مشخصات وخواص گیاهان داروئی

گیاه رزماری

تهیه و تنظیم: محمد علیانسب

● رزمــاری

رزماری، برگ و سرشاخه های گلدار خشک شده گیاه Rosmarinus officinalis از خانواده نعناعیان (Lamiaceae) است که حداقل دارای ۱ درصد (حجم/وزن) روغن فرار می باشد.

● نام گیاه:

● لاتین: Rosmarinus officinalis

● فارسی: رزماری، رومارن

● ریخت شناسی:

گیاه معطر بوته ای و پایا، با شاخه های بالارونده، که ارتفاع آن به ۲ متر می رسد. برگ های باریک با انتهایی بدون نوک و سوزنی شکل (نازک)، گل ها به رنگ سبز تیره و به ندرت صورتی یا سفیدرنگ می باشد.

● اندام دارویی

برگ و سرشاخه های گلدار گیاه، اندام داروئی رزماری را تشکیل می دهد

● زمان جمع آوری

برگ و سرشاخه های گلدار گیاه رزماری هنگام شروع باز شدن گل ها و در فصول بهار و تابستان جمع آوری می گردد.

● دامنه انتشار

پرورش گیاه رزماری در بیشتر نواحی ایران معمول می باشد. پرورش دهندگان عمده گیاه رزماری را در دنیا، کشورهای شمال آفریقا خصوصاً مراکش و تونس و کشورهای جنوب اروپا خصوصاً اسپانیا، فرانسه، ایتالیا، یوگسلاوی و آمریکا تشکیل می دهند.

● موارد استعمال

از رزماری به صورت خوراکی در درمان اضطراب، سردرد، میگرن، فشار خون، نفخ و بی اشتهایی و به صورت موضعی به عنوان مسکن موضعی در درمان دردهای عضلانی و بیماری های روماتیسمی استفاده می شود. همچنین به علت عطر و طعم مناسب در صنایع آرایشی ـ بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد.

روغن رزماری یک روغن محرک است و از نظر رایحه و اثر، گرم و نافذ می باشد. اثر محرک رزماری روی سیستم اعصاب مرکزی بسیار برجسته است.

مصرف رزماری چون موجب سهولت ترشح و دفع صفرا می شود از این جهت از آن در بیماری های یرقان و نارسایی اعمال کبد استفاده می شود. مصرف رزماری در موارد ضعف عمومی، خستگی مفرط و بی حالی بیمار در دوران نقاهت مفید تشخیص داده شده است.

● عوارض جانبی

مصرف دارویی موضعی گیاه و یا کاربرد فرآورده های آرایشی ـ بهداشتی حاوی رزماری در برخی از افراد حساس، گهگاه ایجاد قرمزی پوست، درماتیت، حساسیت پوستی و حساسیت به نور ایجاد می کند.

● موارد احتیاط

رزماری در دوران بارداری، شیردهی و در بیماران صرعی و فشار خون بالا بهتر است به کار نرود. روغن رزماری دارای ۲۰ـ۱۰ درصد کافور است که اگر به مقدار زیاد مصرف شود می تواند موجب تشنجات صرع مانند شود.

موارد استعمال در پزشکی گذشته: در طب گذشته از رزماری به صورت خوراکی به عنوان مدر و ضد نفخ و به صورت موضعی به عنوان ضد التهاب و ضد درد استفاده می کرده اند.

طی صدها سال از رزماری در مراقبت از پوست و مو استفاده شده و یکی از اجزای ادکلن real و جزو اصلی آب تقطیری تهیه شده از الکل رقیق و گل های رزماری است که نوعی مخلوط قابض گیاهی در حامل سرکه سیب می باشد و به پاکسازی، تقویت و سم زدایی پوست به ویژه پوست های چرب و مستعد آکنه کمک نموده و به داشتن اثرات فوق العاده در ایجاد جوانی مشهور است.

رزماری برای آبکشی موهای تیره و مالش دادن پوست سر مورد استفاده قرار می گیرد که برای تأمین سلامت موها و جلوگیری از ریزش بیش از حد آنها به ویژه متعاقب بیماری ها واقعاً ارزشمند است. رزماری به برگرداندن رنگ به موهای خاکستری و حتی درمان طاسی مشهور است.

مشخصات وخواص گیاهان داروئی

پنیرک

به فارسی به طور کلی انواع آن را «پنیرک» و در شیراز «خطمی کوچک» و «نان کلاغ» و در گیلان «پین دیره» و در کتب طب سنتی انواع آن را با نامهای «خبازی» ، «خیرو» و «ملوخیا» ذکر می کنند. به هندی نیز برخی گونه های آن را پنیرک و برخی گونه را «خبازی» و «خباجی» می نامند. به فرانسوی به طور کلی انواع آن را Framageon و Mauve و به انگلیسی Mallow گویند. این گیاه دارای دو نوع دارویی عمده است که در ایران نیز می رویند نوع کبیر و نوع صغیر.

1. پنیرک کبیر

این گونه را به فارسی «پنیرک» گویند و در کتب طب سنتی آن را با نام «خطمی» ذکر می کنند به فرانسوی به طور کلی Framageon و Fausse guimauve و نوع کبیر را Grande mauve و Mauve sauvage و به انگلیسی High mallow و Common mallow گفته می شود. گیاهی است از خانوادة Malvaceae نام علمی آن Malva sylvestis L می باشد. این نوع کبیر را به هندی «گل خیر» و به اردو «خباجی» و در برخی از مناطق هند «خطمی» می نامند.

مشخصات

پنیرک گیاهی است علفی پایا یا دو ساله بلندی آن 80-40 سانتی متر. برگها متناوب با دمبرگ بلند و با بریدگی عمیق که برگ را به 7-5 قسمت تقسیم می کند. گلهای آن درشت و در ماههای اردیبهشت تا تیرماه به رنگ قرمز مایل به بنفش ظاهر می شود. ریشة آن عمودی کمی ضخیم گوشتدار سفید رنگ و ساقة آن پوشدهاز کرک است. تخمدان آزاد مدور دارای خانه های متعدد و میوة آن کپسول گرد و مدور است که در خانه های متعدد و مشخص آن در هر خانه یک دانه قرار دارد. این گیاه در ایران می روید. واریته ای از این گیاه به نام Malva sylvestris var mauritiana Boiss (L) که مترادف آن M.mautitiana L نیز گفته شده است، در ایران می روید و در نواحی البرز، کرج، کن، بیلغان و در آذربایجان نزدیک تبریز و در خوی در قراچال و در کوههای گرد، در اراک، در خراسان در کوپه داغ، قوچان و بین تربت حیدریه و اسدآباد مشهد و در جنوب در شیراز، در کرمان و بلوچستان دیده شده است.

2. پنیرک صغیر

به فارسی «پنیرک» ، در شیراز «خطمی کوچک» و در کتب طب سنتی «خبازی» و «خیرو» گفته می شود. به هندی نیز خبازی می نامند. به فرانسوی La mauve a feuilles vondes و Petite mauve و به انگلیسی Mallow نامند. گیاهی است از خانوادة Malvaceae نام علمی آن Malva rotundifolia L می باشد.

مشخصات

پنیرک صغیر از نظر ارتفاع، برگ و گل در تمام قسمتها کوچکتر از پنیرک کبیر است. بلندی آن در حدود یک وجب و حداکثر تا 5/0 متر است. برگهای آن گرد گلهای آن سفید یا رگه های قرمز یا قرمز شرابی است. این گیاه نیز در اغلب مناطق ایران می روید از جمله در دامنه های البرز، اطراف تهران، هفت حوض، و در مناطق شمال ایران، اطراف گیلان، آستارا و در آذربایجان و دلیجان و نزدیک تبریز و در خوی و در مناطق مرکزی ایران در اصفهان، در سمنان، اراک و در خراسان در قوچان، کوپه داغ و در جوب جزیرة قشم و بندرعباس و کرمان و بلوچستان به طور خودرو دیده می شود.

تکثیر پنیرکها از طریق کاشت بذر آن صورت می گیرد و بذر را در اوایل بهار می کارند و ممکن است در پاییز در خزانه کاشته و در بهار به مزرعه منتقل نمود.

گلهای پنیرک را برای مصارف دارویی باید در دوران شکوفه و قبل از باز شدن کامل یعنی در اواخر بهار و اوایل تابستان برداشت کرد و در سایه خشک نمود و ریشة پنیرک در پاییز از خاک بیرون آورده شود و تمیز وخشک گردد و برگهای پنیرک در ماههای خرداد و تیر برداشت شده و در سایه خشک می شود. چون پنیرک در حد وسیعی به طور خودرو می روید پرورش آن چندان معمول نیست.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در برگهای پنیرک کبیر تانن یافت می شود و به علاوه در برگها در حدود 018/0 درصد یک مادة فعال وجود دارد که محرک عضلات صاف رحم و روده ها می باشد [G.I.M.P] . طبق گزارش دیگری در گل پنیرک مقدار کمی مادة رنگی به نام مالوین یافت می شود که در اثر هیدرولیز به گلوکز و مالوی نین تجزیه می شود. در تمام اندام گیاه مقدار قابل ملاحظه ای درحدود 50-15 درصد لعاب وجود دارد و مطالعات دیگر ینشان می دهد که لعاب گلهای پنیرک شامل مواد ال – آربینوز ، ال – رامنوز ، دی – گالاکتوزرونیک اسید و ... می باشد ]اختر دزی یف & کولف[. در برگهای پنیرک نیز مقدار زیادی لعاب وجود دارد که در آن ویتامینهای A، ،  و C مشخص شده است و لعاب آن اثر نرم کنندة مدفوع را در روده های بزرگ دارد.

خواص – کاربرد

در هند از گیاه پنیرک به عنوان داروی لعابدار نرم کننده و خنک کننده استفاده می شود و در موارد ناراحتی های غشاهای مخاطی مجاری ریه و مجاری مثانه و ادرار تجویز میشود. به شکل ضماد نیز در استعمال خارجی برای رفع التهابهای پوست کاربرد دارد. در مناطق مختلف خاور دور از برگها و گلهای پنیرک که دارای لعاب فراوان است برای نرم کردن سینه و به صورت غرغره برای شست و شوی دهان مصرف می کنند ]اپهوف[ . دارویی برای معالجة برونشیت و ورم حلق و گلو می باشد ]هاو[. به علاوه مدر است و برای معده و طحال نافع می باشد ]ایشی دویا[. 30 گرم برگ خشک پنیرک در یک لیتر آب می جوشانند و به عنوان نرم کننده و مسکن می خورند.

حکمای طب سنتی در اغلب مدارک و اسناد، پنیرک و خطمی را فروعی از یک نبات می دانند. مثلاً در بعضی اسناد آمده است که خبازی دو نوع دارد؛ نوع کبیر و نوع صغیر. نوع کبیر آن را خطمی می نامند و نوع صغیر را پنیرک یا خبازی گویند. و برای پنیرک نیز دو قسمت قایل اند پنیرک کبیرو پنیرک صغیر که هر دو گونه فوقاً شرح داده شده است.

از نظر طبیعت پنیرک طبق رأی حکمای طب سنتی کمی سرد و تر است وعده ای آن را معتدل می دانند و در مورد خواص آن معتقدند که پنیرک اعتدال دهنده و ملین است. اخلاط غلیظه را رقیق و اخلاط خیلی رقیق را معتدل می نماید. انسداد مجاری کبد را باز می کندو موجب ازدیاد ترشح ادرار و شیر می شود. ضماد ساییدة برگ آن برای شکستگی اعضا و تحلیل رومخهای گرم و گزیدن زنبور مفیداست. اگر با روغن زیتون مخلوط و تهیه شود برای سوختگی آتش و باد سرخ و گزیدن عقرب نافع است. خوردن دم کردة شاخه و برگ آن با شکر برای سرفه و رفع خشونت صدا که ناشی از اررت و خشکی باشد و همچنین برای یرقان،  شکم روش و سوزش مجرای ادرار مفید است

. تخم آن برای معده های ضعیف مضر است برای رفع عوارض تخم آن باید از رب میوه یا کمپوت میوه استفاده کرد. مقدار خوراک از تخم آن تا 20 گرم است. خوردن دم کردة گل پنیرک برای زخم کلیه و مثانه نافع است و اگر از سر شاخه های گلدار آن استفاده شود برای در روده و مثانه مفیداست.

دم کردة گل پنیرک: 10 گرم گل پنیرک را در 1 لیتر آب جوش دم کرده و صاف نمایند و به عنوان نرم کننده سینه و سایر خواص آن به تدریج فنجان فنجان بیاشامند.

گونه های زینتی پنیرک نیز وجود دارد که از نظر زیبایی کاشته می شود نظیر La mauve musquee که نام علمی آن Malva muschata می باشد. گیاهی است پایا و چند ساله به بلندی 60-20 سانتی متر. گلهای آن صورتی یا سفید و زیبا که در تابستان ظاهر می شود و برگهای معطری دارد که بوی مشک می دهد. از نظر دارویی مورد توجه نمی باشد.

مشخصات وخواص گیاهان داروئی

خشخاش

شکل ترسیمی اجزای مختلف گیاه خشخاش

a. اسامی:
i. نام علمی:Papaver somniferum ( از خانواده خشخاش)
1. معنای آن:
ii. نام های عمومی و معنای آن ها: Opium poppy-Poppyseed (برای P. somniferum)- خشخاش اَسوَد (عربی)- کوکنار
b. شکل ظاهری و پیشینه تاریخی: اطلاعات در مورد
P. somniferum است: گیاهی است علفی و یک ساله که ارتفاع آن تا 2 متر می رسد. ساقه راست دارد. برگ های آن نسبتاً بزرگ، نوک تیز و دارای بریدگی و دندانه هستند و به صورت متناوب (یک در میان) می رویند. گل ها درشت و زیبا هستند (شبیه گل شقایق که البته شقایق هم از همین خانواده است). رنگ گل بستگی وجود دارد. میوه ی خشخاش به صورت یک کپسول تخم مرغی یا کروی شکل، ناشکوفا (یعنی خود به خود باز نمی شود) که وقتی نارس است به رنگ سبز و وقت رسیدن و خشک شدن به رنگ زرد-قهوه ای در می آید و حاوی تعداد زیادی دانه ریز به رنگ کرم یا رنگ های دیگر در بین پره های داخل کپسول است. چهار واریته (نژاد متفاوت) مهم این گیاه شامل: آلبوم (سفید) با گل های سفید که بیشتر برای تولید مرفین یا تریاک و بیشتر در هندوستان و افغانستان کاشته می شود. نیگروم (سیاه) با گل هایی به رنگ بنفش یا بنفش تیره که در اروپا برای تولید روغن از دانه ها کاشته می شود. ستیگروم که این نوع هم برای تولید روغن کاشته می شود و مرفین کمی دارد.

گلابروم که گل های صورتی و گاهی سفید دارد و بیشتر در ترکیه کاشته می شود. قسمت مورد استفاده کپسول ها، شیرابه کپسول ها (تریاک) و پوسته کپسول است. سابقاً خشخاش در ایران کشت می شد ولی سال هاست که کشت آن در ایران ممنوع شده است. علیرغم  گزارش کاشت و استفاده غیر قانونی از خشخاش در برخی کشور ها مثل افغانستان، هنوز هم کشت آن در این کشور ها ادامه دارد. از گیاه های مشابه با نام گونه های دیگر (مثل P. rhoeas) که آلکالوئید های مهم خشخاش را ندارند در تهیه شربت های رنگی استفاده می شود.
تریاک از زمان های بسیار قدیم شناخته شده بوده است. اولین اسناد تاریخی درباره تریاک مربوط به سومریان در مزوپوتامیا بوده که از این گیاه به عنوان دارو استفاده می شده است. در آن زمان از این گیاه به عنوان نشاط آور استفاده می شده است. دیوسکوریدوس (پزشک یونانی) از آن نام برده است. حدود 900 سال قبل اطبای عربی تریاک را به عنوان ماده ای اعتیاد آور گزارش کرده اند. مرفین در سال 1803 از تریاک استخراج شد و تهیه هروئین از آن در سال 1874 میلادی صورت گرفت. استفاده از تریاک از آسیای صغیر تا ایران آن زمان بوده و سپس به هند و چین راه یافته است. به نظر می رسد که استعمال تریاک (کشیدن) تا 1850 میلادی معمول نبوده است. تا سال 1865 یکی از مراکز صادرات تریاک مقدونیه بوده است و در آنجا به طور وسیع کشت می شده است. در ایران نیز از سال 1870 تا 1995 به انگلستان صادر می شده است. در قرون وسطی خشخاش در هندوستان کشت می شد که اما تجارت انحصاری تریاک توسط حکومت مغول از هند گرفته شد و پس از آن تجارت آن به دست انگلستان افتاد.
اولین شرکتی که از مرفین دارو تهیه کرد شرکت بایر آلمان بود. این دارو به عنوان ضد سرفه، تسکین و درمان دردهای سینه و پنومونی مصرف می شد. مدتی بعد به اثرات اعتیاد آور شدید آن پی بردند و در همین زمان مشخص شد که مشتقات آن هم (مثل کدئین) اثرات ضد سرفه، ضد اسهال و ضد درد دارند. گرچه قدرت اثر این ها با هم متفاوت است. مثلاً اثر ضد سرفه کدئین بسیار بیشتر از مرفین و اثر ضد دردی آن بسیار کمتر است. شیرابه ای که از تیغ زدن کپسول نارس خشخاش به دست می آید تریاک یا اپیوم نامیده می شود. این ماده در ابتدای خروج از گیاه مایع و سفید رنگ است که در مجاورت اکسیژن هوا سخت و قهوه ای رنگ می شود. بوی آن قوی و طعم آن بسیار تلخ و نامطبوع است. در آب محلول بوده و در مجاورت گرما نرم می گردد. در گذشته بسیار از دارو های تهیه شده در کشور ما به عنوان حب (قرص) حاوی تریاک بوده است.
با توجه به مسئله اعتیاد و اثرات مخرب فراوانی که مصرف این گونه مواد در پی دارد تحقیقات گسترده ای در دنیا برای کشف منابع مناسب آلکالوئید های مشابه مورفین که دارای اثرات اعتیاد آوری زیادی نباشند انجام شده است. بر اساس این تلاش ها گونه هایی از خشخاش کشف شده که دارای آلکالوئید های مختلف شبه مرفین باشند. مثال این گونه ها P. bracteatum است که گونه مختص ایران نیز هست (البته بذر آن را در کشور های دیگر نیز کاشته اند اما میزان تولید ترکیبات مهم آن به مراتب کمتر بوده است) و بیش از همه دارای ترکیب حد واسطی به نام تبائین است که از این ترکیب می توان مشتقاتی مثل کدئین، نالوکسون و نالترکسون

کپسول خشخاش به همراه شیرابه آن

(دارو های پادزهر مرفین یا آنتاگونیست گیرنده مورفین در بدن که زیر نظر پزشک، به خصوص برای درمان افرادی که به هروئین وابستگی دارند استفاده می شود) را تولید کرد. در کنار این باید به تحقیقات اخیر با تغییرات ژنتیکی برای تولید ترکیبات مختلف در گیاهان و از جمله خشخاش نیز اشاره کنیم.
ترکیبات موجود: ترکیب اصلی شیرابه یکی از نژاد ها مرفین (نوعی آلکالوئید) است (از بین بیش از 300 گونه خشخاش در جهان تنها گونه P. somniferum دارای مرفین است). ترکیبات سایر گونه ها نسبتاً مشابه است.
که در صنایع داروسازی و پزشکی اهمیت خاصی دارد. از تریاک تا کنون بیش از 30 آلکالوئید به دست آمده است. از مهمترین آلکالوئید های آن می توان به مرفین، کدئین، پاپاورین و تبائین اشاره کرد.
هروئین از ترکیباتی است که به طور طبیعی در گیاه وجود ندارد و به طور مصنوعی از مرفین تهیه می شود. اثرات هروئین شبیه مرفین اما قوی تر و فوری تر از آن است ولی چون متاسفانه اثرات اعتیاد آوری آن شدید تر است نتوانسته در پزشکی مورد استفاده قرار گیرد و استفاده از آن ممنوع می باشد.
از آلکالوئید های موجود در تریاک در سال های اخیر تعداد زیادی ترکیبات نیمه صناعی (که البته لفظ نیمه هم معمولاً اشتباه است زیرا بیشتر قسمت ها در گیاه تولید شده و بقیه که معمولاً شامل تغییرات جزئی روی ترکیب می شود توسط انسان انجام گرفته است) تهیه شده که بسیاری به عنوان دارو های جدید به کار گرفته شده اند.
دانه ها حاوی مرفین و آلکالوئید های مشابه نیستند و تنها دارای مقدار زیادی روغن و پروتئین می باشند و بسیار مغذی هستند. روغن تهیه شده از دانه ها نسبتاً گران است و به عنوان حامل (که معمولاً ترکیباتی هستند که می توانند ماده ای دیگر را در خود نگه دارند) برخی آمپول های تزریقی به کار می رود.
c. مصارف دارویی تایید شده: کدئین پر مصرف ترین آلکالوئید است که یا به طور طبیعی به دست می آید و یا به طور نیمه مصنوعی از مرفین یا تبائین ساخته می شود. حدود 90 درصد مرفین دنیا صرف تولید تبائین می گردد. در داروی استامینوفن کدئین از این ترکیب به میزان 20 میلی گرم (سابقاً 20 میلی گرم) استفاده می شود. کدئین دارای اثرات ضد درد، مسکن و ضد سرفه می باشد. سمیت و اعتیاد آوری آن بسیار کمتر از مرفین است اما به هر حال احتمال اعتیاد به آن وجود دارد بنابراین توصیه به استفاده از استامینوفن کدئین مگر در موارد لازم نمی شود. مقدار مصرف کدئین به عنوان ضد درد 15 تا 60 میلی گرم هر 4 ساعت و به عنوان ضد سرفه هم 10 تا 20 میلی گرم هر 4 تا 6 ساعت بر حسب نیاز بیمار است.
مرفین به شکل سولفات مرفین و به شکل تزریقی در موارد خاص پزشکی به کار می رود و میزان مصرف آن 10 میلی گرم تا حداکثر 6 نوبت در روز بر حسب نیاز بیمار است. در بیمارستان ها به علت حساسیت شرایط خاص این دارو پوکه های آمپول ها را هم بعد مصرف جمع آوری و شمارش می کنند و با مقادیر مصرف شده برای بیمار تطبیق می دهند تا از هر گونه سوء استفاده جلوگیری شود.

d. مصارف دارویی تایید نشده: گفته می شود که جوشانده ی برگ این گیاه برای تسکین سرفه مناسب است و مالیدن آب دم کرده ی آن به پیشانی برای رفع بی خوابی موثر است. با این حال به دلیل امکان وجود ترکیبات اعتیاد آور مصرف آن به شکل خوراکی توصیه نمی شود. دانه یا تخم خشخاش هم طبیعت سرد دارد و روغن دانه بو داده برای رفع سرفه و کوبیده آن برای رفع اسهال توصیه شده است. مصرف آن با تخم کاهو را برای رفع بی خوابی مفید دانسته اند. البته گفته اند که در صورت مصرف مداوم و زیاد موجب کاهش میل جنسی می شود.

دانه های کلیوی شکل خشخاش

در مورد پوسته کپسول هم گفته شده که طبیعتی سرد و تر دارد و در تسکین سرفه (به همراه عسل) و درد های گرم به شکل موضعی یا خوراکی مفید است. همچنین برای رفع علائم آسم و درمان برونشیت مفید دانسته شده که برای این مورد اخیراً دارویی از این پوسته ها تهیه شده و با همین کاربرد در برخی داروخانه ها موجود است. با این حال افراد باید متوجه باشند که برای افرادی که مزاج سرد دارند ممکن است با این دارو اثر عکس مشاهده کنند. این دارو اثر خواب آوری خوبی هم دارد اما باید از مصرف مداوم آن خودداری کرد چون ممکن است باعث اعتیاد شود. مصرف دراز مدت آن باعث از بین رفتن اشتها می شود و اعضای بدن را سست می کند و همچنین ممکن است موجب ایجاد حالت فراموشی و از بین رفتن نیروی جنسی شود.
گفته شده که ریشه گیاه هم باعث کاهش فشار خون می شود.
برای جوشانده گل های گیاه هم اثر ضد دردی ادعا شده است.
در مورد سوخته ی تریاک هم گفته شده که مالیدن آن باعث بهبود گزیدگی عقرب می شود و مالیدن آن روی سینه با پیه بز باعث رفع آسم و تنگی نفس می شود و جوشاندن آن در آب نارنج باعث رفع ریزش موی غیر هورمونی می شود.
e. عوارض جانبی: مصرف 200 میلی گرم مرفین می تواند منجر به مرگ گردد. اگر حساب کنیم که تریاک دارای حدود 20 درصد مرفین باشد یعنی یک گرم تریاک مصرف شده به صورت خوراکی می تواند باعث مرگ یک فرد بالغ شود (در افراد نابالغ دز منجر به مرگ کمتر از این مقدار است). اثرات جانبی دیگر آن شامل سقط جنین، کاهش دهنده میل جنسی، توهم زا، منقبض شدن کولون، یبوست، سرگیجه، ضعف عمومی، سر درد، افزایش دمای بدن، خارش پوست، راش (التهاب منطقه ای پوست به شکل دانه های قرمز)، لرزش دست ها و ایجاد حساسیت است.
در صورت مصرف بیش از حد ابتدا ظرفیت های ذهنی کاهش می یابد و باعث بروز میوز (تنگی مردمک چشم)، کندی ضربان قلب، کندی تنفس و در مراحل بعدی می تواند منجر به علائمی مثل مشکل شدید تنفسی، سیانوز (کبودی پوست در اثر کمبود اکسیژن)، اسپاسم (انقباض غیر ارادی عضلات)، از بین رفتن حرکت روده ها، تهوع و ادم مغزی و ریوی شود. برای رفع علائم مسمومیت باید بعد از تخلیه معده از زغال فعال برای جذب مواد باقی مانده استفاده نمود و در ادامه با بازگرداندن تعادل الکترولیت هاست. این درمان ها بایستی تحت نظارت پزشکی و در مراکز مجهز انجام شود. نالوکسون هم آنتی دت (پادزهر) این فرآورده است.
f. منع مصرف: مصرف فرآورده های حاوی مرفین و آلکالوئید های تریاک در حاملگی، دوران شیردهی، بیماری هایی که با کاهش عملکرد دستگاه تنفسی همراه است، التهاب لوزالمعده، زخم کولون، افزایش فشار داخل جمجمه، هپاتیت حاد و کولیک های صفراوی ممنوع است. درباره مصرف در بیمارانی که دچار بیماری های آدیسون و یا هایپر تیروئیدیسم (بیش فعالی غده تیروئید) هستند، به دلیل اثری که تریاک در مهار دستگاه عصبی مرکزی دارد باید با احتیاط صورت گیرد.
g. در حاملگی و شیر دهی: به علت عبور از جفت و اثر سقط کننده و همچنین ترشح در شیر مادر ممنوع می باشد.

                                      تهیه و تنظیم:حمد علیانسب

مشخصات وخواص گیاهان داروئی

گیاهان دارویی و معطر

کاشت، داشت، برداشت، خواص Medicinal and aromatic plants

	شرایط مناسب جمع آوری و خشک کردن گیاهان دارویی در منزل
کمیت و کیفیت مواد موثر، و اثرات درمانی گیاهان دارویی مستقیما به زمان جمع آوری آن ها بستگی دارد. زمان مناسب جمع آوری، یک روز خشک و زمانی است که گیاه رسیده و حداکثر میزان مواد موثر در آن ایجاد شده باشد. در این شرایط پس از جمع آوری، باید به تندی آن ها را خشک نمود. گیاهان خشک را باید دور از نور نگه داشت تا از اکسید شدن مواد آن و تبخیر شدن اسانس آن ها جلوگیری شود. هم چنین برای جلوگیری از کپک زدن باید در جای هوادار، خشک و گرم به خشک کردن آن ها پرداخت. خشک کردن گیاهان در زیر هودهای فن دار و اطاق های آفتاب گیر و دارای در باز کاملا مناسب است. خشک کردن گیاهان در مقدار زیاد می تواند در یک باغچه یا زمینی که رطوبت نداشته باشد با کمک یک فن دارای قدرت کم صورت گیرد. برای خشک کردن گیاهان هیچ گاه نباید از محیط گاراژ و نظایر آن استفاده نمود؛ چون بوی بنزین و دود، آن ها را خراب می کند. در شرایط مناسب ذکر شده، گیاهان می توانند حداکثر به مدت یک هفته خشک شوند. مدت بیش از این باعث کاهش بوی گیاهان و کم رنگ شدن آن ها می شود. درجه ی حرارت مناسب اطاق برای خشک کردن گیاهان بین 20 تا 32 درجه ی سانتیگراد می باشد. برای نگه داری گیاهان خشک شده باید از ظروف شیشه ای رنگی یا چینی دردار استفاده کرد. ظروف باید تمیز و خشک باشند و در آن ها محکم باشد تا از کپک زدن آن ها جلوگیری شود. در صورتی که ظروف شیشه ای رنگی نباشند، بهتر است آن ها را در کمدهای تاریک قرار داد. تاریخ خشک کردن گیاهان را باید با برچسب روی ظرف نگه داری آن ها یادداشت نمود؛ چون گیاهان خشک شده در شرایط مناسب بین 12 تا 18 ماه قابل مصرف هستند. گل ها: گل ها بعد از طلوع آفتاب وقتی که شبنم ها تبخیر می شوند جمع آوری می شوند؛ چون که شبنم باعث افزایش رطوبت و پوسیدگی می شود، بهترین زمان برای اکثر گل ها هنگامی است که کاملا باز می شوند. البته استثناء نیز وجود دارد؛ برای مثال در مواردی باید گل ها قبل از باز شدن کامل جمع آوری شوند، مانند گل های پیرتر که خاصیت حشره کشی دارند و باید زود جمع آوری شوند. گلبرگ ها چون به سرعت خراب می شوند باید آن ها را در یک سطح مانند سینی خشک نمود. در مورد گل های ریز و کوچک مانند اسطوخودوس(لاواندار) مانند دانه ها عمل می کنیم؛ به این گونه که قبل از ریختن گل ها، از حدود 20 سانتی متر سرشاخه ی گلدار را جدا نموده و آن را به طرف پایین آویزان می کنیم. در خشک کردن گیاهان باید دقت نمود که کلیه ی حشرات یا ناخالصی ها را جدا کنیم و گل ها را روی کاغذ خشک کن یا روزنامه خشک کنیم. گل های خشک شده را باید در ظروف دربسته و چه بهتر که رنگی، بریزیم تا رطوبت، هوا و نور به آن آسیب نرساند. گل هایی را که دارای نهج(قسمت وسط) بزرگ می باشند باید بعد از جدا نمودن گل برگ ها، قسمت وسط را دور بیندازیم. قسمت هوایی و برگ ها: برگ های بزرگ مانند بابا آدم(بوردوک) رامی توان چید و به طور جداگانه خشک نمود؛ اما در برگ های کوچک مانند نعنا و باد رنجبویه، باید برگ را با ساقه خشک نمود. برگ های خزان شونده(برگ ریز) را درست قبل از گل دادن باید چید و برگ گیاهان همیشه سبز مانند رزماری(اکلیل کوهی) را می توان در تمام طول سال چید. در صورتی که کل قسمت هوایی مورد نیاز باشد، باید در نیمه ی گل دهی جمع آوری شوند تا در این زمان دارای ساقه، برگ، گل و دانه باشد. برای خشک کردن می توان 8 تا 12 دسته ساقه ی برگ دار را با هم بسته و به سمت پایین آویزان نمود؛ سپس وقتی کاملا خشک شد و حالت شکنندگی پیدا کرد، آن ها را از ساقه جدا کرد. در صورتی که کلیه ی قسمت هوایی منظور باشد همه را با هم خرد کرده و در یک شیشه دردار و بهتر آن که رنگی باشد بریزیم. پوست: در فصل پاییز و قبل از این که صمغ ها و شیرابه ها آسیبی به پوست برسانند، پوست ها جمع آوری می شوند. هیچ گاه نباید به طور کامل پوست گیاهان را کند؛ مگر این که بخواهیم کل گیاه را به صورت تنتور دارویی استفاده کنیم. پوست را نباید با آب شست بلکه برای زدودن آلودگی های خارجی، حشرات و یا قارچ های پوست، باید این گونه مواد را از روی آن ها تمیز کرد؛ سپس آن ها را به قطعات کوچک 2 تا 3 سانتی متری تقسیم نمود و بر روی یک سطح مانند سینی خشک کرد. میوه ها: بهترین زمان جمع آوری میوه ها پس از رسیدن کامل و قبل از نرم شدن آن ها است. در غیر این صورت ضمن خشک شدن اثرات خود را از دست می دهند. میوه ها را باید در یک سطح قرار داد و پیوسته آن ها را پشت و رو کرد تا از کپک زدگی آن ها جلوگیری شود. در صورتی که میوه ها کپک داشته باشند باید آن ها را دور ریخت. ریشه ها: ریشه ها اکثرا در فصل پاییز و زمانی که قسمت هوایی گیاه در حال خشک شدن است جمع آوری می شوند. در بعضی گیاهان مانند گل قاصدک ریشه ی گیاه را باید در بهار جمع آوری نمود. برای خشک کردن ریشه ها ابتدا باید آن ها را شست تا گرد و خاک و گل آن ها تمیز شود؛ سپس در صورت لزوم پوست آن ها را جدا نمود و در صورت درشت بودن، آن ها را به قطعات و قسمت های کوچک تری تقسیم کرد. البته این عمل بهتر است تا ریشه تازه و نرم است انجام شود؛ چون ریشه های خشک بسیار سخت شده و خرد کردن آن ها مشکل است. تکه های خرد شده ی ریشه را باید در روی کاغذ خشک کن و بر روی یک سطح قرار داد و در محلی گرم یا اطاق آفتابی و یا در کنار پنجره ی آفتابی گذاشت تا خشک شوند. دانه ها: دانه ها را باید پس از رسیدن کامل جمع آوری کرد. اکثر دانه ها در فصل تابستان به طور کامل می رسند. چنان چه دانه های ریز و کوچک در روی سرشاخه قرار داشته باشند باید حدود 20 سانتی متر بالای ساقه را چید و به طرف پایین آویزان نمود تا خشک شوند. زیر ساقه باید کاغذ خشک کن قرار داد تا دانه هایی که خشک شده و می ریزند را جمع آوری نمود. چون دانه ها پس از رسیدن توسط پرندگان یا باد از بین می رود از این رو قبل از این باید آن ها را جمع آوری نمود. هم چنین دانه ها را نباید زیر نور مستقیم آفتاب خشک کرد. پیازها: بهترین زمان جمع آوری پیازها هنگامی است که قسمت هوایی کاملا خشک شود. البته در بعضی موارد مانند سیر قبل از پژمرده شدن کامل برگ ها به خاطر گم نشدن محل آن ها، باید به جمع آوری سریع آن ها پرداخت.
+ نوشته شده در  ساعت 15:50  توسط رشیدی  |  نظر بدهید

	صادرات گیاهان دارویی
از میان گونه های متنوع گیاهان دارویی ایران بیش از 200 گونه آن از اهمیت دارویی و صنعتی صادراتی قابل ملاحظه ای برخوردار هستند.  گیاهان دارویی یکی از مهمترین محصولات صادراتی کشور ایران از گذشته های دور تا کنون به شمار می آید .  گیاهان دارویی به اشکال مختلف مانند دم کردنی ، جوشانده ، عصاره ، اسانس و .. تهیه و به مصرف می رسند بعضی از گیاهان دارویی نیز به شکل عصاره روغنی تهیه و در ساخت انواع داروها بکار می روند .   این گیاهان در حیطه های مختلف پزشکی ، صنعت ، کشاورزی ، غذا و ... کاربردهای بسیاری دارند . 60 % داروهای جدید نیز منشا طبیعی دارند.  شرایط اقلیمی ، جغرافیایی ایران به ویژه از حیث تابش نور آفتاب ویژگی بسیار مثبتی برای کشت اکثر گونه های گیاهان دارویی محسوب می شود.گیاهانی از جمله آویشن ، بابونه ، همیشه بهار ، بادرنجبویه ... استان اصفهان از نظر ظرفیت تولید کارنجات عرق گیری و بسته بندی گیاهان دارویی ، بعد از استانهای  آذربایجان شرقی و غربی در مقام سوم و از نظر ظرفیت تولید کارخانجات اسانس گیری در مقام اول استانهای کشور  قرار دارد .  محصولات دارویی گیاهی در بازار داخلی به 3 صورت زیر ارائه می گردد :  1.       گیاه دارویی پس از طی یک مرحله فرآیند صنعتی به عصاره خشک ، مایع اسانس و ... تبدیل شده و بعد از فرمولاسیون به شکل محصول نهایی دارویی ، آرایشی و بهداشتی عرضه می شود . 2.       بخشی از گیاه دارویی انتخاب و تنها یک فرآیند ساده روی آن صورت می گیرد این فرآیند تنها جهت بهبود طعم گیاه صورت می گیرد. 3.       گیاه دارویی بصورت کامل یا بخشی از آن پس از انتخاب ، جداسازی و تمیز کردن بسته بندی و عرضه می شود .  هم اکنون طبق آمار اعلام شده بیش از 70 قلم داروی گیاهی به اشکال مختلف در بازار داخلی موجود است اشکال مصرفی                                       جوشانده قطره ژل قرص عرقیات سیگار پماد کپسول افشره شربت شامپو آمپول  منابع تامین گیاهان دارویی :  1 . ذخایر طبیعی                بیش از 80 % گیاهان و مواد خام مورد مصرف در صنایع دارویی و بازار از طبیعت جمع آوری می شود تقریبا از هر 5 گیاه دارویی 4 گیاه ازطبیعت جمع آوری می شود  بنابراین طبیعت بزرگترین منبع تامین اینوع گیاهان میباشد . 2 . کشت           برخی از معدود گیاهان دارویی نیز در سطح وسیعی کشت می شوند .مثل بابونه ، نعناع فلفلی  …برخی نیز مثل گیاه سنبل الطیب از هر دو منبع ذخایر طبیعی و سطوح کشت شده تامین می شوند.  از آنجاییکه موفقیت تجاری بسیاری از داروهای پرفروش دنیا ناشی از طبیعی بودن مواد موثره و ترکیبات اصلی و اولیه آنها می باشد کشور ایران قابلیت کسب موقعیت ممتاز صادرات در این زمینه را دارا می باشد . وارد کننده های گیاهان دارویی ایران :  بحرین ، امارات متحده عربی  بیشترین حجم گیاهان دارویی صادر شده کشور را خریداری کرده اند کشورهای غربی ، اروپای شرقی و حوزه خلیج فارس ، کشورهای فرانسه ، کویت ، قطر ، لبنان ، ایتالیا ، کانادا ، هند ، پاکستان نیز علی الرقم تولید عمده برخی از این نوع گیاهان ، از وارد کنندگان گیاهان دارویی ایران هستند                                                                      تهیه و تنظیم : محمد علیانسب

مشخصات وخواص گیاهان داروئی

ابوقرنین

مشخصات ظاهری:

ابوقرنین گیاهی است آبزی که برگهای مواج، لوزی شکل، دندانه دار و منتهی به دمبرگ دراز دارد. برروی ساقه غوطه‌ور آن در آب، برگ‌هایی از نوع کاملا متفاوت و دارای پهنک منقسم به قطعات باریک و نخی شکل جای دارد.

گل‌های سفید رنگ آن، به حالتی در وسط برگ‌ها ظاهر می‌گردد که کمی بالاتر از سطح آب دیده می‌شود گفتنی است با اینکه این گیاه، یکساله می‌باشد ولی در بعضی نواحی به علت شرایط خاص محیط زندگی، به حالت چندساله نیز در می‌آید. پراکندگی آن بیشتر در مرداب‌ها، استخرهای طبیعی، و به طور کلی آب‌های راکد یا نیمه راکد اغلب نواحی اروپا و آسیا است.

خواص: ابوقرنین در موارد زیر استفاده درمانی قرار می‌گیرد.

محل رویش: سواحل دریای خزر (به خصوص درجاهایی که آب دریا به حالت راکد با نیمه راکد در آمده‌اند) مازندران (مابین بابلسر و نوشهر)-مرداب میان پشته بندر انزلی-آب‌های راکد گیلان-نواحی شمالی ایران و ...

 ........................................................................................

ادونیس استفالس

مشخصات ظاهری:

ادونیس یا ادونس استفالس گیاهی است علفی، یک ساله و یا دو ساله که دارای ساقه‌ای به ارتفاع 20 تا 50 سانتی‌متر است. ادونیس ریشه باریک دراز و برگ‌هایی با بریدگی‌های بسیار، نخی شکل وعاری از تار دارد،‌ در ضمن لکه تیره رنگی در قاعده گلبرگ‌های آن دیده می‌شود که بهترین وسیله‌ی تشخیص این گیاه است. میوه‌ی آن از فندقه‌هایی تشکیل می‌یابد که در مجموع ظاهر استوانه‌ای شکل پیدا می‌کند. لازم به ذکر است که با پرورش دادن این گیاه، نمونه‌هایی دیگری با گلبرگ‌های زیاد، پرپر و به رنگ‌های متفاوت به دست آمده است.

گیاه مزبور در مزارع، کنار جاده‌ها و مکان‌های مرطوب رشد می‌کند و گل‌های زیبای آن که رنگ قرمز خونی دارند، در ماه‌های اردیبهشت تا مرداد ظاهر می‌شوند. به ندرت نیز از نمونه‌های دیگر آن ممکن است گل‌های قرمز مایل به زرد پیدا کنند.

خواص:

ادونیس استفالس ادرار آور و تقویت کننده قلب می‌باشد. همچنین از برگ‌های آن به عنوان مدر و ملین و نیز از بین برنده سنگ کلیه درمانی به عمل می‌آید. در برخی مناطق از این گیاه برای درمان آب آوردن انساج استفاده می‌نمایند.

محل رویش:

بلوچستان-شیراز-اطراف بوشهر-اصفهان-بروجرد-خرم‌آباد-در عمارلو گیلان-هفت تپه دزفول-ورامین-کرج-اطراف تهران و ...

.........................................................................................

اذخر

نام‌های دیگر:

خلال مامونی-تبن مکه-اذخر مکی-کاه مکه-گربه دشتی.

مشخصات ظاهری:

اذخر، گیاهی چند ساله، دارای ساقه راست و به ارتفاع 30 الی 40 سانتی‌متر است و چون برگ‌های باریک و دراز، به وضع پرپشت دارد،‌به صورت بوته فشرده جلو می‌کند. برگ های آن ظاهری باریک و دراز و منتهی به نوک تیز دارند.

از مجموع سنبلک‌های آن، سنبله‌های درازی با ظاهر مشخص به وجود می‌آید.

خواص: از اذخر در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید:

رماتیسم-دردهای عصبی-تب-صرع کودکان-برونشیت و ...

محل رویش:

در ارتفاعات 2700 متری کوه جوپار کرمان-بلوچستان-قصرشیرین-صالح آباد و ...

.........................................................................................

ازگیل

نام‌های دیگر: کونوس دار- سر-ینی دنیا-کنس-زر-تورش سر-کوندوز و ....

مشخصات ظاهری:  ازگیل،‌درختچه و یا درخت کوچکی به ارتفاع 5 تا 6 متر است و اغلب جنگل‌های نواحی معتدله آسیا و اروپا می‌روید.درخت ازگیل، ساقه‌های خاردار، برگ‌های بیضوی دراز، نوک تیز با دندانه‌های کوچک و گل‌های درشت، سفید رنگ و گاهی صورتی دارد. میوه‌اش کروی شکل می‌باشد.

خواص: از ازگیل در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید: ورم روده-تقویت کننده اسهال‌های ساده-خونریزی‌های داخلی-زیاد کردن ادرار-آفت-ورم مخاط گلو و ...

محل رویش: قره داغ-اطراف تهران-دره چالوس-کجور-مازندران-بندر گز-دره تالار (بین قائم شهر و پل سفید)-آذربایجان-اطراف رشت-لاهیجان-بندرانزلی-دامنه‌های جنگل حاجی امیر در 28 کیلومتری شمال شرقی اردبیل و ...

.........................................................................................

اسپرس

نام‌های دیگر: انوبروخیس-عرن

مشخصات ظاهری: اسپرس گیاهی است یک ساله، که دارای گونه‌های مختلف می‌باشد. این گیاه، برگ‌های مرکب از برگچه‌های متعدد بیضوی و نوک تیز و گل‌هایی به رنگ‌های صورتی، سفید، مایل به بنفش و ... دارد. طول ساقه‌های گونه‌های مختلف آن متفاوت بوده و بین 8 تا 60 سانتیمتر متغیر است. میوه‌اش نیام و محتوی دانه‌های صاف کروی یا کم وبیش مسطح است.

خواص: از این گیاه بیشتر به عنوان زیاد کننده تعرق استفاده به عمل می‌آید.

محل رویش: آذربایجان-ارومیه-لرستان-شهرستانک-البرز و ...

.........................................................................................

اسطوخودوس

نام‌های دیگر:

لاوند-خزامی و ...

مشخصات ظاهری:

اسطوخودوس، گیاهی است بوته‌ای با ساقه‌ای منشعب و پوشیده از برگهای باریک است.در انتهای ساقه‌ها خوشه‌ای از گل‌های آبی رنگ مایل به بنفش می‌روید.میوه‌ی آن فندقه است. این گیاه در ماه‌های تیر الی مرداد شروع به گلدهی می‌کند. زادگاه اصلی اسطوخودوس قسمت شرقی مدیترانه می‌باشد و اغلب در باغ‌ها و مزارع کشت می‌شود. به منظور استفاده دارویی از گیاه مزبور، ساقه‌های گلدار آن را چیده و پس از آنکه گل‌ها روی ساقه خشک شدند، آنها را جمع آوری نموده و به مصرف درمانی می‌رسانند.

خواص: از این گیاه بیشتر در موارد، رماتیسم، بی‌خوابی، ضعف اعصاب  و همچنین به عنوان تقویت کننده استفاده می‌شود. در استعمال خارجی نیز از آن در شستشوها و کمپرس‌ها استفاده درمانی به عمل می‌آورند.

محل رویش: آذربایجان-علمدار-کوه‌های میانه-مرند-هشترود و ...

.........................................................................................

اسفرزه

نام‌های دیگر:

قارنی یاروخ-برزقطوناء-اسپرزه-جشیشه البراغیث.

مشخصات ظاهری:

اسفرزه، گیاهی است یک ساله به ارتفاع 10 تا 35 سانتیمتر که برگ‌های باریک، دراز، نوک تیز و مجتمع به وضع متقابل یا 3 تایی برروی ساقه دارد. گل‌های آن به وضع مجتمع در کناره برگ‌های قسمت انتهایی ساقه، به صورت سنبله‌هایی واقع  برروی پایه بلند ظاهر می‌گردد، دارای براکته‌های باریک در قاعده گل آذین هستند و میوه‌اش پوشینه، شکوفه، دو خانه و محتوی یک دانه کوچک و لغزنده و به رنگ قهوه‌ای در هر خانه‌ است.

خواص:

از دانه اسفرزه بیشتر در موارد: نزله‌های مزمن، اسهال‌های ساده، التهاب کلیه و مثانه و خونریزی ریه استفاده می‌شود. از برگ آن نیز به عنوان التیام دهنده زخم و جراحات و همچنین به عنوان ملین استفاده می‌شود.

محل رویش:

ماسه زارهای ساحل دریای خزر-از بندرانزلی تا نوشهر-بم-کرمان-مسجد سلیمان-ایلام-لرستان-در ارتفاعات 300 متری رودبار-دشت گرگان-آذربایجان و ...

.........................................................................................

اسپند

نام‌های دیگر: عذبه-اسپند-غلفه الذئب-حرمل و ...

مشخصات ظاهری:

اسپند گیاهی است علفی، پایا که به ارتفاع 30 تا 40 سانتی‌متر و حتی بیشتر نیز می‌رسد. اسپند ظاهری بوته مانند، پربرگ، به رنگ سبز زیبا و برگ‌هایی با تقسیمات باریک، دراز و نامنظم دارد. گل‌های درشت و زیبای آن دارای 5 کاسبرگ باریک و 5 گلبرگ بزرگ به رنگ سفید مایل به سبز است. میوه‌ای آن،‌پوشینه و کروی می‌باشد.

خواص: از دانه اسپند بیشتر به ضدعفونی کردن هوا و همچنین به عنوان خواب آور، زیاد کننده تعریق، دافع کرم و قاعده آور استفاده درمانی به عمل می‌آید.

محل رویش:

نواحی بایر و اطراف کویر-جاده تهران به قم-دامغان-سمنان- قزوین-کاشان-نیشاپور-بیرجند-گناباد-خراسان-سیستان-بلوچستان-بوشهر-کرمان-لرستان-تبریز-اطراف کرج و ...

.........................................................................................

آسه

نام‌های دیگر:

خولان-باکس ثرون

مشخصات ظاهری:

آسه، درختچه‌ای است به ارتفاع 2 تا 5 متر و دارای شاخه‌های فراوان که برگهای آن بیضوی دراز، نوک تیز و گلهای آن به رنگ بنفش و واقع در کنار برگها است. میوه گوشت دار و بیضوی دارد که پس از رسیدن به رنگ قرمز یا نارنجی در می‌آید. آسه به حالت وحشی در منطقه وسیعی از اروپا، آسیا (از جمله ایران) و ... پراکنده شده است.

خواص:

در موارد زیر از آسه، استفاده درمانی به عمل می‌آورند:

زیاد کردن ادرار-‌بی‌خوابی-یبوست-اخلاط-تشنج-سیاه سرفه-سرفه‌های تشنجی-قاعدگی-بواسیرهای خونی-آب آوردن انساج-تقویت نیروی جنسی-تقویت بینایی و ...

محل رویش:

نواحی خشک جنگل‌های حاشیه دریای خزر-کرمان-لرستان-خوزستان-جزیره خارک-در ارتفاعات 2000 متری یزد-بوشهر-بلوچستان و ...

.........................................................................................

آش انگور

نام‌های دیگر:

خوشه انگور-شر-عوسج-شجره الدکن-خرزل-اشنگور-الجاره-کلی کک و ...

مشخصات ظاهری:

آش انگور، درختچه‌ای است به ارتفاع 2 تا 3 متر که به ندرت در شرایط مساعد به ارتفاع 6 تا 8 متر نیز می‌رسد. شاخه‌های فراوان و متقابل آن، وضع بسیار نامنظم و کج و معوج، از بهترین وسیله تشخیص گیاه به شمار می‌آید. شاخه‌های آش انگور خار دار است.

برگ‌های آن متقابل، دندانه‌دار، کرک، به طول 3 تا 6 سانتی‌متر و حتی 13 سانتی‌متر، به عرض 2 تا 5 سانتی‌متر و دارای 3 تا 4 زوج رگبرگ‌ کمانی درا طراف رگبرگ میانی است. گل‌هایی کوچک به رنگ زرد مایل به سبز، دوپایه، مجتمع به تعداد نسبتا زیاد وبه حالت فشرده در کناره برگ‌ها دارد. میوه‌ی آن به بزرگی یک نخود و به رنگ سیاه، پس از رسیدن کامل است. در داخل میوه‌ی آن، درون شیره‌ای به رنگ قرمز مایل به سبز یا مایل به بنفش، 2 تا 4 دانه جای دارد.

خواص: از شیره آش انگور بیشتر در موارد: یبوست،( پرخونی)،‌زیاد کردن ادرار، آب آوردن انساج و استفاده درمانی به عمل می‌آید.

محل رویش: جنگل‌های حسن بگلو آذربایجان-لاهیجان-خلخال-در ارتفاعات 2400 متری کلاردشت مازندران-پل زنگوله و ...

.........................................................................................

افتیمون

نام‌های دیگر:

شکوثا- شکوث-حماض الارنب

مشخصات ظاهری:

افتیمون، گیاهی است علفی، یک ساله و پیچنده که به حالت انگلی برروی عده‌ای از گیاهان علفی به سر می‌برد.

نحوه‌ی تشخیص آن از گونه‌های مشابه به این صورت است که در نوع اصلی ساقه‌ها، ظریف، باریک، قابل انعطاف، صاف و منشعب می‌باشند.گل های آن مایل به زرد و صورتی دیده می‌شود. اواخر بهار تا پاییز زمان گل دادن افتیمون می‌باشد. گل‌های آن مرکب از قطعات پنج‌تایی و مجتمع و به وضع فشرده یا ظاهر کروی، در طول ساقه و در کنار فلس‌ها است.

خواص:

از افتیمون بیشتر در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید:

زیاد کردن اشتها-صفرا-التیام و شستشوی زخم‌ها-اسکوربوت-یبوست-ضعف دستگاه هاضمه-دفع گازهای روده و ...

محل رویش:

در 200 الی 500 متری کوه لاله زار-در 2900 متری کوه جوپار کرمان-جزیره قشم-جزیره هرمز-کازرون-بندرعباس-در 2600 متری شاه کوه اصفهان-در ارتفاعات 2400متری جنگل پل زنگوله-کندوان-شوش-کرج-همدان-اطراف تهران و ...

.........................................................................................

افسنطین

نام‌های دیگر:

کشوث رومی-دسیسه

مشخصات ظاهری:

افسنطین، گیاهی است علفی، پایا به ارتفاع 40 تا 60 سانتی‌متر و یا 100 سانتیمتر. برگ‌هایی متناوب با بریدگی‌های باریک و عمیق تا حد رگبرگ میانی دارد ولی به نسبتی که به فاصله‌ی برگ از قاعده ساقه دور باشد، بریدگی‌ها کمتر می‌شود. سطح فوقانی و تحتانی برگ پوشیده از تارهای فراوان است و چون ساقه و انشعابات آن نیز این حالت را دارد، مجموعاً به رنگ خاکستری روشن با ظاهر کاملا مشخص جلوه می کند. کاپیتول‌های آن کوچک، به تعداد خیلی زیاد و دارای پهنایی بین 3 تا 4 میلی‌متر با حالت آویخته است. میوه‌ی آن فندقه، بسیار کوچک و دارای سطح صاف است.

از همه‌ی قسمت‌های آن بوی تند به مشام می‌رسد.

خواص:

از افسنطین در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید:

ضعف قلب-تب-زیاد کردن ادرار-عدم امکان دفع خون قاعدگی-کرم-عفونت-تقویت دستگاه هاضمه-و قلب-آب آوردن انساج-ترشحات رحم-التیام زخم‌ها.

محل رویش:

خراسان-در 2200 متری آبگرم-در 1550 متری گردنه حیران 64 کیلومتری مشرق اردبیل-آستارا-گیلان-پل زنگوله-دره هراز و ...

.........................................................................................

اقحوان

نام‌های دیگر:

شجره مرین-منیات-کرکاش و ...

مشخصات ظاهری:

اقحوان، گیاهی است 2 و یا چندساله که دارای ساقه‌ای به ارتفاع 30 تا 80 سانتی‌متر است. برگ هایی نرم، به رنگ سبز روشن، منقسم به قطعات برگچه مانند و دندانه دار دارد. کاپیتول‌های‌ آن مرکب از دو نوع گل،‌یکی زبانه‌ای و به رنگ سفید، واقع در حاشیه و دیگر لوله‌ای و به رنگ زرد و واقع در ناحیه وسط است و چون گلها پس از شکفتن،‌به صورت گل آذین دیهیم، در راس ساقه جلوه می کنند، به این خاطر منظره زیبایی را بوجود می‌آورند.

خواص:

از اقحوان بیشتر در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آورند.

تقویت معده-تشنج-اسهال-قاعدگی-تب-عفونت-کرم-اختلالات دستگاه هاضمه-قولنج-نفخ-ضعف اعصاب-ترشحات مهبل-میگرن-سردرد-نقرس-بیماری‌های رحمی با منشاء عصبی-هیستری-ضعف دستگاه گوارش و ...

محل رویش:

شیره کوه-شاه کوه-فیروز کوه-دامغان-اطراف کرج-قزوین-کوه دماوند-خراسان در 32 کیلومتری مشرق شهرکرد-آذربایجان-در 1700 متری داماش در 1300 الی 3000 متری ارتفاعات کندوان-مازندران-جنگل لوه-گرگان و ...

.........................................................................................

آقطی

نام‌های دیگر: پلم-پلخون-شون-شوند-خمان صغیر-خاما آقطی- پلیم.

مشخصات ظاهری:

آقطی، گیاهی است علفی و به ارتفاع 1 تا 2 متر که برگ‌های آن دارای 5 یا 6 و گاهی 9 برگچه بیضوی دراز، نوک تیز و دندانه دار است. گل‌های مجتمع آن، رنگ سفید مایل به گلی دارند و پس از رسیدن نیز به میوه‌های کوچک، کروی و به رنگ سیاه مایل به ارغوانی تبدیل می‌گردند. از تمام قسمت‌های گیاه مزبور بوی تند ونامطبوعی متصاعد می‌شود، که این خود از مشخصه‌های مناسب برای تشخیص آن در منطقه می‌باشد، زیرا بوی تند آن اطراف را فرا می‌گیرد. پوست ساقه، ریشه، گل، میوه و دانه این گیاه، دارای خاصیت درمانی است ولی اگر به مقادیر زیاد مصرف گردند، موجب ایجاد ناراحتی می‌گردد.

خواص:

از آقطی بیشتر در موارد زیر استفاده به عمل می‌آید: زیاد کردن ادرار-یبوست-بیماری‌های پوستی-زیاد کردن تعریق-التهاب بافت‌ها-استسقاء-ورم مفاصل-گلو درد و ...

محل رویش:

بندرگز- مازندران-(دره هراز) در 1000 متری کوهرنگ-گیلان-قزوین-اطراف کرج-سواحل دریای خزر و ...

.........................................................................................

آقطی سرخ

مشخصات ظاهری:

درختچه‌ای است به ارتفاع 2 تا 4 متر و دارای ظاهری زیبا که برگ‌های آن مرکب از 5 یا 7 برگچه دندانه دار با دمبرگ فرعی کوتاه و ظاهر بیضوی دراز است.

گل‌هایی به رنگ سفید مایل به سبز و مجتمع به صورت خوشه‌های بسیار منشعب دارد و چون این برگ‌ها قبل از پیدایش در گیاه ظاهر می‌شوند، منظره آن زیبا می‌شود.

از مجموعه‌های گل‌های آن بوی ملایمی به مشام می‌رسد. میوه آن که در اواخر تابستان به مرحله کامل رسیدن می‌رسد-رنگ قرمز مرجانی و بسیار زیبا دارد.

خواص: از شیره میوه آقطی سرخ بیشتر به عنوان زیاد کننده عرق استفاده می‌گردد.

محل رویش:

آقطی سرخ به حالت خودرو در دشتهای نواحی مختلف، مخصوصاً دامنه‌های منتهی به جنگل‌های وسیع رشد می‌کند. در ایران معمولاً این گیاه را پرورش می‌دهند.

 ........................................................................................

اکسیر ترکی

نام‌های دیگر: وج-عود الوج

مشخصات ظاهری:

اکسیر ترکی، گیاهی علفی و دارای برگ‌هایی کم و بیش شبیه برگ زنبق است. این گیاه ریزوم افقی و استوانه‌ای شکل دارد که در سطح فوقانی آن اثر برگ‌های ازبین رفته ولی در سطح تحتانی،ریشه‌های متعدد دیده می‌شود. برگ‌های آن متناوب، غلاف دار، باریک و دراز، به طول 50 تا 60 سانتی‌متر و دارای 2 لبه نسبتا تیز می‌باشند.

گلهای نر و ماده داشته و به رنگ زرد و مجتمع به صورت سنبله مخصوص دارد. هرگل آن 6 پرچم و یک مادگی با کلاله بدون پایه دارد که پوششی مرکب از قطعات 6 تایی، آنها را از خارج فرا می‌گیرد. میوه‌اش پوشینه، دارای سه سطح مشخص و محتوی سه دانه و محصور در کاسه گل است.

خواص: اکسیر ترکی محرک، مقوی و ضد نزله می‌باشد. همچنین در موارد زیر نیز مورد استفاده درمانی قرار می‌گیرد: سوء هاضمه-ضعف دستگاه گوارش- زیاد کردن ادرار-زیاد کردن تعریق-نقرس-کم خونی-زردی-خونریزی بینی-خونریزی‌های رحم-درد کلیه-نرمی استخوان-التهاب و بیماری‌های کبدی.

محل رویش: اکسیر به صورت خودرو در کنار رودخانه‌ها و جریان‌های آب رشد می‌کند به این خاطر این گیاه در اکثر نواحی ایران بخصوص در بلوچستان و نواحی غرب دیده می‌شود.

.........................................................................................

اکلیل الجبل

نام‌های دیگر:

رومارن-اکلیل کوهی-حصالبان

مشخصات ظاهری:

اکلیل الجبل گیاهی است پایا، بسیار معطر و دارای ساقه‌های چوبی به ارتفاع 50 سانتی‌متر الی 1 متر که برگهای متقابل با کناره برگشته، باریک و دراز، نوک تیز و نسبتا خشن دارد. سطح فوقانی پهنک برگ آن نیز به علت فاقد بودن تار،‌بهرنگ سبز ولی سطح تحتانی آن،‌ بر اثر پوشیه بودن از کرک به رنگ تقریبا سفید است. گل‌های آن رنگ آبی روشن و گاهاً سفید دارد و در قسمت داخلی آن، لکه کوچک و بنفش رنگ دیده می‌شود.

خواص: از اکلیل الجبل در موارد زیر استفاده می‌کنند: زیاد کردن ادرار-تشنج- صفرا-تقویت معده-التیام زخم‌ها-بیماری‌های کبد-یرقان-ضعف عمومی-خستگی مفرط-بی‌حالی در دوره نقاهت-نزله‌های مزمن-آسم-سیاه سرفه-سرفه‌های تشنج آور-آب آوردن انساج-میگرن-تپش قلب-سرگیجه-ترشحات مهبلی-قطع قاعدگی-سوء هاضمه و ...

محل رویش: اکلیل الجبل به خاطر داشتن برگ‌های سبز دائمی و زیبای خاص در اکثر نقاط ایران پرورش داده می‌شود. در برخی مناطق از جمله آذربایجان نیز به طور خودرو رشد می‌کند.

.........................................................................................

آلاله

نام‌های دیگر:

زغلیل-زغلنته

مشخصات ظاهری:

آلاله، گیاهی است یک ساله، به ارتفاع 15 تا 60 سانتی‌متر و دارای ساقه منشعب و توخالی که برگ‌های آن دارای پهنکی با بریدگی‌های عمیق و گل‌هایش به رنگ زرد روشن است. هر پایه گیاه در محیط‌های مساعد، تعداد فراوانی در حدود 70 تا 100 گل می‌دهد.

خواص: این گیاه با اینکه سمی می‌باشد و در زمان‌های قدیم آن را برای ایجاد مسمومیت به کار می‌بردند ولی در سال 1798 میلادی، دانشمندی به نام گیلبرت، مصرف 2 گرم شیره گیاه مزبور را که در یک لیتر آب رقیق شده باشد، در درمان تنگی نفس، بیماری سل، زردی، اولسرهای مثانه و .... توصیه نمود.

محل رویش: آلاله بیشتر در گل‌ و لای مناطق مردابی، گودال‌ها، کنار استخرهای طبیعی و ... رشد می‌کند. این گیاه را می‌توان در مناطقی از جمله بندر انزلی، پیربازار،لاهیجان و اطراف تهران مشاهده نمود.

توجه: این گیاه سمی می‌باشد. بنابراین مصرف آن نیز پزشک الزامی است.

.........................................................................................

انجبار

مشخصات ظاهری:

انجبار، گیاهی است پایا، به ارتفاع 20 تا 75 سانتیمتر و دارای ریزوم استوانه‌ای نسبتا مسطح که ساقه‌ی هوایی آن، حالت قائم و ظاهر خط دار و عاری از کرک دارد. برگ‌های آن متناوب با کناره موجدار و پهنک آن به رنگ سبز شفاف در سطح فوقانی ولی سبز مایل به سفید در سطح تحتانی است. انواع برگهای واقع در قسمتهای پایین ساقه، بزرگ و نوک تیز و دارای دمبرگ دراز ولی انواع واقع در قسمت‌های انتهایی ساقه، کوچکتر و بدون دمبرگ می‌باشند، به طوری که قاعده پهنک ساقه را فرا می‌گیرد. گل‌های آن رنگ گلی دارد و به صورت سنبله انتهایی استوانه‌ای شکل مجتمع می‌گردد.

خواص: انجبار خاصیت قابض، مقوی و التیام دهنده دارد. همچنین از آن در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آورند: اسهال-ترشحات مخاطی-ترشحات مهبلی-ورم مجاری ادرار-خونریزی‌های ساده-تب نوبه-نزله‌های مزمن-بی اختیاری دفع ادرار-زخم مخاط دهان و لثه (به صورت غرغره)-بواسیر-خراش‌های ناحیه مقعد و ...

محل رویش: انجبار در نواحی مرطوب، مناطق باتلاقی و نقاط کوهستانی می‌روید. انجبار را می‌توان در برخی مناطق ایران از جمله : کوه سهند آذربایجان-همدان-اشتران کوه لرستان و مسجد سلیمان مشاهده نمود.

.........................................................................................

انجدان رومی

مشخصات ظاهری:

انجدان رومی، گیاهی علفی، پایا دارای ساقه ضخیم استوانه‌ای به قطر 3 تا 4 سانتیمتر و به ارتفاع 1 تا دو متر است. برگ‌های ضخیم، گوشتدار، منقسم به برگچه‌هایی با ظاهر لوزی شکل و دندانه‌های نامساوی، به رنگ سبز تیره شفاف و منتهی به دمبرگ استوانه‌ای مشخص  دارد. زیرین‌ترین برگ آن به طول 70 سانتیمتر می‌رسد. گل‌های آن بسیار کوچک، به ابعاد 3 میلیمتر، به رنگ زرد و مجتمع به صورت چتر است. میوه‌ی آن بیضوی دراز، به طول 5 تا 7 میلیمتر، به رنگ زرد یا قهوه‌ای و بسیار معطر، پس از رسیدن است.

خواص: از انجدان رومی بیشتر در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آورند، قطع حالت قاعدگی-هضم غذا-تقویت معده-تصفیه نمودن خون-زیاد کردن ادرار –زردی-نقرس-نارسایی‌های کبدی و کلیوی-رماتیسم-ورم کلیه و مثانه-کم خونی-میگرن و ضعف عمومی.

محل رویش: انجدان رومی در نواحی مختلف پرورش داده می‌شود. و در برخی مناطق به صورت نیمه وحشی از جمله در کوه هزاران کرمان (در 3400 متری بین کرمان و بندرعباس) نیز مشاهده می‌شود.

.........................................................................................

انجره

نام‌های دیگر: شقف-زغاف-شوک الضب

مشخصات ظاهری:

انجره، گیاهی است چند ساله و دارای ساقه‌ کوتاه، منشعب و خشن، که برگ های ساده با ظاهر بیضوی دراز و عاری از دمبرگ دارد.

کناره برگهای آن در قاعده ساقه،‌صاف و دارای خارهای ظریف ولی در قسمت بالای آن دندانه‌دار خاردار است. گل‌های آبی رنگ و زیبای آن، در براکته‌های نوک تیز و خاردار به طول 5/2-2 سانتی‌متر جای دارد و در مجموع به صورت گل آذین خوشه ظاهر می‌شود. میوه‌ی آن پوشینه، تخم‌مرغی و نوک تیز، به طول متوسط 5 سانتی‌متر و حتی بیشتر و محتوی دودانه است.

خواص:‌ برگ انجره اشتهاآور، قابض و مقوی می‌باشد. از آن در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آورند. عدم امکان دفع ادرار-ناراحتی‌های روانی-اسپاسم مثانه-تقویت نیروی جنسی-زیاد کردن ادرار-بیماری‌های کبد و طحال-سرفه-التهاب و ...

محل رویش: انجره در مناطق وسیعی از نواحی گرم کره زمین از جمله ایران رشد می‌کند. و بیشتر در جنوب ایران، کوه جبل کرمان، لار، بندرعباس، بلوچستان و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

آنغوزه

نام‌های دیگر:

آنگوزاکما-خوراکما-کورن کما.

مشخصات ظاهری:

آنغوزه، گیاهی است علفی و بزرگ که دارای ریشه‌ راست، گوشتدار و نسبتا ضخیم و ساقه‌ای قوی، خشن، فیبری و با ظاهری مشخص که در پنج سال اول منحصراً دارای تعداد برگ واقع بر روی سطح زمین می‌گردد. به تدریج از بین برگ‌های آن (که معمولاً ظاهری غبارآلود دارند)، ساقه‌ای راست،‌ تقریباً استوانه‌ای و گوشتدار خارج می‌شود که ارتفاع ی متجاوز از 2 تا 5/2 متر پیدا نموده، در انتها به مجموعه‌ای از گل‌های زردرنگ و مجتمع به صورت گل‌آذین چتر مرکب ختم می‌شود.

خواص: آنغوزه قاعده آور، دافع کرم و ضد تشنج می‌باشد. همچنین در موارد زیر نیز از آن استفاده درمانی به عمل می‌آید: بیماری‌های دستگاه تنفسی (با منشاء عصبی)-اسپاسم دستگاه هاضمه و حنجره-آسم-یبوست (به خصوص در افراد مسن) و ....

محل رویش: در 65 کیلومتری جهرم-کرمان-خراسان-بلوچستان و ...

.........................................................................................

اوجا

نام‌های دیگر:

گل پردار-سمد-وج-له‌لی-قره‌آغاج-لو-وزم

مشخصات ظاهری:

اوجا، درختی بزرگ و دارای پوست سخت، خشن و شکاف دار است. برگ‌های منفرد آن، ظاهر بیضی شکل، نوک تیز و پهنک غیر متقارن نسبت به رگبرگ میانی دارند، به علاوه پوشیده از کرک می‌باشند و در موقع لمس کردن خشن به نظر می‌رسند.

گل‌های آن عاری از دمبرگ و مجتمع به صورت دسته‌هایی بر روی شاخه‌ است. کاسه گل آن 4 تا 8 قسمتی است و در داخل آن نیز 4 تا 8 پرچم‌ جای دارد. میوه‌ی آن به طول 3 و به عرض 5/1 سانتیمتر است.

خواص : از اوجا در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید: زیاد کردن تعریق-زیاد کردن ادرار-التیام زخم‌ها-اسهال‌های ساده-نقرس-رماتیسم-تب‌های نوبه-بی‌خوابی و ...

محل رویش: اوجا،‌در حاشیه جنگل‌ها، مناطق کوهستانی و کنار جاده‌ها می‌روید. محل رویش آن در ایران بیشتر:‌ ارتفاعات 900 متری قم-یزد-قزوین-کرج-خراسان- آذربایجان-شمال جنگل کندوان-اطراف چالوس- مازندران-بندرگز و ... می‌باشد.

.........................................................................................

اوکالیپتوس

اوکالیپتوس، درختی است زیبا که ارتفاع آن به 80 تا 100 متر نیز می‌رسد. پوست ساقه‌ی اوکالیپتوس، رنگ قهوه‌ای مایل به زرد دارد و به آسانی از ساقه جدا می‌گردد. برگ آن بر حسب جوان و یا مسن بودن گیاه فرق می‌کند.

در شاخه‌های جوان، برگ‌های وضع متقابل، افقی و تقریبا عاری از دمبرگ دارند. شکل ظاهری آنها بیضوی دراز و مدور در قسمت قاعده پهنک است. کناره پهنک برگ‌های آن صاف است. طول آنها در حدود 10 تا 15 سانتی‌متر و عرض آنها 4 تا 8 سانتی‌متر می‌باشد. در درختان مسن، برگ‌های به حالت منفرد برروی ساقه‌بوده و هر یک به یک دمبرگ باریگ به طول 2 تا 3 سانتیمتر ختم می‌شوند. پهنک برگ درختان مسن،‌باریک و دراز، عاری از تار، منتهی به نوک باریک و دارای قسمت انتهایی خمیده است. رنگ آنها سبز یا سبز مایل به زرد در هر دو سطح پهنک می‌باشد.

خواص : قسمت مورد استفاده اوکالیپتوس برگ‌های آن می‌باشد. لازم به ذکر است با این که برگ اوکالیپتوس دارای خاصیت تب بر، ضدعفونی کننده و قابض دارد، ولی در مصارف داخلی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و از آن تنها در استعمال خارجی استفاده به عمل می‌آورند.

محل رویش: این گیاه به صورت خودرو در ایران دیده نشده است. ولی به صورت پرورشی در نواحی شمالی ایران یافت می‌شود.

.........................................................................................

 بابا آدم

نام‌های دیگر:

فیل گوش-آراقیطون-راس الحمامه

مشخصات ظاهری:

بابا آدم، گیاهی است علفی،‌ بزرگ و دارای ساقه منشعب به طول 80 تا 150 سانتی‌متر و حتی بیشتر، ریشه‌ای دراز به قطر انگشت و به رنگ قهوه‌ای دارد. پهنک برگهای آن، بسیار بزرگ و دارای حالت نسبتاً افتاده بر روی ساقه است. بزرگی پهنک برگهای آن،‌به نسبتی که از قاعده ساقه به راس نزدیک می‌شود، کم می‌گردد. رنگ آن در سطح فوقانی پهنک،‌سبز تیره ولی در سطح زیرین به علت پوشیده بودن از تارهای فراوان، سبز روشن است. میوه‌ای آن پس از رسیدن به صورت فندقه‌ای با 3 یا 4 سطح مشخص در می‌آید.

خواص:از بابا آدم در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید:‌تصفیه خون-زیاد کردن ادرار- و عرق-نقرس- رماتیسم0خارش پوستی-قندخون-سرخک-اسیداوریک-بیماری‌های پوستی-سنگ کلیه-تب‌های دانه‌ای-آبله-مخملک-اگزمای خشک-تقویت پوست سر و....

محل رویش:

باباآدم به طور خودرو در دشت‌ها و نواحی مرطوب و سایه دار رشد می‌کند. بابا آدم را می‌توان در 1700 متری شهرستانک-خراسان-تهران-آذربایجان-بختیاری-حسن بگلو-قره داغ-مازندران-گرگان-شبستر-نعمت آباد تبریز و ... مشاهده نمود.

.........................................................................................

بابونه

نام‌های دیگر:

بابونه رومی-مشرف-قراص-بابونج

مشخصات ظاهری:

بابونه، گیاهی است کوچک، پرپشت به ارتفاع 10 تا 30 سانتی‌متر و دارای بویی معطر و قوی که ساقه‌های خوابیده، استوانه‌ای شکل، به رنگ سبز مایل به سفید و برگ‌های کوچک، متاوب، منقسم به بریدگی‌های باریک و نامنظم و پوشیده از کرک دارد. کاپیتول‌های آن به صورت منفرد در راس ساقه‌های ظاهر می‌شود. در هر کاپیتول آن،‌ دو نوع گل، یکی زبانه‌ای ماده، به رنگ سفید و دیگر لوله‌ای که به رنگ زرد دیده می‌شود.

خواص:

از بابونه در مواردی نظیر:‌ تقویت معده-دردهای عصبی-میگرن-سردرد-بی‌خوابی-اختلالات زمان یائسگی-کم اشتهایی-ورم روده-کم خونی-اختلالات هاضمه-یرقان و ... استفاده به عمل می‌آید.

محل رویش:

بابونه بیشتر درچمن زارها، زمین‌های شنی و استخرهای طبیعی رشد می‌کند.

بابونه در برخی مناطق ایران از جمله آذربایجان یافت می‌شود.

.........................................................................................

بادرنجبویه

نام‌های دیگر:

ترنجان-حشیشه النحل-وارنگ بو

مشخصات ظاهری:

بادرنجبویه، گیاهی است پایا، پرشاخه و پرپشت، به ارتفاع 30 تا 80 سانتی‌متر و حتی بیشتر که ریشه کوچک و استوانه‌ای شکل، سخت و نسبتا منشعب درد. برگ‌های آن پوشیده از تار، متقابل، بیضوی، به شکل قلب و دندانه‌دار است. درازای برگ‌های آن 5 تا 8 سانتیمتر و پهنای آنها 4 تا 5 سانتیمتر است. رگ برگهای آن در سطح فوقانی پهنک، سبز تیره ولی در سطح تحتانی آن، سبز روشن است. گل‌های آن رنگ سفید یا گلی دارند و به تعداد 6 تا 12 تایی در کناره برگها ظاهر می‌شوند.

خواص: بادرنجبویه نیرو دهنده و ضد تشنج می‌باشد. همچنین از آن در موارد زیر استفاده می‌گردد: کمک کردن به هضم غذا-زیاد کردن تعریق-دل پیچه-سرگیجه-ناراحتی‌های عصبی-احساس چنگ زدگی در معده-بی‌خوابی-ضعف اعصاب-تقویت قلب-کم خونی-سردرد-تاخیر عادت ماهانه-دردهای عصبی-آسم و ...

محل رویش:

اطراف تبریز-در 1200 تا 1400 متری بیشه لرستان-اطراف رشت-حسن بگلو آذربایجان- در 700 متری جنگل گلستان-قزوین-کرج-گنبدطاووس-اطراف تهران و ....

.........................................................................................

بارهنگ

نام‌های دیگر:

بیزوشا-رمحاج ولک-لسان الحمل.

مشخصات ظاهری:

بارهنگ، گیاهی است به ارتفاع 8 تا 50 سانتیمتر و دارای برگ‌هایی با پهنک بزرگ و واقع در سطح زمین که در پهنک برگ‌های آن، 3 تا 11 رگبرگ‌ سراسری در جهت طولی دیده می‌شود. گلهای آن دارای جامی به رنگ خاکستری روشن یا تقریبا مایل به قرمز و مجتمع به صورت سنبله‌های دراز است. هر یک از این سنبله‌ها نیز در راس دنباله‌ی بلندی منتهی به وسط برگ‌ها،‌جای دارد. میوه‌ی آن، پوشینه، دارای 2 خانه و محتوی 4 تا 8 دانه کوچک و بیضی شکل در هر خانه می‌باشد.

خواص: از بارهنگ در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید:

تصفیه خون-نزله‌های مزمن-آسم-اسهال‌های ساده-ورم مخاط دهان-درد دندان-درد گوش-ناراحتی‌های دستگاه تنفسی کودکان-خونریزی ریه-اخلاط خونی-بیماری‌های کبدی-زردی وجود خون در ادرار-بیماری‌های التهابی کلیه و مثانه-استفراغ و ...

محل رویش: اغلب نواحی ایران از جمله:‌ اصفهان-بلوچستان-آذربایجان-خراسان-تربت جام-کاشان-شیراز-کوه لاله زار کرمان-همدان خرم‌آباد-ارومیه-کردستان- سراب-تبریز-مازندران-رشت-گرگان-لاهیجان-کرج-ری-اطراف تهران و ...

.........................................................................................

باریجه

نام‌های دیگر: قنه و ...

مشخصات ظاهری:

باریجه، گیاهی است پایا و دارای ساقه ضخیم به ارتفاع 1 تا 2 متر که برگ‌هایی به رنگ سبز مایل به خاکستری و به طول 30 سانتیمتر، پوشیده از تارهای ریز و کوتاه، در قاعده ساقه دار. پهنک برگ آن منقسم به قطعاتی است که بر اثر چند بار تقسیم شدن، به صورت قطعات باریک و فشرده به هم درآمده است. گل‌های آن زرد رنگ و مجتمع به صورت خوشه‌های مرکب متعددی است که اغلب به شکل دسته‌های فراهم در طول ساقه ظاهر می‌گردند. چترهای اصلی آن، دارای 6 تا 12 پایه است. میوه‌ی آن بیضوی دراز و دارای کناره‌ای باریکتر از نصف قسمت محتوی دانه است.

خواص : از باریجه بیشتر در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آورند:

تقویت بدن-نزله-تشنج-عادت ماهانه-بیماری‌های رحمی-درد معده و ...

محل رویش: بختیاری-گچسر-قزوین-دره لار-کوه دماوند-اطراف تهران-کرمانشاه-در 35 کیلومتری جنوب سلطانیه-دره هراز و ...

.........................................................................................

.........................................................................................

بذرالبنج

 

نام‌های دیگر:

ژوسیکام-بنگ دانه-سکران

مشخصات ظاهری:

بذرالبنج، گیاهی است علفی،‌دوساله و دارای ساقه استوانه‌ای شکل، خمیده درناحیه راس و به ارتفاع 60 تا 80 سانتیمتر است. ریشه‌ای راست، دراز و نسبتاً ضخیم دارد. برگ‌های آن متناوب، مثلثی شکل، نوک تیز و در قسمت انتهایی ساقه معمولاً عاری از دمبرگ و منقسم به لوبهای نامساوی و نوک تیز است. درازای برگ های آن به 20 و پهنای آن به 5 تا 7 سانتی‌متر می‌رسد. رنگ برگ‌های آن سبز مایل به سفید است و به محض دست زدن به آن نیز، به انگشتان می‌چسبد. گل‌های آن رنگ زرد روشن دارد و شبکه‌ای از خطوط ظریف به رنگ ارغوانی نیز آنها را زیباتر می‌کند. میوه‌ی آن پوشینه است.

خواص: قسمت مورد استفاده گیاه مزبور برگ و دانه‌های آن می‌باشد که در موارد زیر مورد استفاده درمانی قرار می‌گیرد:‌ تشنج-درد-بی‌خوابی-بیماری‌های عصبی-بیماری‌های دستگاه تنفس-سل-سیاه سرفه-سرفه‌های تشنجی-برونشیت مزمن-دردهای عصبی-رماتیسم-نقرس-احساس چنگ زدگی در معده-قولنج‌ها-ورم حاد و مزمن پستان و ...

محل رویش: بذرالبنج معمولاً در کنار جاده‌ها، اماکن مخروبه،‌ قبرستان‌ها و نواحی بایر رشد می‌کند. در مناطق آذربایجان-ارومیه-تهران-رودبار-کلیبر-اراک-گرگان-کرج و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

برگ نو 

نام‌های دیگر: قره دون-مندارچه-فغو-نوار ابیض-سوسن ابیض.

مشخصات ظاهری:

برگ نو، درختچه‌ای به ارتفاع 2 تا 5 متر که شاخه‌های متعدد به وضع قائم و برگ‌های بیضوی و منتهی به نوک باریک دارد. گل‌های سفید، معطر و مجتمع به صورت خوشه‌های متعدد و پرگل و میوه‌اش سته، تقریباً کروی، به بزرگی 5 تا  8 میلیمتر و به رنگ سیاه است.

جالب است بدانید که برگ نو در همه فصل‌ها، سبز به نظر می‌رسد، زیرا همیشه قسمتی از برگ‌های آن در زمستان،‌ برروی شاخه‌های باقی می‌ماند و چون در این فصل، رنگ مایل به قرمز نیز پیدا می‌کند، به این خاطر منظره‌ی زیبا به گیاه می‌بخشد.

خواص: قسمت مورد استفاده برگ نو گل  و میوه‌ی آن است که در موارد زیر از آنها استفاده درمانی به عمل می‌آید: اسهال‌های ساده-ورم لثه‌ها، درد گلو، ورم مخاط دهان و آفت (به صورت غرغره)-تب و ...

محل رویش: تهران-رشت-آستارا-طالش-حسن بگلو-جنگل‌های ارسباران و ...

.........................................................................................

برنجاسف

 

نام‌های دیگر:

شویلاء-حبق الراعی

مشخصات ظاهری:

برنجاسف، گیاهی است علفی، به ارتفاع 80 تا 150 سانتی‌متر که ریشه دراز به قطر یک سانتیمتر و ساقه‌ای راست و استوانه‌ای شکل، به رنگ سبز نقره‌ای، گاهی مایل به قرمز و پوشیده از تارهای ظریف و مایل به سفید دارد. برگهای آن دارای بریدگیهای عمیق و تقسیمات نامساوی و منتهی به نوک تیز به پهنای 3 تا 6 میلیمتر است. سطح فوقانی پهنک آن سبز رنگ ولی سطح تحتانی آن، مایل به سفید پنبه‌ای است.

کاپیتول‌های کوچک و متعدد آن شامل گل‌هایی به رنگ زرد مایل به قرمز و پوشیده از تارهای سفید پنبه‌ای است. میوه‌ی آن، فندقه‌، استوانه‌ای شکل، صاف و منتهی به یک برجستگی مسطح در ناحیه راس است.

خواص: از برنجاسف در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید: تقویت معده-زیاد کردن ادرار-تشنج-قاعدگی-کرم-صرع-سرگیجه-سوء هاضمه-دردهای عصبی و ...

محل رویش: در 20 کیلومتری جنوب ارومیه-رامسر-گرگان-آذربایجان و ...

.........................................................................................

بلادون

 

نام‌های دیگر: شاهیبزک و ....

مشخصات ظاهری:

بلادون، گیاهی است پایا و به ارتفاع 1 تا 5/1 متر که ریشه‌ی دراز، منشعب، ضخیم، گوشتدار و به رنگ حنایی دارد. ساقه‌ی آن استوانه‌، پوشیده از تار و در انتها دارای تقسیمات دوتایی یا سه تایی است. برگ‌های منفرد با دمبرگ کوتاه، بیضی شکل و نوک تیز دارد.

این گیاه، گل‌هایی درشت و به وضع منفرد در کناره برگها دارد. کاسه‌ی گل آن پایا است بطوری که پس از ظاهر شدن میوه نیز قسمتی از آن را فرا می‌گیرد. میوه‌ی آن، سته به بزرگی یک گیلاس است و در آغاز سبز رنگ می‌باشد ولی پس از رسیدن به تدریج قرمز و سیاه رنگ می‌گردد.

خواص: از بلادون در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید:

تشنج-آسم-سیاه سرفه-صرع-بی‌اختیاری دفع ادرار-سرعت انزال-دردهای معدی-یبوست-بواسیر-دریاگرفتگی-سرگیجه-قولنج‌های کبدی و کلیوی-اسپاسم واژن و ...

محل رویش:

بلادون معمولاً در مکان‌های مرطوب و سایه‌دار و یا در محل عاری از درخت جنگل‌ها، و یا در زمین‌های آهکی رشد می‌کند. در 500 متری گردنه حیران-گیلان و ... یافت می‌شود.

توجه: مصرف بلادون در برخی افراد عوارض شدید ایجاد می‌کند. بنابراین مصرف آن زیر نظر پزشک ضروری است.

.........................................................................................

بنفشه سه رنگ

مشخصات ظاهری: بنفشه سه رنگ، گیاهی است علفی و یک ساله که ساقه‌ی زاویه دار، به رنگ سبز مایل به زرد و به طول 15 تا 25 سانتی‌متر دارد. ریشه‌اش بوی نسبتاً مطبوع و طمعی تلخ و لعابی دارد. برگ‌های آن متناوب، عاری از دمبگر، بیضوی با دندانه‌های فاصله دار و شامل دو زائده با بریدگیهای عمیق است. گلهای آن کوچک، به رنگ زرد روشن با لکه‌ی بنفش است.

خواص: از بنفشه سه رنگ در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید:

زیاد کردن عرق-اخلاط-تصفیه خون-جوش‌های صورت-بیماری‌های پوستی-اگزما-تب خال-کهیر- زرد زخم-جوش و کورک و ....

محل رویش: این گیاه بیشتر در نواحی شمال ایران و در برخی از جنگل‌ها یافت می‌شود.

.........................................................................................

بنفشه معطر

 

نام‌های دیگر: بنفشه-بنفشه ایرانی-بنفسج.

مشخصات ظاهری:

بنفشه معطر، گیاهی است علفی، پایا و دارای برگ‌هایی است که معمولا از محل مشترکی در ناحیه یقه خارج می‌گردند. برگ‌های آن معمولاً به شکل قلب، دارای دمبرگ دراز و واقع برروی سطح زمین است. در کناره دمبرگ آن، جوانه‌های جانبی ظاهر می‌گردد. گل‌های آن منفرد، زیبا، به رنگ بنفش و به ندرت سفید یا گلی است. دمگل‌های دراز گل، که ازبین دمبرگ‌ها منشأ می‌گیرند، قبل از منتهی شدن به گل، حالت خمیده شبیه عصا پیدا می‌نماید. میوه‌ی آن، پوشینه، کروی، پوشیده از کرک و محتوی دانه‌هایی به رنگ زرد با لکه سفید است.

خواص: از بنفشه معطر در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید: اخلاط-زیاد کردن-عرق-گریپ-برونشیت‌های حاد-گلودرد-نزله‌های مزمن-سرخک-مخملک-بیماری‌های سینه-التهاب دستگاه هاضمه، کلیه و مثانه-زکام-سیاه سرفه-ورم چشم-تحریکات روده و ...

محل رویش: بنفشه معطر در اکثر مناطق ایران به خصوص در کوهستان‌ها و در سایه درختان می‌روید. این نوع بنفشه بیشتر در منطقه البرز، رودبار و ... دیده می‌شود.

.........................................................................................

بولاغ اوتی

 

نام‌های دیگر:

علف چشمه-آب تره-قره العین-حرف الماء

مشخصات ظاهری:

بولاغ اوتی، گیاهی است علفی و پایا که معمولا ضخیم و گوشت داراست. برگ‌های آن متناوب، گوشتدار، مرکب از 3 تا 9 قطعه نامنظم، ‌به رنگ سبز تیره و عاری از کرک است. در قسمت انتهایی ساقه‌ی آن، گل‌های سفید رنگی، مجتمع به شکل خوشه ظاهر می‌شود که از پس آمیزش، هر یک به میوه‌ای به صورت خورجین و به طول 2 تا 5/2 سانتی‌متر تبدیل می‌گردند. دانه‌ی آن،‌ قهوه‌ای رنگ، مدور و واقع در دو ردیف در داخل میوه است.

خواص:

از بولاغ اوتی علاوه بر اینکه به طور خام در سالاد و یا سبزی خوردن با غذاها استفاده می‌شود، در موارد زیر نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد:

زیاد کردن ادرار-قندخون-گواتر-زیاد کردن اشتها-تصفیه خون-تقویت معده-تب-دردهای عصبی-نزله‌های ششی مزمن-برونشیت‌های مزمن-آب آوردن انساج-رماتیسم-نقرس-عدم امکان دفع ادرار-بیماری‌های کلیه، طحال و کبد-خارش‌های مهبلی- اگزما و ...

محل رویش:

بولاغ اوتی معمولا در چشمه‌ها، مجاری باریک آبها و نواحی مردابی می‌روید و در اکثر نواحی ایران از جمله آذربایجان، گیلان،‌ شیراز، بوشهر، سیستان و بلوچستان و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

بومادران

 

نام‌های دیگر: ام الف ورقه-حزنبل

مشخصات ظاهری: بومادران گیاهی است پایا، به ارتفاع 20 تا 90 سانتی‌متر و حتی بیشتر که برگ‌هایی بدون دمبرگ، دراز، پوشیده از کرک و منقسم به بریدگی‌های بسیار باریک دارد. کاپیتول‌های کوچک و متعدد آن که به طول 4 تا 8 میلیمتر و به عرض 2 تا 5 میلیمتر می‌باشد وضع مجتمع به صورت گل آذین دیهیم، در قسمت‌های انتهایی ساقه دارد. در هر کاپیتول آن، دو نوع گل، یکی زبانه‌ای و سفید رنگ، واقع در حاشیه گل آذین و دیگری لوله‌ای و واقع در ناحیه وسط، دیده می‌شود. از همه‌ی قسمت‌های گیاه مزبور بوی قوی به مشام می‌رسد.

خواص: از بومادران در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید:

زیاد کردن اشتها-بندآوردن خون-زخم‌ها-اختلالات قاعدگی-بی‌خوابی-اخلاط خونی-صرع-بواسیر-قولنج‌ةای کبدی و کلیوی، نفخ-ضعف قلب-ترشحات مهبلی و ...

محل رویش: بومادران بیشتر به طور خودرو در دشت‌ها، کنار جاده‌ها و نواحی کوهستان رشد می‌کند. بومادران در مناطقی مانند:‌ جنگل گلستان-ارومیه-تبریز-البرز و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

پنج انگشت

نام‌های دیگر: فلفل بری-فلفل بیابانی-فنجکش

مشخصات ظاهری: پنج انگشت، درختچه‌ای است زیبا، به ارتفاع 5/1 تا 2 متر که برگ‌های زودافت،‌ پنجه‌ای و منقسم به 5 تا 7 برگچه نوک تیز و پوشیده از کرک‌های پنبه‌ای در سطح تحتانی پهنک دارد به طوری که رنگ سبز تیره سطح فوقانی پهنک برگ و رنگ تقریباً سفید تحتانی آن،‌ظاهر کاملاً مشخص به گیاه می‌دهد. گل‌های آن زیبا، به رنگ آبی مایل به بنفش و مجتمع به صورت سنبله دراز با ظاهر مطبق برروی یک پایه مشترک است. میوه‌ی آن شفت و دارای برون بر سخت و مقاوم می‌باشد.

خواص: از پنج انگشت در مواردی نظیر: زیاد کردن اشتها-زیاد کردن ادرار-تشنج و ... استفاده درمانی به عمل می‌آید.

محل رویش: بندرعباس-خلیج فارس-کازرون-خرمشهر-کرج-خراسان-البرز

 .........................................................................................

پونه

مشخصات ظاهری:

پونه، گیاهی است علفی، پایا و دارای ساقه‌ای با ظاهر تقریباً استوانه‌ای، به ارتفاع 10 تا 55 سانتیمتر که برگ‌هایی بیضوی و نوک تیز، با دندانه‌های ظریف و یا عاری از آن دارد. از کلیه قسمت‌های گیاه بویی تند به مشام می‌رسد.

گل‌های به صورت دسته‌های فراهم در کناره برگ‌های طول محور ساقه، (در ماه‌های تیر تا مهر) ظاهر می‌شود که رنگ گلی روشن یا مایل به بنفش دارد. میوه‌ی آن چهار فندقه است.

خواص: پونه حاوی آنتی بیوتیک طبیعی می‌باشد به همین خاطر برای رفع بیماری‌های عفونی از آن استفاده می‌شود. همچنین از پونه در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید.

صفرا-اخلاط نزله-سیاه سرفه-آسم-سرماخوردگی-سینوزیت-نفخ-نقرس-قطع حالت قاعدگی-گریب-لکه‌های جلدی-تقویت دستگاه هاضمه و ...

محل رویش:

پونه معمولا به حالت وحشی در دشت‌های مرطوب و حاشیه‌ی جریان‌های آب رشد می‌کند. این گیاه در اکثر نقاط ایران از جمله: آذربایجان، گیلان، لاهیجان، و گرگان دیده می‌شود.

.........................................................................................

پیچک صحرایی

نام‌های دیگر:

علیق-طربوش الغراب

مشخصات ظاهری:

پیچک صحرایی، گیاهی است علفی که ساقه‌های منشعب آن به طول 40 تا 100 سانتیمتر می‌رسد، حالت افتاده یا بالا رونده دارد. برگ‌های آن بیضوی دراز و دارای دولوب مشخص در قاعده پهنک است به طوری که به آن ظاهر سرنیزه‌ای می‌دهد. گل‌های آن به رنگ‌های صورتی ، سفید و یا مخلوطی از این دو رنگ است و در طول ساقه نیز به وضع منفرد یا به تعداد دوتایی ظاهر می‌شود. در سطح خارجی جام گل‌ آن، گاهی لکه‌های ارغوانی مشاهده می‌شود. پس از آمیزش گل‌های آن،‌راس دمگل‌ها به سمت پایین خمیدگی حاصل می‌کند به طوری که میوه دارای حالت آویخته است.

خواص: پیچک صحرایی دارای خاصیت صفرا بر و مسهلی می‌باشد و همچنین در موارد زیر نیز مورد استفاده درمانی قرار می‌گیرد: التیام زخم‌ها-زردی-ترشحات مهبلی و ....

محل رویش: پیچک صحرایی در اکثر مزارع، باغ‌ها و کنار جاده‌ها رشد می‌کند. این گیاه، در اکثر نواحی ایران از جمله: در 1500 متری قوچان، خراسان، قم، آبادان،‌ فارس، اراک،رودبار، اطراف تهران و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

تاتوره

مشخصات ظاهری:

تاتوره، گیاهی است علفی، یک ساله و به ارتفاع 30 تا 80 سانتیمتر و گاهاً بیشتر، ساقه‌ی منشعب و برگهای پهن آن، ظاهر خاصی به گیاه می‌بخشند و می‌توان از آن راه دور آن را شناخت. این گیاه ریشه‌ای نسبتاً ضخیم و ساقه گرد و منشعب دارد. برگهای پهن و نوک تیز آن، به درازای 10 تا 15 سانتیمتر و به عرض 7 تا 10 سانتیمتر می‌رسد و در آنها 5 تا 7 لوب اصلی نوک تیز، نامنظم و دندانه‌دار دیده می‌شود. گل‌های درشت و زیبای تاتوره، ظاهری بوقی شکل و وضع منفرد برروی ساقه دارد و جام گل آن ابتدا دارای حالت فشرده و مچاله شده است ولی پس از باز شدن کامل، چین خوردگی آن از بین می‌رود. میوه‌ی آن به صورت پوشینه، خاردار و محتوی به طور متوسط 400 دانه است.

خواص: از تاتوره در مواردی نظیر:‌تشنج، آسم، نقرس، دردهای عصبی، رماتیسم مزمن، رماتیسم مفصلی و ... استفاده درمانی به عمل می‌آید.

محل رویش: آذربایجان-سیستان در 1700 متری کرمان-خراسان-بندرگز گرگان-گیلان-بلوچستان-ارومیه-اراک-اطراف تهران و ...

.........................................................................................

تاج الملوک

نام‌های دیگر: اخیلیا و ...

مشخصات ظاهری:

تاج الملوک گیاهی است پایا و به ارتفاع 30 تا 80 سانتی‌متر که برگ‌های نازک، نسبتاً پهن، به رنگ سبز قهوه‌ای و یا سبز تیره دارد. سطح فوقانی پهنک برگ آن غبارآلود به نظر می‌رسد. گل‌های آن زیبا، نامنظم، به رنگهای مختلف ارغوانی و آبی و گاهاً سفید  گلی است. دمگل آن ابتدا حالت خمیده دارد به نحوی که گل به صورت واژگون برروی آن قرار می‌گیرد ولی پس از تشکیل میوه، از این حالت خارج شده وضع قائم پیدا می‌کند. میوه‌ی آن فولیکول و پوشیده از کرک‌های کوچک نزدیک به هم است.

خواص: از تاج الملوک در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید: زیاد کردن ادرار و عرق-اسکوربوت-التیام زخم‌ها- خارش پوستی- تصفیه خون-اگزما-یرقان-سرفه و ....

محل رویش: تاج الملوک در جنگل‌های دارای نور کافی، در دامنه‌ها و فواصل تخته سنگ‌ها و در دشت‌های سایه دار رشد می‌‌کند. این گیاه در نواحی جنوب شرقی ایران از جمله بلوچستان یافت می‌شود.

.........................................................................................

تاجریزی پیچ

نام‌های دیگر: مره حلوا-ثلثان و ...

مشخصات ظاهری:

 تاجریزی پیچ، گیاهی است پایا، بالا رونده و دارای ساقه‌ای به ارتفاع 1 تا 2 متر و حتی بیشتر که برگ‌های آن متناوب است ولی شکل ظاهری آنها در قاعده ساقه، شبیه قلب و در قسمت‌های فوقانی آن منقسم به سه لوب مشخص می‌باشد. گل‌های کوچک و بنفش رنگ دارد که ظاهر آن مجتمع و چتر مانند است. میوه‌ی آن، سته، بیضوی، دارای حالت آویخته، به رنگ قرمز و محتوی دانه‌های کوچک، مسطح و فراوان است.

خواص: از تاجریزی پیچ در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید: زیاد کردن ادرار و عرق-تصفیه خون-اگزما-خارش پوستی-درد استخوان-استسقاء-ترشحات مهبلی- سیاه سرفه-آسم-نقرس-رماتیسم-زردی-آلبومینوری-بواسیر-آبسه پستان-بیماری‌های پوستی و ...

محل رویش: این گیاه معمولاً در حاشیه جنگل‌ها و کنار رودخانه‌ها رشد می‌کند. تاجریزی پیچ را می‌توان در آذربایجان (اطراف تبریز)-بلوچستان و لاهیجان مشاهده نمود.

توجه: مصرف بی‌رویه تاجریزی پیچ و فرآورده‌های آن موجب مسمومیت می‌شود.

.........................................................................................

تاجریزی سیاه

نام‌های دیگر: عنب الذهب-عنب الثعلب-ربرق

مشخصات ظاهری: تاجریزی سیاه، گیاهی است علفی، یک ساله و به ارتفاع 10 تا 50 سانتیمتر که ریشه‌ای راست به رنگ سفید و ساقه کم و بیش منشعب از قاعده دارد. برگ‌های آن بیضوی، به رنگ سبز تیره و دارای کناره‌ای با دندانه‌های کم است. هردوتای آنها نیز در مجاور یکدیگر ظاهر می‌شوند. گل‌های کوچک و سفید رنگ. میوه‌ای آن،‌سته، کروی و در آغاز به رنگ سبز است ولی بتدریج به رنگ قرمز در می‌‌آید. در آن دانه‌های کوچک و کروی جای دارد.

خواص:

از تاجریزی سیاه در موارد نظیر: سوء هاضمه‌های دردناک-درد معده-سیاه سرفه-بواسیر-ترک نوک پستان-دردهای رماتیسم مفصلی-ورم رحم-ورم مثانه و ... استفاده به عمل می‌آید.

محل رویش: تاجریزی سیاه معمولا در کنار گودال‌ها و زمین‌های زراعتی به طور خودرو رشد می‌کند. در مناطقی مانند:‌آذربایجان، آمل، گرگان، مازندران و لاهیجان دیده می شود.

توجه: مصرف بی‌رویه تاجریزی سیاه و فرآورده‌های آن موجب مسمویت می‌شود.

.........................................................................................

ترشک

نام دیگر: حماض

مشخصات ظاهری:

ترشک، گیاهی است چندساله، به ارتفاع30 تا 100 سانتیمتر و دارای ریشه ضخیم و ساقه راست و بی‌کرک که برگ‌های بیضوی، تیرکمانی شکل و گل‌های کوچک با پوششی مرکب از 6 کاسبرگ به وضع مجتمع به صورت دسته‌های 3 تا 8 تایی در قسمت انتهایی ساقه دارد. رنگ گل‌های آن سبز یا سبز مایل به قرمز است. پس از آمیزش گل‌های آن، 3 کاسبرگ هر گل، حالت واژگون به خود می‌گیرند، در حالی که سه کاسبرگ دیگر که نازک و غشایی می‌باشند. رشد زیاد پیدا کرده، به صورت سه کفه، میوه را احاطه می‌نماید.

خواص: از ترشک در موارد زیر مورد استفاده درمانی قرار می‌گیرد:

نارسایی عمل دستگاه دفع ادرار-بیماری‌های التهابی-اسکوربوت-کم اشتهایی-بواسیر-ورم لثه-بیماری‌های پوستی-پیوست‌های مزمن-زردی-گواتر-تب‌های نوبه-کمر درد و ...

محل رویش: ترشک به طور وحشی در چمنزارها، گشتزارها، کنار رودخانه‌ها و جاده‌ها رشد می‌کند. در مناطقی مانند آذربایجان، اطراف تهران، قصر شیرین و ... یافت می‌شود.

توجه: مصرف این گیاه برای افراد مبتلا به درد مفاصل، نقرس‌، سنگ‌های صفراوی، سوء هاضمه و ... مضر می‌باشد. همچنین مصرف بی‌رویه آن موجب مسمومیت می‌گردد.

.........................................................................................

تمشک

نام‌های دیگر : توت سه گل-توت الارض-تلو

مشخصات ظاهری :

تمشک، درختچه‌ای با شاخه‌های قهوه‌ای رنگ و راست است. این شاخه‌ها پوشیده از برگ‌های متناوب با بریدگی‌های شانه‌ای می‌باشند. برگ‌ این گیاه به رنگ سبز روشن بوده و پشت آنها سفید و پرزدار است. خوشه‌های سست گل‌های سفید آن از بغل برگ‌هایی که روی شاخه‌های سال قبل دارند، می‌روند که در فصل پاییز از میان می‌روند. میوه‌ی آن به رنگ قرمز یا زرد بوده و به شکل فندقه مرکب و گوشتدار است، که پس از رسیدن با برگچه‌های محافظ آن از گیاه جدا می‌شود.

خواص :

از برگ و میوه تمشک در مواردی نظیر: نرم کردن سینه، دفع اخلاط، بیماری‌های معده، گاز شکم کودکان و ... استفاده درمانی به عمل می‌آید.

محل رویش :

این گیاه در بیشه زارها روییده و از زمان‌های قدیم نیز به خاطر میوه‌ی خوش طعم آن کشت می‌شده است. در برخی مناطق ایران از جمله:‌مازندران، گیلان،‌اردبیل، و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

توس

نام‌های دیگر : غان-شجره التامول-قان-غوشه-غوش- سندر و ...

مشخصات ظاهری :

توس، درختی است بزرگ و زیبا که ارتفاع آن در مناطق مساعد به30 متر نیز می‌رسد. برگ‌هایی لوزی شکل، نوک تیز با دو ردیف دندانه و منتهی به دمبرگ دراز دارد. پوست تنه آن سفید رنگ و صاف است. در سن 30 سالگی نیز به صورت نوارهای نازک شبیه، ورق‌های کاغذ از آن جدا می‌شود. شاتونهای نرتوس در آغاز پاییز ولی شاتونهای ماده در بهار ظاهر می‌شوند.

خواص : از توس در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید: زیاد کردن ادرار-تصفیه خون-رماتیسم-تب-التیام زخم‌ها –یرقان-سردرد-سرگیجه-دردهای عصبی-گلسترول خون-تصلب شرایین-پایین آوردن فشار خون-بیماری‌های پوستی –نقرس-اگزما و ...

محل رویش : توس معمولاً در مناطق معتدل و سرد رشد می‌کند. این درخت در ارتفاعات 2000 تا2300 متری شهرستانک تهران یافت می‌شود.

.........................................................................................

توسکا 

نام‌های دیگر: حمرایه-حوره رومیه

مشخصات ظاهری : توسکا، درختی است که برگ‌هایی با پهنک مدور با کناره ناهمواره، دندانه‌دار و کم بیش چسبنده دارد. پهنک برگ در قسمت آزاد خود، به طور قرینه در دو طرف رگبرگ اصلی، فرورفتگی محسوس دارد و به علاوه در قسمت قاعده، عاری از دندانه است. شاتونهای نر و ماده این درخت، هر دو در پاییز ظاهر می‌شوند و گل‌های سبز یا سبز مایل به قرمطز آنها،‌ قبل از ظاهر شدن برگ یعنی در اواخر زمستان شکفته می‌گردند. شاتون‌های ماده‌ی آن که در آغاز رنگ سبز و حالت چسبنده دارند، در آخر سیاه رنگ می‌گردند. میوه‌های آن، دارای دو یال خشن و خیلی باریک می‌باشند.

خواص : قسمت مورد استفاده این درخت برگ و پوست تنه‌ی آن می‌باشد که پوست درخت ، خاصیت قابض و مقوی، و برگ آنیز مدر، معرق و ضد کرم می‌باشد. همچنین در موارد زیر نیز مورد استفاده درمانی قرار می‌گیرد. تب-گلو درد-التهاب و افتادگی لثه‌ها-زخم‌ مخاط-دهان-آنژین‌های ساده-ورم مزمن لوزه‌ها-دردهای عصبی-رماتیسم و ....

محل رویش : توسکا  در اماکن مرطوب به خصوص رد کنار رودخانه‌ها و جریان‌های آب رشد می‌کند. این درخت در سواحل دریای خزر و همچنین در نواحی مختلف گیلان و کنار رودخانه‌ها مشاهده می‌شود.

.........................................................................................

ثعلب

مشخصات ظاهری: ثعلب، گیاهی است پایا و دارای غده‌ی زیرزمینی منقسم به تقسیمات پنجه‌ای و ارتفاعی بین 25 تا 70 سانتیمتر است. برگ‌هایی به رنگ سبز تیره در سطح فوقانی ولی کمی غبارآلود در سطح تحتانی دارد. همچنین لکه‌های قهوه‌ای رنگ در پهنک آن دیده می‌شود گل‌های زیبا و گلی رنگی یا سوسنی و گاهی سفید رنگ دارد که در فواصل ماههای اردیبهشت تا تیز ظاهر می‌گردند، در آغاز وضع فشرده برروی محور گل آذین سنبله دارند ولی پس از شکفتن، تغییر شکل داده ظاهر استوانه‌ای پیدا می‌کنند. در براکته‌های زیر گل آن،‌3 رگبرگ اصلی و در گلبرگ‌های آن، لکه‌هایی به رنگ ارغوانی یا بنفش تشخیص داده می‌شود.

خواص : از ثعلب و فرآورده‌های بیشتر در شیرینی پزی استفاده می‌گردد. همچنین می‌توان در موارد زیر نیز مورد استفاده درمانی قرار داد:

سرماخوردگی-اخلاط خونی-ورم مثانه- اسهال‌های ساده-ضعف اعصاب و ....

محل رویش : ثعلب بیشتر در جنگل‌ها و چمنزارهای مرطوب نواحی کوهستانی تا ارتفاع 200 متری می‌روید. ثعلب را می‌توان در آذبایجان مشاهده نمود.

.........................................................................................

جنستات الصباغین

مشخصات ظاهری :

جنستات الصباغین، گیاهی است به ارتفاع 30 تا 80 سانتیمتر، فاقد خار ولی دارای ساقه‌های تعدد، سخت و چوبی که ارتفاع آن گاهی به 5/1 تا 2 متر می‌رسد به نحوی که گیاه منظره یک درختچه را پیدا می‌کند. برگ‌های آن بیضی شکل، نوک تیز، با کناره‌ها و سطح تحتانی پوشیده از کرک‌های ریز و کوتاه از کرک‌های ریز و کوتاه و گلهای نیز زرد رنگ است. قسمت مورد استفاده این گیاه برگ، گل و دانه آن می‌باشد.

خواص : از جنستات الصباغین

در مواردی مانند زیاد کردن ادرار-رفع یبوست و ... استفاده می‌کنند.

محل رویش : این گیاه معمولاً در جنگل‌ها (به خصوص در مکان‌های کم درخت)، چمنزارهای طبیعی نسبتاً خشک، دامنه کوهستان‌ها و گودال‌ها رشد می‌کند. جنستات الصباغین در مناطقی مانند:‌ قره داغ-کوه جبل بارز- جیرفت کرمان و ... یافت می‌گردد.

توجه: جنستات الصباغین به خصوص دانه آن دارای اثر سمی می‌باشد. لذا مصرف آن تحت نظر پزشک ضروری است.

                                                                                      تهیه و تنظیم: محمد علیانسب