مانند و دندانه دار دارد. کاپیتول‌های آن مرکب از دو نوع گل،یکی زبانه‌ای و به رنگ سفید، واقع در حاشیه و دیگر لوله‌ای و به رنگ زرد و واقع در ناحیه وسط است و چون گلها پس از شکفتن،به صورت گل آذین دیهیم، در راس ساقه جلوه می کنند، به این خاطر منظره زیبایی را بوجود می‌آورند.
محل رویش:
شیره کوه-شاه کوه-فیروز کوه-دامغان-اطراف کرج-قزوین-کوه دماوند-خراسان در 32 کیلومتری مشرق شهرکرد-آذربایجان-در 1700 متری داماش در 1300 الی 3000 متری ارتفاعات کندوان-مازندران-جنگل لوه-گرگان و ...
.........................................................................................
آقطی
نام‌های دیگر: پلم-پلخون-شون-شوند-خمان صغیر-خاما آقطی- پلیم.
مشخصات ظاهری:
آقطی، گیاهی است علفی و به ارتفاع 1 تا 2 متر که برگهای آن دارای 5 یا 6 و گاهی 9 برگچه بیضوی دراز، نوک تیز و دندانه دار است. گلهای مجتمع آن، رنگ سفید مایل به گلی دارند و پس از رسیدن نیز به میوه‌های کوچک، کروی و به رنگ سیاه مایل به ارغوانی تبدیل می‌گردند. از تمام قسمتهای گیاه مزبور بوی تند ونامطبوعی متصاعد می‌شود، که این خود از مشخصه‌های مناسب برای تشخیص آن در منطقه می‌باشد، زیرا بوی تند آن اطراف را فرا می‌گیرد. پوست ساقه، ریشه، گل، میوه و دانه این گیاه، دارای خاصیت درمانی است ولی اگر به مقادیر زیاد مصرف گردند، موجب ایجاد ناراحتی می‌گردد.
محل رویش:
بندرگز- مازندران-(دره هراز) در 1000 متری کوهرنگ-گیلان-قزوین-اطراف کرج-سواحل دریای خزر و ...
.........................................................................................
آقطی سرخ
مشخصات ظاهری:
درختچه‌ای است به ارتفاع 2 تا 4 متر و دارای ظاهری زیبا که برگهای آن مرکب از 5 یا 7 برگچه دندانه دار با دمبرگ فرعی کوتاه و ظاهر بیضوی دراز است.
گل‌هایی به رنگ سفید مایل به سبز و مجتمع به صورت خوشه‌های بسیار منشعب دارد و چون این برگها قبل از پیدایش در گیاه ظاهر می‌شوند، منظره آن زیبا می‌شود.
از مجموعه‌های گلهای آن بوی ملایمی به مشام می‌رسد. میوه آن
که در اواخر تابستان به مرحله کامل رسیدن می‌رسد-رنگ قرمز مرجانی و بسیار
زیبا دارد.
محل رویش:
آقطی سرخ به حالت خودرو در دشتهای نواحی مختلف، مخصوصاً دامنه‌های منتهی به جنگل‌های وسیع رشد میکند. در ایران معمولاً این گیاه را پرورش می‌دهند.
........................................................................................
اکسیر ترکی
نام‌های دیگر: وج-عود الوج
مشخصات ظاهری:
اکسیر ترکی، گیاهی علفی و دارای برگ‌هایی کم و بیش شبیه برگ زنبق است. این گیاه ریزوم افقی و استوانه‌ای شکل دارد که در سطح فوقانی آن اثر برگهای ازبین رفته ولی در سطح تحتانی،ریشه‌های متعدد دیده می‌شود. برگهای آن متناوب، غلاف دار، باریک و دراز، به طول 50 تا 60 سانتیمتر و دارای 2 لبه نسبتا تیز می‌باشند.
گلهای نر و ماده داشته و به رنگ زرد و مجتمع به صورت سنبله مخصوص دارد. هرگل آن 6 پرچم و یک مادگی با کلاله بدون پایه دارد که پوششی مرکب از قطعات 6 تایی، آنها را از خارج فرا می‌گیرد. میوه‌اش پوشینه، دارای سه سطح مشخص و محتوی سه دانه و محصور در کاسه گل است.
محل رویش: اکسیر به صورت خودرو در کنار رودخانه‌ها و جریان‌های آب رشد میکند به این خاطر این گیاه در اکثر نواحی ایران بخصوص در بلوچستان و نواحی غرب دیده می‌شود.
.........................................................................................
اکلیل الجبل
نام‌های دیگر:
رومارن-اکلیل کوهی-حصالبان-رزماری
مشخصات ظاهری:
اکلیل الجبل گیاهی است پایا، بسیار معطر و دارای ساقه‌های چوبی به ارتفاع 50 سانتیمتر الی 1 متر که برگهای متقابل با کناره برگشته، باریک و دراز، نوک تیز و نسبتا خشن دارد. سطح فوقانی پهنک برگ آن نیز به علت فاقد بودن تار،بهرنگ سبز ولی سطح تحتانی آن، بر اثر پوشیه بودن از کرک به رنگ تقریبا سفید است. گلهای آن رنگ آبی روشن و گاهاً سفید دارد و در قسمت داخلی آن، لکه کوچک و بنفش رنگ دیده می‌شود.
محل رویش: اکلیل الجبل به خاطر داشتن برگهای سبز دائمی و زیبای خاص در اکثر نقاط ایران پرورش داده می‌شود. در برخی مناطق از جمله آذربایجان نیز به طور خودرو رشد میکند.
.........................................................................................
آلاله
نام‌های دیگر:
زغلیل-زغلنته
مشخصات ظاهری:
آلاله، گیاهی است یک ساله، به ارتفاع 15 تا 60 سانتیمتر و دارای ساقه منشعب و توخالی که برگهای آن دارای پهنکی با بریدگیهای عمیق و گل‌هایش به رنگ زرد روشن است. هر پایه گیاه در محیط‌های مساعد، تعداد فراوانی در حدود 70 تا 100 گل می‌دهد.
محل رویش: آلاله بیشتر در گل و لای مناطق مردابی، گودال‌ها، کنار استخرهای طبیعی و ... رشد میکند. این گیاه را می‌توان در مناطقی از جمله بندر انزلی، پیربازار،لاهیجان و اطراف تهران مشاهده نمود.
توجه: این گیاه سمی می‌باشد. بنابراین مصرف آن نیز پزشک الزامی است.
.........................................................................................
انجبار
مشخصات ظاهری:
انجبار، گیاهی است پایا، به ارتفاع 20 تا 75 سانتیمتر و دارای ریزوم استوانه‌ای نسبتا مسطح که ساقه‌ی هوایی آن، حالت قائم و ظاهر خط دار و عاری از کرک دارد. برگهای آن متناوب با کناره موجدار و پهنک آن به رنگ سبز شفاف در سطح فوقانی ولی سبز مایل به سفید در سطح تحتانی است. انواع برگهای واقع در قسمتهای پایین ساقه، بزرگ و نوک تیز و دارای دمبرگ دراز ولی انواع واقع در قسمتهای انتهایی ساقه، کوچکتر و بدون دمبرگ می‌باشند، به طوری که قاعده پهنک ساقه را فرا می‌گیرد. گلهای آن رنگ گلی دارد و به صورت سنبله انتهایی استوانه‌ای شکل مجتمع می‌گردد.
محل رویش: انجبار در نواحی مرطوب، مناطق باتلاقی و نقاط کوهستانی می‌روید. انجبار را می‌توان در برخی مناطق ایران از جمله : کوه سهند آذربایجان-همدان-اشتران کوه لرستان و مسجد سلیمان مشاهده نمود.
.........................................................................................
انجدان رومی
مشخصات ظاهری:
انجدان رومی، گیاهی علفی، پایا دارای ساقه ضخیم استوانه‌ای به قطر 3 تا 4 سانتیمتر و به ارتفاع 1 تا دو متر است. برگهای ضخیم، گوشتدار، منقسم به برگچه‌هایی با ظاهر لوزی شکل و دندانه‌های نامساوی، به رنگ سبز تیره شفاف و منتهی به دمبرگ استوانه‌ای مشخص دارد. زیرین‌ترین برگ آن به طول 70 سانتیمتر می‌رسد. گلهای آن بسیار کوچک، به ابعاد 3 میلیمتر، به رنگ زرد و مجتمع به صورت چتر است. میوه‌ی آن بیضوی دراز، به طول 5 تا 7 میلیمتر، به رنگ زرد یا قهوه‌ای و بسیار معطر، پس از رسیدن است.
محل رویش: انجدان رومی در نواحی مختلف پرورش داده می‌شود. و در برخی مناطق به صورت نیمه وحشی از جمله در کوه هزاران کرمان (در 3400 متری بین کرمان و بندرعباس) نیز مشاهده می‌شود.
.........................................................................................
انجره
نام‌های دیگر: شقف-زغاف-شوک الضب
مشخصات ظاهری:
انجره، گیاهی است چند ساله و دارای ساقه کوتاه، منشعب و خشن، که برگ های ساده با ظاهر بیضوی دراز و عاری از دمبرگ دارد.
کناره برگهای آن در قاعده ساقه،صاف و دارای خارهای ظریف ولی در قسمت بالای آن دندانه‌دار خاردار است. گلهای آبی رنگ و زیبای آن، در براکته‌های نوک تیز و خاردار به طول 5/2-2 سانتیمتر جای دارد و در مجموع به صورت گل آذین خوشه ظاهر می‌شود. میوه‌ی آن پوشینه، تخم‌مرغی و نوک تیز، به طول متوسط 5 سانتیمتر و حتی بیشتر و محتوی دودانه است.
محل رویش: انجره در مناطق وسیعی از نواحی گرم کره زمین از جمله ایران رشد میکند. و بیشتر در جنوب ایران، کوه جبل کرمان، لار، بندرعباس، بلوچستان و ... یافت می‌شود.
.........................................................................................
آنغوزه
نام‌های دیگر:
آنگوزاکما-خوراکما-کورن کما.
مشخصات ظاهری:
آنغوزه، گیاهی است علفی و بزرگ که دارای ریشه راست، گوشتدار و نسبتا ضخیم و ساقه‌ای قوی، خشن، فیبری و با ظاهری مشخص که در پنج سال اول منحصراً دارای تعداد برگ واقع بر روی سطح زمین می‌گردد. به تدریج از بین برگهای آن (که معمولاً ظاهری غبارآلود دارند)، ساقه‌ای راست، تقریباً استوانه‌ای و گوشتدار خارج می‌شود که ارتفاع ی متجاوز از 2 تا 5/2 متر پیدا نموده، در انتها به مجموعه‌ای از گلهای زردرنگ و مجتمع به صورت گل‌آذین چتر مرکب ختم می‌شود.
محل رویش: در 65 کیلومتری جهرم-کرمان-خراسان-بلوچستان و ...
.........................................................................................
اوجا
نام‌های دیگر:
گل پردار-سمد-وج-له‌لی-قره‌آغاج-لو-وزم
مشخصات ظاهری:
اوجا، درختی بزرگ و دارای پوست سخت، خشن و شکاف دار است. برگهای منفرد آن، ظاهر بیضی شکل، نوک تیز و پهنک غیر متقارن نسبت به رگبرگ میانی دارند، به علاوه پوشیده از کرک می‌باشند و در موقع لمس کردن خشن به نظر می‌رسند.
گلهای آن عاری از دمبرگ و مجتمع به صورت دسته‌هایی بر روی شاخه است. کاسه گل آن 4 تا 8 قسمتی است و در داخل آن نیز 4 تا 8 پرچم جای دارد. میوه‌ی آن به طول 3 و به عرض 5/1 سانتیمتر است.
محل رویش: اوجا،در حاشیه جنگل‌ها، مناطق کوهستانی و کنار جاده‌ها می‌روید. محل رویش آن در ایران بیشتر: ارتفاعات 900 متری قم-یزد-قزوین-کرج-خراسان- آذربایجان-شمال جنگل کندوان-اطراف چالوس- مازندران-بندرگز و ... می‌باشد.
.........................................................................................
اوکالیپتوس
اوکالیپتوس، درختی است زیبا که ارتفاع آن به 80 تا 100 متر نیز می‌رسد. پوست ساقه‌ی اوکالیپتوس، رنگ قهوه‌ای مایل به زرد دارد و به آسانی از ساقه جدا می‌گردد. برگ آن بر حسب جوان و یا مسن بودن گیاه فرق میکند.
در شاخه‌های جوان، برگهای وضع متقابل، افقی و تقریبا عاری از دمبرگ دارند. شکل ظاهری آنها بیضوی دراز و مدور در قسمت قاعده پهنک است. کناره پهنک برگهای آن صاف است. طول آنها در حدود 10 تا 15 سانتیمتر و عرض آنها 4 تا 8 سانتیمتر می‌باشد. در درختان مسن، برگهای به حالت منفرد برروی ساقه‌بوده و هر یک به یک دمبرگ باریگ به طول 2 تا 3 سانتیمتر ختم می‌شوند. پهنک برگ درختان مسن،باریک و دراز، عاری از تار، منتهی به نوک باریک و دارای قسمت انتهایی خمیده است. رنگ آنها سبز یا سبز مایل به زرد در هر دو سطح پهنک می‌باشد.
محل رویش: این گیاه به صورت خودرو در ایران دیده نشده است. ولی به صورت پرورشی در نواحی شمالی ایران یافت می‌شود.
.........................................................................................
بابا آدم
نام‌های دیگر:
فیل گوش-آراقیطون-راس الحمامه
مشخصات ظاهری:
بابا آدم، گیاهی است علفی، بزرگ و دارای ساقه منشعب به طول 80 تا 150 سانتیمتر و حتی بیشتر، ریشه‌ای دراز به قطر انگشت و به رنگ قهوه‌ای دارد. پهنک برگهای آن، بسیار بزرگ و دارای حالت نسبتاً افتاده بر روی ساقه است. بزرگی پهنک برگهای آن،به نسبتی که از قاعده ساقه به راس نزدیک می‌شود، کم می‌گردد. رنگ آن در سطح فوقانی پهنک،سبز تیره ولی در سطح زیرین به علت پوشیده بودن از تارهای فراوان، سبز روشن است. میوه‌ای آن پس از رسیدن به صورت فندقه‌ای با 3 یا 4 سطح مشخص در میآید.
محل رویش:
باباآدم به طور خودرو در دشت‌ها و نواحی مرطوب و سایه دار رشد میکند. بابا آدم را می‌توان در 1700 متری شهرستانک-خراسان-تهران-آذربایجان-بختیاری-حسن بگلو-قره داغ-مازندران-گرگان-شبستر-نعمت آباد تبریز و ... مشاهده نمود.
.........................................................................................
بابونه
نام‌های دیگر:
بابونه رومی-مشرف-قراص-بابونج
مشخصات ظاهری:
بابونه، گیاهی است کوچک، پرپشت به ارتفاع 10 تا 30 سانتیمتر و دارای بویی معطر و قوی که ساقه‌های خوابیده، استوانه‌ای شکل، به رنگ سبز مایل به سفید و برگهای کوچک، متاوب، منقسم به بریدگیهای باریک و نامنظم و پوشیده از کرک دارد. کاپیتول‌های آن به صورت منفرد در راس ساقه‌های ظاهر می‌شود. در هر کاپیتول آن، دو نوع گل، یکی زبانه‌ای ماده، به رنگ سفید و دیگر لوله‌ای که به رنگ زرد دیده می‌شود.
محل رویش:
بابونه بیشتر درچمن زارها، زمین‌های شنی و استخرهای طبیعی رشد میکند.
بابونه در برخی مناطق ایران از جمله آذربایجان یافت می‌شود.
.........................................................................................
بادرنجبویه
نام‌های دیگر:
ترنجان-حشیشه النحل-وارنگ بو
مشخصات ظاهری:
بادرنجبویه، گیاهی است پایا، پرشاخه و پرپشت، به ارتفاع 30 تا 80 سانتیمتر و حتی بیشتر که ریشه کوچک و استوانه‌ای شکل، سخت و نسبتا منشعب درد. برگهای آن پوشیده از تار، متقابل، بیضوی، به شکل قلب و دندانه‌دار است. درازای برگهای آن 5 تا 8 سانتیمتر و پهنای آنها 4 تا 5 سانتیمتر است. رگ برگهای آن در سطح فوقانی پهنک، سبز تیره ولی در سطح تحتانی آن، سبز روشن است. گلهای آن رنگ سفید یا گلی دارند و به تعداد 6 تا 12 تایی در کناره برگها ظاهر می‌شوند.
محل رویش:
اطراف تبریز-در 1200 تا 1400 متری بیشه لرستان-اطراف رشت-حسن بگلو آذربایجان- در 700 متری جنگل گلستان-قزوین-کرج-گنبدطاووس-اطراف تهران و ....
.........................................................................................
بارهنگ
نام‌های دیگر:
بیزوشا-رمحاج ولک-لسان الحمل.
مشخصات ظاهری:
بارهنگ، گیاهی است به ارتفاع 8 تا 50 سانتیمتر و دارای برگ‌هایی با پهنک بزرگ و واقع در سطح زمین که در پهنک برگهای آن، 3 تا 11 رگبرگ سراسری در جهت طولی دیده می‌شود. گلهای آن دارای جامی به رنگ خاکستری روشن یا تقریبا مایل به قرمز و مجتمع به صورت سنبله‌های دراز است. هر یک از این سنبله‌ها نیز در راس دنباله‌ی بلندی منتهی به وسط برگها،جای دارد. میوه‌ی آن، پوشینه، دارای 2 خانه و محتوی 4 تا 8 دانه کوچک و بیضی شکل در هر خانه می‌باشد.
محل رویش: اغلب نواحی ایران از جمله: اصفهان-بلوچستان-آذربایجان-خراسان-تربت جام-کاشان-شیراز-کوه لاله زار کرمان-همدان خرم‌آباد-ارومیه-کردستان- سراب-تبریز-مازندران-رشت-گرگان-لاهیجان-کرج-ری-اطراف تهران و ...
.........................................................................................
باریجه
نام‌های دیگر: قنه و ...
مشخصات ظاهری:
باریجه، گیاهی است پایا و دارای ساقه ضخیم به ارتفاع 1 تا 2 متر که برگ‌هایی به رنگ سبز مایل به خاکستری و به طول 30 سانتیمتر، پوشیده از تارهای ریز و کوتاه، در قاعده ساقه دار. پهنک برگ آن منقسم به قطعاتی است که بر اثر چند بار تقسیم شدن، به صورت قطعات باریک و فشرده به هم درآمده است. گلهای آن زرد رنگ و مجتمع به صورت خوشه‌های مرکب متعددی است که اغلب به شکل دسته‌های فراهم در طول ساقه ظاهر می‌گردند. چترهای اصلی آن، دارای 6 تا 12 پایه است. میوه‌ی آن بیضوی دراز و دارای کناره‌ای باریکتر از نصف قسمت محتوی دانه است.
محل رویش: بختیاری-گچسر-قزوین-دره لار-کوه دماوند-اطراف تهران-کرمانشاه-در 35 کیلومتری جنوب سلطانیه-دره هراز و ...
.........................................................................................
.........................................................................................
بذرالبنج
نام‌های دیگر:
ژوسیکام-بنگ دانه-سکران
مشخصات ظاهری:
بذرالبنج، گیاهی است علفی،دوساله و دارای ساقه استوانه‌ای شکل، خمیده درناحیه راس و به ارتفاع 60 تا 80 سانتیمتر است. ریشه‌ای راست، دراز و نسبتاً ضخیم دارد. برگهای آن متناوب، مثلثی شکل، نوک تیز و در قسمت انتهایی ساقه معمولاً عاری از دمبرگ و منقسم به لوبهای نامساوی و نوک تیز است. درازای برگ های آن به 20 و پهنای آن به 5 تا 7 سانتیمتر می‌رسد. رنگ برگهای آن سبز مایل به سفید است و به محض دست زدن به آن نیز، به انگشتان می‌چسبد. گلهای آن رنگ زرد روشن دارد و شبکه‌ای از خطوط ظریف به رنگ ارغوانی نیز آنها را زیباتر میکند. میوه‌ی آن پوشینه است.
محل رویش: بذرالبنج معمولاً در کنار جاده‌ها، اماکن مخروبه، قبرستان‌ها و نواحی بایر رشد میکند. در مناطق آذربایجان-ارومیه-تهران-رودبار-کلیبر-اراک-گرگان-کرج و ... یافت می‌شود.
.........................................................................................
برگ نو
نام‌های دیگر: قره دون-مندارچه-فغو-نوار ابیض-سوسن ابیض.
مشخصات ظاهری:
برگ نو، درختچه‌ای به ارتفاع 2 تا 5 متر که شاخه‌های متعدد به وضع قائم و برگهای بیضوی و منتهی به نوک باریک دارد. گلهای سفید، معطر و مجتمع به صورت خوشه‌های متعدد و پرگل و میوه‌اش سته، تقریباً کروی، به بزرگی 5 تا 8 میلیمتر و به رنگ سیاه است.
جالب است بدانید که برگ نو در همه فصل‌ها، سبز به نظر می‌رسد، زیرا همیشه قسمتی از برگهای آن در زمستان، برروی شاخه‌های باقی می‌ماند و چون در این فصل، رنگ مایل به قرمز نیز پیدا میکند، به این خاطر منظره‌ی زیبا به گیاه می‌بخشد.
محل رویش: تهران-رشت-آستارا-طالش-حسن بگلو-جنگل‌های ارسباران و ...
.........................................................................................
برنجاسف
نام‌های دیگر:
شویلاء-حبق الراعی
مشخصات ظاهری:
برنجاسف، گیاهی است علفی، به ارتفاع 80 تا 150 سانتیمتر که ریشه دراز به قطر یک سانتیمتر و ساقه‌ای راست و استوانه‌ای شکل، به رنگ سبز نقره‌ای، گاهی مایل به قرمز و پوشیده از تارهای ظریف و مایل به سفید دارد. برگهای آن دارای بریدگیهای عمیق و تقسیمات نامساوی و منتهی به نوک تیز به پهنای 3 تا 6 میلیمتر است. سطح فوقانی پهنک آن سبز رنگ ولی سطح تحتانی آن، مایل به سفید پنبه‌ای است.
کاپیتول‌های کوچک و متعدد آن شامل گل‌هایی به رنگ زرد مایل به قرمز و پوشیده از تارهای سفید پنبه‌ای است. میوه‌ی آن، فندقه، استوانه‌ای شکل، صاف و منتهی به یک برجستگی مسطح در ناحیه راس است.
محل رویش: در 20 کیلومتری جنوب ارومیه-رامسر-گرگان-آذربایجان و ...
.........................................................................................
بلادون
نام‌های دیگر: شاهیبزک و ....
مشخصات ظاهری:
بلادون، گیاهی است پایا و به ارتفاع 1 تا 5/1 متر که ریشه‌ی دراز، منشعب، ضخیم، گوشتدار و به رنگ حنایی دارد. ساقه‌ی آن استوانه، پوشیده از تار و در انتها دارای تقسیمات دوتایی یا سه تایی است. برگهای منفرد با دمبرگ کوتاه، بیضی شکل و نوک تیز دارد.
این گیاه، گل‌هایی درشت و به وضع منفرد در کناره برگها دارد. کاسه‌ی گل آن پایا است بطوری که پس از ظاهر شدن میوه نیز قسمتی از آن را فرا می‌گیرد. میوه‌ی آن، سته به بزرگی یک گیلاس است و در آغاز سبز رنگ می‌باشد ولی پس از رسیدن به تدریج قرمز و سیاه رنگ می‌گردد.
محل رویش:
بلادون معمولاً در مکان‌های مرطوب و سایه‌دار و یا در محل عاری از درخت جنگل‌ها، و یا در زمین‌های آهکی رشد میکند. در 500 متری گردنه حیران-گیلان و ... یافت می‌شود.
توجه: مصرف بلادون در برخی افراد عوارض شدید ایجاد میکند. بنابراین مصرف آن زیر نظر پزشک ضروری است.
.........................................................................................
بنفشه سه رنگ
مشخصات ظاهری: بنفشه سه رنگ، گیاهی است علفی و یک ساله که ساقه‌ی زاویه دار، به رنگ سبز مایل به زرد و به طول 15 تا 25 سانتیمتر دارد. ریشه‌اش بوی نسبتاً مطبوع و طمعی تلخ و لعابی دارد. برگهای آن متناوب، عاری از دمبگر، بیضوی با دندانه‌های فاصله دار و شامل دو زائده با بریدگیهای عمیق است. گلهای آن کوچک، به رنگ زرد روشن با لکه‌ی بنفش است.
محل رویش: این گیاه بیشتر در نواحی شمال ایران و در برخی از جنگل‌ها یافت می‌شود.
.........................................................................................
بنفشه معطر
نام‌های دیگر: بنفشه-بنفشه ایرانی-بنفسج.
مشخصات ظاهری:
بنفشه معطر، گیاهی است علفی، پایا و دارای برگ‌هایی است که معمولا از محل مشترکی در ناحیه یقه خارج می‌گردند. برگهای آن معمولاً به شکل قلب، دارای دمبرگ دراز و واقع برروی سطح زمین است. در کناره دمبرگ آن، جوانه‌های جانبی ظاهر می‌گردد. گلهای آن منفرد، زیبا، به رنگ بنفش و به ندرت سفید یا گلی است. دمگل‌های دراز گل، که ازبین دمبرگ‌ها منشأ می‌گیرند، قبل از منتهی شدن به گل، حالت خمیده شبیه عصا پیدا می‌نماید. میوه‌ی آن، پوشینه، کروی، پوشیده از کرک و محتوی دانه‌هایی به رنگ زرد با لکه سفید است.
محل رویش: بنفشه معطر در اکثر مناطق ایران به خصوص در کوهستان‌ها و در سایه درختان می‌روید. این نوع بنفشه بیشتر در منطقه البرز، رودبار و ... دیده می‌شود.
.........................................................................................
بولاغ اوتی
نام‌های دیگر:
علف چشمه-آب تره-قره العین-حرف الماء
مشخصات ظاهری:
بولاغ اوتی، گیاهی است علفی و پایا که معمولا ضخیم و گوشت داراست. برگهای آن متناوب، گوشتدار، مرکب از 3 تا 9 قطعه نامنظم، به رنگ سبز تیره و عاری از کرک است. در قسمت انتهایی ساقه‌ی آن، گلهای سفید رنگی، مجتمع به شکل خوشه ظاهر می‌شود که از پس آمیزش، هر یک به میوه‌ای به صورت خورجین و به طول 2 تا 5/2 سانتیمتر تبدیل می‌گردند. دانه‌ی آن، قهوه‌ای رنگ، مدور و واقع در دو ردیف در داخل میوه است.
محل رویش:
بولاغ اوتی معمولا در چشمه‌ها، مجاری باریک آبها و نواحی مردابی می‌روید و در اکثر نواحی ایران از جمله آذربایجان، گیلان، شیراز، بوشهر، سیستان و بلوچستان و ... یافت می‌شود.
.........................................................................................
بومادران
نام‌های دیگر: ام الف ورقه-حزنبل
مشخصات ظاهری: بومادران گیاهی است پایا، به ارتفاع 20 تا 90 سانتیمتر و حتی بیشتر که برگ‌هایی بدون دمبرگ، دراز، پوشیده از کرک و منقسم به بریدگیهای بسیار باریک دارد. کاپیتول‌های کوچک و متعدد آن که به طول 4 تا 8 میلیمتر و به عرض 2 تا 5 میلیمتر می‌باشد وضع مجتمع به صورت گل آذین دیهیم، در قسمتهای انتهایی ساقه دارد. در هر کاپیتول آن، دو نوع گل، یکی زبانه‌ای و سفید رنگ، واقع در حاشیه گل آذین و دیگری لوله‌ای و واقع در ناحیه وسط، دیده می‌شود. از همه‌ی قسمتهای گیاه مزبور بوی قوی به مشام می‌رسد.
محل رویش: بومادران بیشتر به طور خودرو در دشت‌ها، کنار جاده‌ها و نواحی کوهستان رشد میکند. بومادران در مناطقی مانند: جنگل گلستان-ارومیه-تبریز-البرز و ... یافت می‌شود.
.........................................................................................
پنج انگشت
نام‌های دیگر: فلفل بری-فلفل بیابانی-فنجکش
مشخصات ظاهری: پنج انگشت، درختچه‌ای است زیبا، به ارتفاع 5/1 تا 2 متر که برگهای زودافت، پنجه‌ای و منقسم به 5 تا 7 برگچه نوک تیز و پوشیده از کرک‌های پنبه‌ای در سطح تحتانی پهنک دارد به طوری که رنگ سبز تیره سطح فوقانی پهنک برگ و رنگ تقریباً سفید تحتانی آن،ظاهر کاملاً مشخص به گیاه می‌دهد. گلهای آن زیبا، به رنگ آبی مایل به بنفش و مجتمع به صورت سنبله دراز با ظاهر مطبق برروی یک پایه مشترک است. میوه‌ی آن شفت و دارای برون بر سخت و مقاوم می‌باشد.
محل رویش: بندرعباس-خلیج فارس-کازرون-خرمشهر-کرج-خراسان-البرز
.........................................................................................
پونه
مشخصات ظاهری:
پونه، گیاهی است علفی، پایا و دارای ساقه‌ای با ظاهر تقریباً استوانه‌ای، به ارتفاع 10 تا 55 سانتیمتر که برگ‌هایی بیضوی و نوک تیز، با دندانه‌های ظریف و یا عاری از آن دارد. از کلیه قسمتهای گیاه بویی تند به مشام می‌رسد.
گلهای به صورت دسته‌های فراهم در کناره برگهای طول محور ساقه، (در ماههای تیر تا مهر) ظاهر می‌شود که رنگ گلی روشن یا مایل به بنفش دارد. میوه‌ی آن چهار فندقه است.
محل رویش:
پونه معمولا به حالت وحشی در دشتهای مرطوب و حاشیه‌ی جریان‌های آب رشد میکند. این گیاه در اکثر نقاط ایران از جمله: آذربایجان، گیلان، لاهیجان، و گرگان دیده می‌شود.
.........................................................................................
پیچک صحرایی
نام‌های دیگر:
علیق-طربوش الغراب
مشخصات ظاهری:
پیچک صحرایی، گیاهی است علفی که ساقه‌های منشعب آن به طول 40 تا 100 سانتیمتر می‌رسد، حالت افتاده یا بالا رونده دارد. برگهای آن بیضوی دراز و دارای دولوب مشخص در قاعده پهنک است به طوری که به آن ظاهر سرنیزه‌ای می‌دهد. گلهای آن به رنگهای صورتی ، سفید و یا مخلوطی از این دو رنگ است و در طول ساقه نیز به وضع منفرد یا به تعداد دوتایی ظاهر می‌شود. در سطح خارجی جام گل آن، گاهی لکه‌های ارغوانی مشاهده می‌شود. پس از آمیزش گلهای آن،راس دمگل‌ها به سمت پایین خمیدگی حاصل میکند به طوری که میوه دارای حالت آویخته است.
محل رویش: پیچک صحرایی در اکثر مزارع، باغ‌ها و کنار جاده‌ها رشد میکند. این گیاه، در اکثر نواحی ایران از جمله: در 1500 متری قوچان، خراسان، قم، آبادان، فارس، اراک،رودبار، اطراف تهران و ... یافت می‌شود.
.........................................................................................
تاتوره
مشخصات ظاهری:
تاتوره، گیاهی است علفی، یک ساله و به ارتفاع 30 تا 80 سانتیمتر و گاهاً بیشتر، ساقه‌ی منشعب و برگهای پهن آن، ظاهر خاصی به گیاه می‌بخشند و می‌توان از آن راه دور آن را شناخت. این گیاه ریشه‌ای نسبتاً ضخیم و ساقه گرد و منشعب دارد. برگهای پهن و نوک تیز آن، به درازای 10 تا 15 سانتیمتر و به عرض 7 تا 10 سانتیمتر می‌رسد و در آنها 5 تا 7 لوب اصلی نوک تیز، نامنظم و دندانه‌دار دیده می‌شود. گلهای درشت و زیبای تاتوره، ظاهری بوقی شکل و وضع منفرد برروی ساقه دارد و جام گل آن ابتدا دارای حالت فشرده و مچاله شده است ولی پس از باز شدن کامل، چین خوردگی آن از بین می‌رود. میوه‌ی آن به صورت پوشینه، خاردار و محتوی به طور متوسط 400 دانه است.
محل رویش: آذربایجان-سیستان در 1700 متری کرمان-خراسان-بندرگز گرگان-گیلان-بلوچستان-ارومیه-اراک-اطراف تهران و ...
.........................................................................................
تاج الملوک
نام‌های دیگر: اخیلیا و ...
مشخصات ظاهری:
تاج الملوک گیاهی است پایا و به ارتفاع 30 تا 80 سانتیمتر که برگهای نازک، نسبتاً پهن، به رنگ سبز قهوه‌ای و یا سبز تیره دارد. سطح فوقانی پهنک برگ آن غبارآلود به نظر می‌رسد. گلهای آن زیبا، نامنظم، به رنگهای مختلف ارغوانی و آبی و گاهاً سفید گلی است. دمگل آن ابتدا حالت خمیده دارد به نحوی که گل به صورت واژگون برروی آن قرار می‌گیرد ولی پس از تشکیل میوه، از این حالت خارج شده وضع قائم پیدا میکند. میوه‌ی آن فولیکول و پوشیده از کرک‌های کوچک نزدیک به هم است.
محل رویش: تاج الملوک در جنگل‌های دارای نور کافی، در دامنه‌ها و فواصل تخته سنگ‌ها و در دشتهای سایه دار رشد میکند. این گیاه در نواحی جنوب شرقی ایران از جمله بلوچستان یافت می‌شود.
.........................................................................................
تاجریزی پیچ
نام‌های دیگر: مره حلوا-ثلثان و ...
مشخصات ظاهری:
تاجریزی پیچ، گیاهی است پایا، بالا رونده و دارای ساقه‌ای به ارتفاع 1 تا 2 متر و حتی بیشتر که برگهای آن متناوب است ولی شکل ظاهری آنها در قاعده ساقه، شبیه قلب و در قسمتهای فوقانی آن منقسم به سه لوب مشخص می‌باشد. گلهای کوچک و بنفش رنگ دارد که ظاهر آن مجتمع و چتر مانند است. میوه‌ی آن، سته، بیضوی، دارای حالت آویخته، به رنگ قرمز و محتوی دانه‌های کوچک، مسطح و فراوان است.
محل رویش: این گیاه معمولاً در حاشیه جنگل‌ها و کنار رودخانه‌ها رشد میکند. تاجریزی پیچ را می‌توان در آذربایجان (اطراف تبریز)-بلوچستان و لاهیجان مشاهده نمود.
توجه: مصرف بی‌رویه تاجریزی پیچ و فرآورده‌های آن موجب مسمومیت می‌شود.
.........................................................................................
تاجریزی سیاه
نام‌های دیگر: عنب الذهب-عنب الثعلب-ربرق
مشخصات ظاهری: تاجریزی سیاه، گیاهی است علفی، یک ساله و به ارتفاع 10 تا 50 سانتیمتر که ریشه‌ای راست به رنگ سفید و ساقه کم و بیش منشعب از قاعده دارد. برگهای آن بیضوی، به رنگ سبز تیره و دارای کناره‌ای با دندانه‌های کم است. هردوتای آنها نیز در مجاور یکدیگر ظاهر می‌شوند. گلهای کوچک و سفید رنگ. میوه‌ای آن،سته، کروی و در آغاز به رنگ سبز است ولی بتدریج به رنگ قرمز در میآید. در آن دانه‌های کوچک و کروی جای دارد.
خواص:
از تاجریزی سیاه در موارد نظیر: سوء هاضمه‌های دردناک-درد معده-سیاه سرفه-بواسیر-ترک نوک پستان-دردهای رماتیسم مفصلی-ورم رحم-ورم مثانه و ... استفاده به عمل میآید.
محل رویش: تاجریزی سیاه معمولا در کنار گودال‌ها و زمین‌های زراعتی به طور خودرو رشد میکند. در مناطقی مانند:آذربایجان، آمل، گرگان، مازندران و لاهیجان دیده می شود.
توجه: مصرف بی‌رویه تاجریزی سیاه و فرآورده‌های آن موجب مسمویت می‌شود.
.........................................................................................
ترشک
نام دیگر: حماض
مشخصات ظاهری:
ترشک، گیاهی است چندساله، به ارتفاع30 تا 100 سانتیمتر و دارای ریشه ضخیم و ساقه راست و بی‌کرک که برگهای بیضوی، تیرکمانی شکل و گلهای کوچک با پوششی مرکب از 6 کاسبرگ به وضع مجتمع به صورت دسته‌های 3 تا 8 تایی در قسمت انتهایی ساقه دارد. رنگ گلهای آن سبز یا سبز مایل به قرمز است. پس از آمیزش گلهای آن، 3 کاسبرگ هر گل، حالت واژگون به خود می‌گیرند، در حالی که سه کاسبرگ دیگر که نازک و غشایی می‌باشند. رشد زیاد پیدا کرده، به صورت سه کفه، میوه را احاطه می‌نماید.
محل رویش: ترشک به طور وحشی در چمنزارها، گشتزارها، کنار رودخانه‌ها و جاده‌ها رشد میکند. در مناطقی مانند آذربایجان، اطراف تهران، قصر شیرین و ... یافت می‌شود.
توجه: مصرف این گیاه برای افراد مبتلا به درد مفاصل، نقرس، سنگ‌های صفراوی، سوء هاضمه و ... مضر می‌باشد. همچنین مصرف بی‌رویه آن موجب مسمومیت می‌گردد.
.........................................................................................
تمشک
نام‌های دیگر : توت سه گل-توت الارض-تلو
مشخصات ظاهری :
تمشک، درختچه‌ای با شاخه‌های قهوه‌ای رنگ و راست است. این شاخه‌ها پوشیده از برگهای متناوب با بریدگیهای شانه‌ای می‌باشند. برگ این گیاه به رنگ سبز روشن بوده و پشت آنها سفید و پرزدار است. خوشه‌های سست گلهای سفید آن از بغل برگ‌هایی که روی شاخه‌های سال قبل دارند، می‌روند که در فصل پاییز از میان می‌روند. میوه‌ی آن به رنگ قرمز یا زرد بوده و به شکل فندقه مرکب و گوشتدار است، که پس از رسیدن با برگچه‌های محافظ آن از گیاه جدا می‌شود.
محل رویش :
این گیاه در بیشه زارها روییده و از زمان‌های قدیم نیز به خاطر میوه‌ی خوش طعم آن کشت می‌شده است. در برخی مناطق ایران از جمله:مازندران، گیلان،اردبیل، و ... یافت می‌شود.
.........................................................................................
توس
نام‌های دیگر : غان-شجره التامول-قان-غوشه-غوش- سندر و ...
مشخصات ظاهری :
توس، درختی است بزرگ و زیبا که ارتفاع آن در مناطق مساعد به30 متر نیز می‌رسد. برگ‌هایی لوزی شکل، نوک تیز با دو ردیف دندانه و منتهی به دمبرگ دراز دارد. پوست تنه آن سفید رنگ و صاف است. در سن 30 سالگی نیز به صورت نوارهای نازک شبیه، ورق‌های کاغذ از آن جدا می‌شود. شاتونهای نرتوس در آغاز پاییز ولی شاتونهای ماده در بهار ظاهر می‌شوند.
محل رویش : توس معمولاً در مناطق معتدل و سرد رشد میکند. این درخت در ارتفاعات 2000 تا2300 متری شهرستانک تهران یافت می‌شود.
.........................................................................................
توسکا
نام‌های دیگر: حمرایه-حوره رومیه
مشخصات ظاهری : توسکا، درختی است که برگ‌هایی با پهنک مدور با کناره ناهمواره، دندانه‌دار و کم بیش چسبنده دارد. پهنک برگ در قسمت آزاد خود، به طور قرینه در دو طرف رگبرگ اصلی، فرورفتگی محسوس دارد و به علاوه در قسمت قاعده، عاری از دندانه است. شاتونهای نر و ماده این درخت، هر دو در پاییز ظاهر می‌شوند و گلهای سبز یا سبز مایل به قرمطز آنها، قبل از ظاهر شدن برگ یعنی در اواخر زمستان شکفته می‌گردند. شاتونهای ماده‌ی آن که در آغاز رنگ سبز و حالت چسبنده دارند، در آخر سیاه رنگ می‌گردند. میوه‌های آن، دارای دو یال خشن و خیلی باریک می‌باشند.
محل رویش : توسکا در اماکن مرطوب به خصوص رد کنار رودخانه‌ها و جریان‌های آب رشد میکند. این درخت در سواحل دریای خزر و همچنین در نواحی مختلف گیلان و کنار رودخانه‌ها مشاهده می‌شود.
.........................................................................................
ثعلب
مشخصات ظاهری: ثعلب، گیاهی است پایا و دارای غده‌ی زیرزمینی منقسم به تقسیمات پنجه‌ای و ارتفاعی بین 25 تا 70 سانتیمتر است. برگ‌هایی به رنگ سبز تیره در سطح فوقانی ولی کمی غبارآلود در سطح تحتانی دارد. همچنین لکه‌های قهوه‌ای رنگ در پهنک آن دیده می‌شود گلهای زیبا و گلی رنگی یا سوسنی و گاهی سفید رنگ دارد که در فواصل ماههای اردیبهشت تا تیز ظاهر می‌گردند، در آغاز وضع فشرده برروی محور گل آذین سنبله دارند ولی پس از شکفتن، تغییر شکل داده ظاهر استوانه‌ای پیدا می‌کنند. در براکته‌های زیر گل آن،3 رگبرگ اصلی و در گلبرگ‌های آن، لکه‌هایی به رنگ ارغوانی یا بنفش تشخیص داده می‌شود.
محل رویش : ثعلب بیشتر در جنگل‌ها و چمنزارهای مرطوب نواحی کوهستانی تا ارتفاع 200 متری می‌روید. ثعلب را می‌توان در آذبایجان مشاهده نمود.
.........................................................................................
جنستات الصباغین
مشخصات ظاهری :
جنستات الصباغین، گیاهی است به ارتفاع 30 تا 80 سانتیمتر، فاقد خار ولی دارای ساقه‌های تعدد، سخت و چوبی که ارتفاع آن گاهی به 5/1 تا 2 متر می‌رسد به نحوی که گیاه منظره یک درختچه را پیدا میکند. برگهای آن بیضی شکل، نوک تیز، با کناره‌ها و سطح تحتانی پوشیده از کرک‌های ریز و کوتاه از کرک‌های ریز و کوتاه و گلهای نیز زرد رنگ است. قسمت مورد استفاده این گیاه برگ، گل و دانه آن می‌باشد.
محل رویش : این گیاه معمولاً در جنگل‌ها (به خصوص در مکان‌های کم درخت)، چمنزارهای طبیعی نسبتاً خشک، دامنه کوهستان‌ها و گودال‌ها رشد میکند. جنستات الصباغین در مناطقی مانند: قره داغ-کوه جبل بارز- جیرفت کرمان و ... یافت می‌گردد.
توجه: جنستات الصباغین به خصوص دانه آن دارای اثر سمی می‌باشد. لذا مصرف آن تحت نظر پزشک ضروری است.
تهیه وتنظیم :محمد علیانسب کارشناس گیاهان دارویی
خشخاش
خشخاش
شکل ترسیمی اجزای مختلف گیاه خشخاش
a. اسامی:
i. نام علمی:Papaver somniferum ( از خانواده خشخاش)
1. معنای آن:
ii. نام های عمومی و معنای آن ها: Opium poppy-Poppyseed (برای P. somniferum)- خشخاش اَسوَد (عربی)- کوکنار
b. شکل ظاهری و پیشینه تاریخی: اطلاعات در مورد
P.
somniferum است: گیاهی است علفی و یک ساله که ارتفاع آن تا 2 متر می رسد.
ساقه راست دارد. برگ های آن نسبتاً بزرگ، نوک تیز و دارای بریدگی و دندانه
هستند و به صورت متناوب (یک در میان) می رویند. گل ها درشت و زیبا هستند
(شبیه گل شقایق که البته شقایق هم از همین خانواده است). رنگ گل بستگی وجود
دارد. میوه ی خشخاش به صورت یک کپسول تخم مرغی یا کروی شکل، ناشکوفا (یعنی
خود به خود باز نمی شود) که وقتی نارس است به رنگ سبز و وقت رسیدن و خشک
شدن به رنگ زرد-قهوه ای در می آید و حاوی تعداد زیادی دانه ریز به رنگ کرم
یا رنگ های دیگر در بین پره های داخل کپسول است. چهار واریته (نژاد متفاوت)
مهم این گیاه شامل: آلبوم (سفید) با گل های سفید که بیشتر برای تولید
مرفین یا تریاک و بیشتر در هندوستان و افغانستان کاشته می شود. نیگروم
(سیاه) با گل هایی به رنگ بنفش یا بنفش تیره که در اروپا برای تولید روغن
از دانه ها کاشته می شود. ستیگروم که این نوع هم برای تولید روغن کاشته می
شود و مرفین کمی دارد.
گلابروم که
گل های صورتی و گاهی سفید دارد و بیشتر در ترکیه کاشته می شود. قسمت مورد
استفاده کپسول ها، شیرابه کپسول ها (تریاک) و پوسته کپسول است. سابقاً
خشخاش در ایران کشت می شد ولی سال هاست که کشت آن در ایران ممنوع شده است.
علیرغم گزارش کاشت و استفاده غیر قانونی از خشخاش در برخی کشور ها مثل
افغانستان، هنوز هم کشت آن در این کشور ها ادامه دارد. از گیاه های مشابه
با نام گونه های دیگر (مثل P. rhoeas) که آلکالوئید های مهم خشخاش را
ندارند در تهیه شربت های رنگی استفاده می شود.
تریاک از زمان های بسیار
قدیم شناخته شده بوده است. اولین اسناد تاریخی درباره تریاک مربوط به
سومریان در مزوپوتامیا بوده که از این گیاه به عنوان دارو استفاده می شده
است. در آن زمان از این گیاه به عنوان نشاط آور استفاده می شده است.
دیوسکوریدوس (پزشک یونانی) از آن نام برده است. حدود 900 سال قبل اطبای
عربی تریاک را به عنوان ماده ای اعتیاد آور گزارش کرده اند. مرفین در سال
1803 از تریاک استخراج شد و تهیه هروئین از آن در سال 1874 میلادی صورت
گرفت. استفاده از تریاک از آسیای صغیر تا ایران آن زمان بوده و سپس به هند و
چین راه یافته است. به نظر می رسد که استعمال تریاک (کشیدن) تا 1850
میلادی معمول نبوده است. تا سال 1865 یکی از مراکز صادرات تریاک مقدونیه
بوده است و در آنجا به طور وسیع کشت می شده است. در ایران نیز از سال 1870
تا 1995 به انگلستان صادر می شده است. در قرون وسطی خشخاش در هندوستان کشت
می شد که اما تجارت انحصاری تریاک توسط حکومت مغول از هند گرفته شد و پس از
آن تجارت آن به دست انگلستان افتاد.
اولین شرکتی که از مرفین دارو تهیه
کرد شرکت بایر آلمان بود. این دارو به عنوان ضد سرفه، تسکین و درمان
دردهای سینه و پنومونی مصرف می شد. مدتی بعد به اثرات اعتیاد آور شدید آن
پی بردند و در همین زمان مشخص شد که مشتقات آن هم (مثل کدئین) اثرات ضد
سرفه، ضد اسهال و ضد درد دارند. گرچه قدرت اثر این ها با هم متفاوت است.
مثلاً اثر ضد سرفه کدئین بسیار بیشتر از مرفین و اثر ضد دردی آن بسیار کمتر
است. شیرابه ای که از تیغ زدن کپسول نارس خشخاش به دست می آید تریاک یا
اپیوم نامیده می شود. این ماده در ابتدای خروج از گیاه مایع و سفید رنگ است
که در مجاورت اکسیژن هوا سخت و قهوه ای رنگ می شود. بوی آن قوی و طعم آن
بسیار تلخ و نامطبوع است. در آب محلول بوده و در مجاورت گرما نرم می گردد.
در گذشته بسیار از دارو های تهیه شده در کشور ما به عنوان حب (قرص) حاوی
تریاک بوده است.
با توجه به مسئله اعتیاد و اثرات مخرب فراوانی که مصرف
این گونه مواد در پی دارد تحقیقات گسترده ای در دنیا برای کشف منابع مناسب
آلکالوئید های مشابه مورفین که دارای اثرات اعتیاد آوری زیادی نباشند انجام
شده است. بر اساس این تلاش ها گونه هایی از خشخاش کشف شده که دارای
آلکالوئید های مختلف شبه مرفین باشند. مثال این گونه ها P. bracteatum است
که گونه مختص ایران نیز هست (البته بذر آن را در کشور های دیگر نیز کاشته
اند اما میزان تولید ترکیبات مهم آن به مراتب کمتر بوده است) و بیش از همه
دارای ترکیب حد واسطی به نام تبائین است که از این ترکیب می توان مشتقاتی
مثل کدئین، نالوکسون و نالترکسون
کپسول خشخاش به همراه شیرابه آن
(دارو های پادزهر مرفین یا آنتاگونیست
گیرنده مورفین در بدن که زیر نظر پزشک، به خصوص برای درمان افرادی که به
هروئین وابستگی دارند استفاده می شود) را تولید کرد. در کنار این باید به
تحقیقات اخیر با تغییرات ژنتیکی برای تولید ترکیبات مختلف در گیاهان و از
جمله خشخاش نیز اشاره کنیم.
ترکیبات موجود: ترکیب اصلی شیرابه یکی از نژاد ها مرفین (نوعی آلکالوئید) است (از بین بیش از 300 گونه خشخاش در جهان تنها گونه P. somniferum دارای مرفین است). ترکیبات سایر گونه ها نسبتاً مشابه است.
که
در صنایع داروسازی و پزشکی اهمیت خاصی دارد. از تریاک تا کنون بیش از 30
آلکالوئید به دست آمده است. از مهمترین آلکالوئید های آن می توان به مرفین،
کدئین، پاپاورین و تبائین اشاره کرد.
هروئین از ترکیباتی است که به
طور طبیعی در گیاه وجود ندارد و به طور مصنوعی از مرفین تهیه می شود. اثرات
هروئین شبیه مرفین اما قوی تر و فوری تر از آن است ولی چون متاسفانه اثرات
اعتیاد آوری آن شدید تر است نتوانسته در پزشکی مورد استفاده قرار گیرد و
استفاده از آن ممنوع می باشد.
از آلکالوئید های موجود در تریاک در سال
های اخیر تعداد زیادی ترکیبات نیمه صناعی (که البته لفظ نیمه هم معمولاً
اشتباه است زیرا بیشتر قسمت ها در گیاه تولید شده و بقیه که معمولاً شامل
تغییرات جزئی روی ترکیب می شود توسط انسان انجام گرفته است) تهیه شده که
بسیاری به عنوان دارو های جدید به کار گرفته شده اند.
دانه ها حاوی
مرفین و آلکالوئید های مشابه نیستند و تنها دارای مقدار زیادی روغن و
پروتئین می باشند و بسیار مغذی هستند. روغن تهیه شده از دانه ها نسبتاً
گران است و به عنوان حامل (که معمولاً ترکیباتی هستند که می توانند ماده ای
دیگر را در خود نگه دارند) برخی آمپول های تزریقی به کار می رود.
c. مصارف
دارویی تایید شده: کدئین پر مصرف ترین آلکالوئید است که یا به طور طبیعی
به دست می آید و یا به طور نیمه مصنوعی از مرفین یا تبائین ساخته می شود.
حدود 90 درصد مرفین دنیا صرف تولید تبائین می گردد. در داروی استامینوفن
کدئین از این ترکیب به میزان 20 میلی گرم (سابقاً 20 میلی گرم) استفاده می
شود. کدئین دارای اثرات ضد درد، مسکن و ضد سرفه می باشد. سمیت و اعتیاد
آوری آن بسیار کمتر از مرفین است اما به هر حال احتمال اعتیاد به آن وجود
دارد بنابراین توصیه به استفاده از استامینوفن کدئین مگر در موارد لازم نمی
شود. مقدار مصرف کدئین به عنوان ضد درد 15 تا 60 میلی گرم هر 4 ساعت و به
عنوان ضد سرفه هم 10 تا 20 میلی گرم هر 4 تا 6 ساعت بر حسب نیاز بیمار است.
مرفین به شکل سولفات مرفین و به شکل تزریقی در موارد خاص پزشکی به کار
می رود و میزان مصرف آن 10 میلی گرم تا حداکثر 6 نوبت در روز بر حسب نیاز
بیمار است. در بیمارستان ها به علت حساسیت شرایط خاص این دارو پوکه های
آمپول ها را هم بعد مصرف جمع آوری و شمارش می کنند و با مقادیر مصرف شده
برای بیمار تطبیق می دهند تا از هر گونه سوء استفاده جلوگیری شود.
d. مصارف دارویی تایید نشده: گفته می شود که جوشانده ی برگ این گیاه برای تسکین سرفه مناسب است و مالیدن آب دم کرده ی آن به پیشانی برای رفع بی خوابی موثر است. با این حال به دلیل امکان وجود ترکیبات اعتیاد آور مصرف آن به شکل خوراکی توصیه نمی شود. دانه یا تخم خشخاش هم طبیعت سرد دارد و روغن دانه بو داده برای رفع سرفه و کوبیده آن برای رفع اسهال توصیه شده است. مصرف آن با تخم کاهو را برای رفع بی خوابی مفید دانسته اند. البته گفته اند که در صورت مصرف مداوم و زیاد موجب کاهش میل جنسی می شود.
دانه های کلیوی شکل خشخاش
در مورد پوسته کپسول هم گفته شده که
طبیعتی سرد و تر دارد و در تسکین سرفه (به همراه عسل) و درد های گرم به شکل
موضعی یا خوراکی مفید است. همچنین برای رفع علائم آسم و درمان برونشیت
مفید دانسته شده که برای این مورد اخیراً دارویی از این پوسته ها تهیه شده و
با همین کاربرد در برخی داروخانه ها موجود است. با این حال افراد باید
متوجه باشند که برای افرادی که مزاج سرد دارند ممکن است با این دارو اثر
عکس مشاهده کنند. این دارو اثر خواب آوری خوبی هم دارد اما باید از مصرف
مداوم آن خودداری کرد چون ممکن است باعث اعتیاد شود. مصرف دراز مدت آن باعث
از بین رفتن اشتها می شود و اعضای بدن را سست می کند و همچنین ممکن است
موجب ایجاد حالت فراموشی و از بین رفتن نیروی جنسی شود.
گفته شده که ریشه گیاه هم باعث کاهش فشار خون می شود.
برای جوشانده گل های گیاه هم اثر ضد دردی ادعا شده است.
در
مورد سوخته ی تریاک هم گفته شده که مالیدن آن باعث بهبود گزیدگی عقرب می
شود و مالیدن آن روی سینه با پیه بز باعث رفع آسم و تنگی نفس می شود و
جوشاندن آن در آب نارنج باعث رفع ریزش موی غیر هورمونی می شود.
e. عوارض
جانبی: مصرف 200 میلی گرم مرفین می تواند منجر به مرگ گردد. اگر حساب کنیم
که تریاک دارای حدود 20 درصد مرفین باشد یعنی یک گرم تریاک مصرف شده به
صورت خوراکی می تواند باعث مرگ یک فرد بالغ شود (در افراد نابالغ دز منجر
به مرگ کمتر از این مقدار است). اثرات جانبی دیگر آن شامل سقط جنین، کاهش
دهنده میل جنسی، توهم زا، منقبض شدن کولون، یبوست، سرگیجه، ضعف عمومی، سر
درد، افزایش دمای بدن، خارش پوست، راش (التهاب منطقه ای پوست به شکل دانه
های قرمز)، لرزش دست ها و ایجاد حساسیت است.
در صورت مصرف بیش از حد
ابتدا ظرفیت های ذهنی کاهش می یابد و باعث بروز میوز (تنگی مردمک چشم)،
کندی ضربان قلب، کندی تنفس و در مراحل بعدی می تواند منجر به علائمی مثل
مشکل شدید تنفسی، سیانوز (کبودی پوست در اثر کمبود اکسیژن)، اسپاسم (انقباض
غیر ارادی عضلات)، از بین رفتن حرکت روده ها، تهوع و ادم مغزی و ریوی شود.
برای رفع علائم مسمومیت باید بعد از تخلیه معده از زغال فعال برای جذب
مواد باقی مانده استفاده نمود و در ادامه با بازگرداندن تعادل الکترولیت
هاست. این درمان ها بایستی تحت نظارت پزشکی و در مراکز مجهز انجام شود.
نالوکسون هم آنتی دت (پادزهر) این فرآورده است.
f. منع مصرف: مصرف
فرآورده های حاوی مرفین و آلکالوئید های تریاک در حاملگی، دوران شیردهی،
بیماری هایی که با کاهش عملکرد دستگاه تنفسی همراه است، التهاب لوزالمعده،
زخم کولون، افزایش فشار داخل جمجمه، هپاتیت حاد و کولیک های صفراوی ممنوع
است. درباره مصرف در بیمارانی که دچار بیماری های آدیسون و یا هایپر
تیروئیدیسم (بیش فعالی غده تیروئید) هستند، به دلیل اثری که تریاک در مهار
دستگاه عصبی مرکزی دارد باید با احتیاط صورت گیرد.
g. در حاملگی و شیر دهی: به علت عبور از جفت و اثر سقط کننده و همچنین ترشح در شیر مادر ممنوع می باشد.