مشخصات مرفولوژی ،خواص دارویی و محل رویش بعضی از گیاهان دارویی

ابوقرنین

مشخصات ظاهری:

ابوقرنین گیاهی است آبزی که برگهای مواج، لوزی شکل، دندانه دار و منتهی به دمبرگ دراز دارد. برروی ساقه غوطه‌ور آن در آب، برگ‌هایی از نوع کاملا متفاوت و دارای پهنک منقسم به قطعات باریک و نخی شکل جای دارد.

گل‌های سفید رنگ آن، به حالتی در وسط برگ‌ها ظاهر می‌گردد که کمی بالاتر از سطح آب دیده می‌شود گفتنی است با اینکه این گیاه، یکساله می‌باشد ولی در بعضی نواحی به علت شرایط خاص محیط زندگی، به حالت چندساله نیز در می‌آید. پراکندگی آن بیشتر در مرداب‌ها، استخرهای طبیعی، و به طور کلی آب‌های راکد یا نیمه راکد اغلب نواحی اروپا و آسیا است.

محل رویش: سواحل دریای خزر (به خصوص درجاهایی که آب دریا به حالت راکد با نیمه راکد در آمده‌اند) مازندران (مابین بابلسر و نوشهر)-مرداب میان پشته بندر انزلی-آب‌های راکد گیلان-نواحی شمالی ایران و ...

 ........................................................................................

ادونیس استفالس

مشخصات ظاهری:

ادونیس یا ادونس استفالس گیاهی است علفی، یک ساله و یا دو ساله که دارای ساقه‌ای به ارتفاع 20 تا 50 سانتی‌متر است. ادونیس ریشه باریک دراز و برگ‌هایی با بریدگی‌های بسیار، نخی شکل وعاری از تار دارد،‌ در ضمن لکه تیره رنگی در قاعده گلبرگ‌های آن دیده می‌شود که بهترین وسیله‌ی تشخیص این گیاه است. میوه‌ی آن از فندقه‌هایی تشکیل می‌یابد که در مجموع ظاهر استوانه‌ای شکل پیدا می‌کند. لازم به ذکر است که با پرورش دادن این گیاه، نمونه‌هایی دیگری با گلبرگ‌های زیاد، پرپر و به رنگ‌های متفاوت به دست آمده است.

گیاه مزبور در مزارع، کنار جاده‌ها و مکان‌های مرطوب رشد می‌کند و گل‌های زیبای آن که رنگ قرمز خونی دارند، در ماه‌های اردیبهشت تا مرداد ظاهر می‌شوند. به ندرت نیز از نمونه‌های دیگر آن ممکن است گل‌های قرمز مایل به زرد پیدا کنند.

خواص:

ادونیس استفالس ادرار آور و تقویت کننده قلب می‌باشد. همچنین از برگ‌های آن به عنوان مدر و ملین و نیز از بین برنده سنگ کلیه درمانی به عمل می‌آید. در برخی مناطق از این گیاه برای درمان آب آوردن انساج استفاده می‌نمایند.

محل رویش:

بلوچستان-شیراز-اطراف بوشهر-اصفهان-بروجرد-خرم‌آباد-در عمارلو گیلان-هفت تپه دزفول-ورامین-کرج-اطراف تهران و ...

.........................................................................................

اذخر

نام‌های دیگر:

خلال مامونی-تبن مکه-اذخر مکی-کاه مکه-گربه دشتی.

مشخصات ظاهری:

اذخر، گیاهی چند ساله، دارای ساقه راست و به ارتفاع 30 الی 40 سانتی‌متر است و چون برگ‌های باریک و دراز، به وضع پرپشت دارد،‌به صورت بوته فشرده جلو می‌کند. برگ های آن ظاهری باریک و دراز و منتهی به نوک تیز دارند.

از مجموع سنبلک‌های آن، سنبله‌های درازی با ظاهر مشخص به وجود می‌آید.

خواص: از اذخر در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید:

رماتیسم-دردهای عصبی-تب-صرع کودکان-برونشیت و ...

محل رویش:

در ارتفاعات 2700 متری کوه جوپار کرمان-بلوچستان-قصرشیرین-صالح آباد و ...

.........................................................................................

ازگیل

نام‌های دیگر: کونوس دار- سر-ینی دنیا-کنس-زر-تورش سر-کوندوز و ....

مشخصات ظاهری:  ازگیل،‌درختچه و یا درخت کوچکی به ارتفاع 5 تا 6 متر است و اغلب جنگل‌های نواحی معتدله آسیا و اروپا می‌روید.درخت ازگیل، ساقه‌های خاردار، برگ‌های بیضوی دراز، نوک تیز با دندانه‌های کوچک و گل‌های درشت، سفید رنگ و گاهی صورتی دارد. میوه‌اش کروی شکل می‌باشد.

خواص: از ازگیل در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید: ورم روده-تقویت کننده اسهال‌های ساده-خونریزی‌های داخلی-زیاد کردن ادرار-آفت-ورم مخاط گلو و ...

محل رویش: قره داغ-اطراف تهران-دره چالوس-کجور-مازندران-بندر گز-دره تالار (بین قائم شهر و پل سفید)-آذربایجان-اطراف رشت-لاهیجان-بندرانزلی-دامنه‌های جنگل حاجی امیر در 28 کیلومتری شمال شرقی اردبیل و ...

.........................................................................................

اسپرس

نام‌های دیگر: انوبروخیس-عرن

مشخصات ظاهری: اسپرس گیاهی است یک ساله، که دارای گونه‌های مختلف می‌باشد. این گیاه، برگ‌های مرکب از برگچه‌های متعدد بیضوی و نوک تیز و گل‌هایی به رنگ‌های صورتی، سفید، مایل به بنفش و ... دارد. طول ساقه‌های گونه‌های مختلف آن متفاوت بوده و بین 8 تا 60 سانتیمتر متغیر است. میوه‌اش نیام و محتوی دانه‌های صاف کروی یا کم وبیش مسطح است.

محل رویش: آذربایجان-ارومیه-لرستان-شهرستانک-البرز و ...

.........................................................................................

اسطوخودوس

نام‌های دیگر:

لاوند-خزامی و ...

مشخصات ظاهری:

اسطوخودوس، گیاهی است بوته‌ای با ساقه‌ای منشعب و پوشیده از برگهای باریک است.در انتهای ساقه‌ها خوشه‌ای از گل‌های آبی رنگ مایل به بنفش می‌روید.میوه‌ی آن فندقه است. این گیاه در ماه‌های تیر الی مرداد شروع به گلدهی می‌کند. زادگاه اصلی اسطوخودوس قسمت شرقی مدیترانه می‌باشد و اغلب در باغ‌ها و مزارع کشت می‌شود. به منظور استفاده دارویی از گیاه مزبور، ساقه‌های گلدار آن را چیده و پس از آنکه گل‌ها روی ساقه خشک شدند، آنها را جمع آوری نموده و به مصرف درمانی می‌رسانند.

محل رویش: آذربایجان-علمدار-کوه‌های میانه-مرند-هشترود و ...

.........................................................................................

اسفرزه

نام‌های دیگر:

قارنی یاروخ-برزقطوناء-اسپرزه-جشیشه البراغیث.

مشخصات ظاهری:

اسفرزه، گیاهی است یک ساله به ارتفاع 10 تا 35 سانتیمتر که برگ‌های باریک، دراز، نوک تیز و مجتمع به وضع متقابل یا 3 تایی برروی ساقه دارد. گل‌های آن به وضع مجتمع در کناره برگ‌های قسمت انتهایی ساقه، به صورت سنبله‌هایی واقع  برروی پایه بلند ظاهر می‌گردد، دارای براکته‌های باریک در قاعده گل آذین هستند و میوه‌اش پوشینه، شکوفه، دو خانه و محتوی یک دانه کوچک و لغزنده و به رنگ قهوه‌ای در هر خانه‌ است.

محل رویش:

ماسه زارهای ساحل دریای خزر-از بندرانزلی تا نوشهر-بم-کرمان-مسجد سلیمان-ایلام-لرستان-در ارتفاعات 300 متری رودبار-دشت گرگان-آذربایجان و ...

.........................................................................................

اسپند

ابوقرنین

مشخصات ظاهری:

ابوقرنین گیاهی است آبزی که برگهای مواج، لوزی شکل، دندانه دار و منتهی به دمبرگ دراز دارد. برروی ساقه غوطه‌ور آن در آب، برگ‌هایی از نوع کاملا متفاوت و دارای پهنک منقسم به قطعات باریک و نخی شکل جای دارد.

گل‌های سفید رنگ آن، به حالتی در وسط برگ‌ها ظاهر می‌گردد که کمی بالاتر از سطح آب دیده می‌شود گفتنی است با اینکه این گیاه، یکساله می‌باشد ولی در بعضی نواحی به علت شرایط خاص محیط زندگی، به حالت چندساله نیز در می‌آید. پراکندگی آن بیشتر در مرداب‌ها، استخرهای طبیعی، و به طور کلی آب‌های راکد یا نیمه راکد اغلب نواحی اروپا و آسیا است.

محل رویش: سواحل دریای خزر (به خصوص درجاهایی که آب دریا به حالت راکد با نیمه راکد در آمده‌اند) مازندران (مابین بابلسر و نوشهر)-مرداب میان پشته بندر انزلی-آب‌های راکد گیلان-نواحی شمالی ایران و ...

 ........................................................................................

ادونیس استفالس

مشخصات ظاهری:

ادونیس یا ادونس استفالس گیاهی است علفی، یک ساله و یا دو ساله که دارای ساقه‌ای به ارتفاع 20 تا 50 سانتی‌متر است. ادونیس ریشه باریک دراز و برگ‌هایی با بریدگی‌های بسیار، نخی شکل وعاری از تار دارد،‌ در ضمن لکه تیره رنگی در قاعده گلبرگ‌های آن دیده می‌شود که بهترین وسیله‌ی تشخیص این گیاه است. میوه‌ی آن از فندقه‌هایی تشکیل می‌یابد که در مجموع ظاهر استوانه‌ای شکل پیدا می‌کند. لازم به ذکر است که با پرورش دادن این گیاه، نمونه‌هایی دیگری با گلبرگ‌های زیاد، پرپر و به رنگ‌های متفاوت به دست آمده است.

گیاه مزبور در مزارع، کنار جاده‌ها و مکان‌های مرطوب رشد می‌کند و گل‌های زیبای آن که رنگ قرمز خونی دارند، در ماه‌های اردیبهشت تا مرداد ظاهر می‌شوند. به ندرت نیز از نمونه‌های دیگر آن ممکن است گل‌های قرمز مایل به زرد پیدا کنند.

خواص:

ادونیس استفالس ادرار آور و تقویت کننده قلب می‌باشد. همچنین از برگ‌های آن به عنوان مدر و ملین و نیز از بین برنده سنگ کلیه درمانی به عمل می‌آید. در برخی مناطق از این گیاه برای درمان آب آوردن انساج استفاده می‌نمایند.

محل رویش:

بلوچستان-شیراز-اطراف بوشهر-اصفهان-بروجرد-خرم‌آباد-در عمارلو گیلان-هفت تپه دزفول-ورامین-کرج-اطراف تهران و ...

.........................................................................................

اذخر

نام‌های دیگر:

خلال مامونی-تبن مکه-اذخر مکی-کاه مکه-گربه دشتی.

مشخصات ظاهری:

اذخر، گیاهی چند ساله، دارای ساقه راست و به ارتفاع 30 الی 40 سانتی‌متر است و چون برگ‌های باریک و دراز، به وضع پرپشت دارد،‌به صورت بوته فشرده جلو می‌کند. برگ های آن ظاهری باریک و دراز و منتهی به نوک تیز دارند.

از مجموع سنبلک‌های آن، سنبله‌های درازی با ظاهر مشخص به وجود می‌آید.

خواص: از اذخر در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید:

رماتیسم-دردهای عصبی-تب-صرع کودکان-برونشیت و ...

محل رویش:

در ارتفاعات 2700 متری کوه جوپار کرمان-بلوچستان-قصرشیرین-صالح آباد و ...

.........................................................................................

ازگیل

نام‌های دیگر: کونوس دار- سر-ینی دنیا-کنس-زر-تورش سر-کوندوز و ....

مشخصات ظاهری:  ازگیل،‌درختچه و یا درخت کوچکی به ارتفاع 5 تا 6 متر است و اغلب جنگل‌های نواحی معتدله آسیا و اروپا می‌روید.درخت ازگیل، ساقه‌های خاردار، برگ‌های بیضوی دراز، نوک تیز با دندانه‌های کوچک و گل‌های درشت، سفید رنگ و گاهی صورتی دارد. میوه‌اش کروی شکل می‌باشد.

خواص: از ازگیل در موارد زیر استفاده درمانی به عمل می‌آید: ورم روده-تقویت کننده اسهال‌های ساده-خونریزی‌های داخلی-زیاد کردن ادرار-آفت-ورم مخاط گلو و ...

محل رویش: قره داغ-اطراف تهران-دره چالوس-کجور-مازندران-بندر گز-دره تالار (بین قائم شهر و پل سفید)-آذربایجان-اطراف رشت-لاهیجان-بندرانزلی-دامنه‌های جنگل حاجی امیر در 28 کیلومتری شمال شرقی اردبیل و ...

.........................................................................................

اسپرس

نام‌های دیگر: انوبروخیس-عرن

مشخصات ظاهری: اسپرس گیاهی است یک ساله، که دارای گونه‌های مختلف می‌باشد. این گیاه، برگ‌های مرکب از برگچه‌های متعدد بیضوی و نوک تیز و گل‌هایی به رنگ‌های صورتی، سفید، مایل به بنفش و ... دارد. طول ساقه‌های گونه‌های مختلف آن متفاوت بوده و بین 8 تا 60 سانتیمتر متغیر است. میوه‌اش نیام و محتوی دانه‌های صاف کروی یا کم وبیش مسطح است.

محل رویش: آذربایجان-ارومیه-لرستان-شهرستانک-البرز و ...

.........................................................................................

اسطوخودوس

نام‌های دیگر:

لاوند-خزامی و ...

مشخصات ظاهری:

اسطوخودوس، گیاهی است بوته‌ای با ساقه‌ای منشعب و پوشیده از برگهای باریک است.در انتهای ساقه‌ها خوشه‌ای از گل‌های آبی رنگ مایل به بنفش می‌روید.میوه‌ی آن فندقه است. این گیاه در ماه‌های تیر الی مرداد شروع به گلدهی می‌کند. زادگاه اصلی اسطوخودوس قسمت شرقی مدیترانه می‌باشد و اغلب در باغ‌ها و مزارع کشت می‌شود. به منظور استفاده دارویی از گیاه مزبور، ساقه‌های گلدار آن را چیده و پس از آنکه گل‌ها روی ساقه خشک شدند، آنها را جمع آوری نموده و به مصرف درمانی می‌رسانند.

محل رویش: آذربایجان-علمدار-کوه‌های میانه-مرند-هشترود و ...

.........................................................................................

اسفرزه

نام‌های دیگر:

قارنی یاروخ-برزقطوناء-اسپرزه-جشیشه البراغیث.

مشخصات ظاهری:

اسفرزه، گیاهی است یک ساله به ارتفاع 10 تا 35 سانتیمتر که برگ‌های باریک، دراز، نوک تیز و مجتمع به وضع متقابل یا 3 تایی برروی ساقه دارد. گل‌های آن به وضع مجتمع در کناره برگ‌های قسمت انتهایی ساقه، به صورت سنبله‌هایی واقع  برروی پایه بلند ظاهر می‌گردد، دارای براکته‌های باریک در قاعده گل آذین هستند و میوه‌اش پوشینه، شکوفه، دو خانه و محتوی یک دانه کوچک و لغزنده و به رنگ قهوه‌ای در هر خانه‌ است.

محل رویش:

ماسه زارهای ساحل دریای خزر-از بندرانزلی تا نوشهر-بم-کرمان-مسجد سلیمان-ایلام-لرستان-در ارتفاعات 300 متری رودبار-دشت گرگان-آذربایجان و ...

.........................................................................................

اسپند

نام‌های دیگر: عذبه-اسپند-غلفه الذئب-حرمل و ...

مشخصات ظاهری:

اسپند گیاهی است علفی، پایا که به ارتفاع 30 تا 40 سانتی‌متر و حتی بیشتر نیز می‌رسد. اسپند ظاهری بوته مانند، پربرگ، به رنگ سبز زیبا و برگ‌هایی با تقسیمات باریک، دراز و نامنظم دارد. گل‌های درشت و زیبای آن دارای 5 کاسبرگ باریک و 5 گلبرگ بزرگ به رنگ سفید مایل به سبز است. میوه‌ای آن،‌پوشینه و کروی می‌باشد.

محل رویش:

نواحی بایر و اطراف کویر-جاده تهران به قم-دامغان-سمنان- قزوین-کاشان-نیشاپور-بیرجند-گناباد-خراسان-سیستان-بلوچستان-بوشهر-کرمان-لرستان-تبریز-اطراف کرج و ...

.........................................................................................

آسه

نام‌های دیگر:

خولان-باکس ثرون

مشخصات ظاهری:

آسه، درختچه‌ای است به ارتفاع 2 تا 5 متر و دارای شاخه‌های فراوان که برگهای آن بیضوی دراز، نوک تیز و گلهای آن به رنگ بنفش و واقع در کنار برگها است. میوه گوشت دار و بیضوی دارد که پس از رسیدن به رنگ قرمز یا نارنجی در می‌آید. آسه به حالت وحشی در منطقه وسیعی از اروپا، آسیا (از جمله ایران) و ... پراکنده شده است.

محل رویش:

نواحی خشک جنگل‌های حاشیه دریای خزر-کرمان-لرستان-خوزستان-جزیره خارک-در ارتفاعات 2000 متری یزد-بوشهر-بلوچستان و ...

.........................................................................................

آش انگور

نام‌های دیگر:

خوشه انگور-شر-عوسج-شجره الدکن-خرزل-اشنگور-الجاره-کلی کک و ...

مشخصات ظاهری:

آش انگور، درختچه‌ای است به ارتفاع 2 تا 3 متر که به ندرت در شرایط مساعد به ارتفاع 6 تا 8 متر نیز می‌رسد. شاخه‌های فراوان و متقابل آن، وضع بسیار نامنظم و کج و معوج، از بهترین وسیله تشخیص گیاه به شمار می‌آید. شاخه‌های آش انگور خار دار است.

برگ‌های آن متقابل، دندانه‌دار، کرک، به طول 3 تا 6 سانتی‌متر و حتی 13 سانتی‌متر، به عرض 2 تا 5 سانتی‌متر و دارای 3 تا 4 زوج رگبرگ‌ کمانی درا طراف رگبرگ میانی است. گل‌هایی کوچک به رنگ زرد مایل به سبز، دوپایه، مجتمع به تعداد نسبتا زیاد وبه حالت فشرده در کناره برگ‌ها دارد. میوه‌ی آن به بزرگی یک نخود و به رنگ سیاه، پس از رسیدن کامل است. در داخل میوه‌ی آن، درون شیره‌ای به رنگ قرمز مایل به سبز یا مایل به بنفش، 2 تا 4 دانه جای دارد.

محل رویش: جنگل‌های حسن بگلو آذربایجان-لاهیجان-خلخال-در ارتفاعات 2400 متری کلاردشت مازندران-پل زنگوله و ...

.........................................................................................

افتیمون

نام‌های دیگر:

مشخصات ظاهری:

افتیمون، گیاهی است علفی، یک ساله و پیچنده که به حالت انگلی برروی عده‌ای از گیاهان علفی به سر می‌برد.

نحوه‌ی تشخیص آن از گونه‌های مشابه به این صورت است که در نوع اصلی ساقه‌ها، ظریف، باریک، قابل انعطاف، صاف و منشعب می‌باشند.گل های آن مایل به زرد و صورتی دیده می‌شود. اواخر بهار تا پاییز زمان گل دادن افتیمون می‌باشد. گل‌های آن مرکب از قطعات پنج‌تایی و مجتمع و به وضع فشرده یا ظاهر کروی، در طول ساقه و در کنار فلس‌ها است.

محل رویش:

در 200 الی 500 متری کوه لاله زار-در 2900 متری کوه جوپار کرمان-جزیره قشم-جزیره هرمز-کازرون-بندرعباس-در 2600 متری شاه کوه اصفهان-در ارتفاعات 2400متری جنگل پل زنگوله-کندوان-شوش-کرج-همدان-اطراف تهران و ...

.........................................................................................

افسنطین

نام‌های دیگر:

کشوث رومی-دسیسه

مشخصات ظاهری:

افسنطین، گیاهی است علفی، پایا به ارتفاع 40 تا 60 سانتی‌متر و یا 100 سانتیمتر. برگ‌هایی متناوب با بریدگی‌های باریک و عمیق تا حد رگبرگ میانی دارد ولی به نسبتی که به فاصله‌ی برگ از قاعده ساقه دور باشد، بریدگی‌ها کمتر می‌شود. سطح فوقانی و تحتانی برگ پوشیده از تارهای فراوان است و چون ساقه و انشعابات آن نیز این حالت را دارد، مجموعاً به رنگ خاکستری روشن با ظاهر کاملا مشخص جلوه می کند. کاپیتول‌های آن کوچک، به تعداد خیلی زیاد و دارای پهنایی بین 3 تا 4 میلی‌متر با حالت آویخته است. میوه‌ی آن فندقه، بسیار کوچک و دارای سطح صاف است.

از همه‌ی قسمت‌های آن بوی تند به مشام می‌رسد.

محل رویش:

خراسان-در 2200 متری آبگرم-در 1550 متری گردنه حیران 64 کیلومتری مشرق اردبیل-آستارا-گیلان-پل زنگوله-دره هراز و ...

.........................................................................................

اقحوان

نام‌های دیگر:

شجره مرین-منیات-کرکاش و ...

مشخصات ظاهری:

اقحوان، گیاهی است 2 و یا چندساله که دارای ساقه‌ای به ارتفاع 30 تا 80 سانتی‌متر است. برگ هایی نرم، به رنگ سبز روشن، منقسم به قطعات برگچه مانند و دندانه دار دارد. کاپیتول‌های‌ آن مرکب از دو نوع گل،‌یکی زبانه‌ای و به رنگ سفید، واقع در حاشیه و دیگر لوله‌ای و به رنگ زرد و واقع در ناحیه وسط است و چون گلها پس از شکفتن،‌به صورت گل آذین دیهیم، در راس ساقه جلوه می کنند، به این خاطر منظره زیبایی را بوجود می‌آورند.

محل رویش:

شیره کوه-شاه کوه-فیروز کوه-دامغان-اطراف کرج-قزوین-کوه دماوند-خراسان در 32 کیلومتری مشرق شهرکرد-آذربایجان-در 1700 متری داماش در 1300 الی 3000 متری ارتفاعات کندوان-مازندران-جنگل لوه-گرگان و ...

.........................................................................................

آقطی

نام‌های دیگر: پلم-پلخون-شون-شوند-خمان صغیر-خاما آقطی- پلیم.

مشخصات ظاهری:

آقطی، گیاهی است علفی و به ارتفاع 1 تا 2 متر که برگ‌های آن دارای 5 یا 6 و گاهی 9 برگچه بیضوی دراز، نوک تیز و دندانه دار است. گل‌های مجتمع آن، رنگ سفید مایل به گلی دارند و پس از رسیدن نیز به میوه‌های کوچک، کروی و به رنگ سیاه مایل به ارغوانی تبدیل می‌گردند. از تمام قسمت‌های گیاه مزبور بوی تند ونامطبوعی متصاعد می‌شود، که این خود از مشخصه‌های مناسب برای تشخیص آن در منطقه می‌باشد، زیرا بوی تند آن اطراف را فرا می‌گیرد. پوست ساقه، ریشه، گل، میوه و دانه این گیاه، دارای خاصیت درمانی است ولی اگر به مقادیر زیاد مصرف گردند، موجب ایجاد ناراحتی می‌گردد.

محل رویش:

بندرگز- مازندران-(دره هراز) در 1000 متری کوهرنگ-گیلان-قزوین-اطراف کرج-سواحل دریای خزر و ...

.........................................................................................

آقطی سرخ

مشخصات ظاهری:

درختچه‌ای است به ارتفاع 2 تا 4 متر و دارای ظاهری زیبا که برگ‌های آن مرکب از 5 یا 7 برگچه دندانه دار با دمبرگ فرعی کوتاه و ظاهر بیضوی دراز است.

گل‌هایی به رنگ سفید مایل به سبز و مجتمع به صورت خوشه‌های بسیار منشعب دارد و چون این برگ‌ها قبل از پیدایش در گیاه ظاهر می‌شوند، منظره آن زیبا می‌شود.

از مجموعه‌های گل‌های آن بوی ملایمی به مشام می‌رسد. میوه آن که در اواخر تابستان به مرحله کامل رسیدن می‌رسد-رنگ قرمز مرجانی و بسیار زیبا دارد.

محل رویش:

آقطی سرخ به حالت خودرو در دشتهای نواحی مختلف، مخصوصاً دامنه‌های منتهی به جنگل‌های وسیع رشد می‌کند. در ایران معمولاً این گیاه را پرورش می‌دهند.

 ........................................................................................

اکسیر ترکی

نام‌های دیگر: وج-عود الوج

مشخصات ظاهری:

اکسیر ترکی، گیاهی علفی و دارای برگ‌هایی کم و بیش شبیه برگ زنبق است. این گیاه ریزوم افقی و استوانه‌ای شکل دارد که در سطح فوقانی آن اثر برگ‌های ازبین رفته ولی در سطح تحتانی،ریشه‌های متعدد دیده می‌شود. برگ‌های آن متناوب، غلاف دار، باریک و دراز، به طول 50 تا 60 سانتی‌متر و دارای 2 لبه نسبتا تیز می‌باشند.

گلهای نر و ماده داشته و به رنگ زرد و مجتمع به صورت سنبله مخصوص دارد. هرگل آن 6 پرچم و یک مادگی با کلاله بدون پایه دارد که پوششی مرکب از قطعات 6 تایی، آنها را از خارج فرا می‌گیرد. میوه‌اش پوشینه، دارای سه سطح مشخص و محتوی سه دانه و محصور در کاسه گل است.

محل رویش: اکسیر به صورت خودرو در کنار رودخانه‌ها و جریان‌های آب رشد می‌کند به این خاطر این گیاه در اکثر نواحی ایران بخصوص در بلوچستان و نواحی غرب دیده می‌شود.

.........................................................................................

اکلیل الجبل

نام‌های دیگر:

رومارن-اکلیل کوهی-حصالبان-رزماری

مشخصات ظاهری:

اکلیل الجبل گیاهی است پایا، بسیار معطر و دارای ساقه‌های چوبی به ارتفاع 50 سانتی‌متر الی 1 متر که برگهای متقابل با کناره برگشته، باریک و دراز، نوک تیز و نسبتا خشن دارد. سطح فوقانی پهنک برگ آن نیز به علت فاقد بودن تار،‌بهرنگ سبز ولی سطح تحتانی آن،‌ بر اثر پوشیه بودن از کرک به رنگ تقریبا سفید است. گل‌های آن رنگ آبی روشن و گاهاً سفید دارد و در قسمت داخلی آن، لکه کوچک و بنفش رنگ دیده می‌شود.

محل رویش: اکلیل الجبل به خاطر داشتن برگ‌های سبز دائمی و زیبای خاص در اکثر نقاط ایران پرورش داده می‌شود. در برخی مناطق از جمله آذربایجان نیز به طور خودرو رشد می‌کند.

.........................................................................................

آلاله

نام‌های دیگر:

زغلیل-زغلنته

مشخصات ظاهری:

آلاله، گیاهی است یک ساله، به ارتفاع 15 تا 60 سانتی‌متر و دارای ساقه منشعب و توخالی که برگ‌های آن دارای پهنکی با بریدگی‌های عمیق و گل‌هایش به رنگ زرد روشن است. هر پایه گیاه در محیط‌های مساعد، تعداد فراوانی در حدود 70 تا 100 گل می‌دهد.

محل رویش: آلاله بیشتر در گل‌ و لای مناطق مردابی، گودال‌ها، کنار استخرهای طبیعی و ... رشد می‌کند. این گیاه را می‌توان در مناطقی از جمله بندر انزلی، پیربازار،لاهیجان و اطراف تهران مشاهده نمود.

توجه: این گیاه سمی می‌باشد. بنابراین مصرف آن نیز پزشک الزامی است.

.........................................................................................

انجبار

مشخصات ظاهری:

انجبار، گیاهی است پایا، به ارتفاع 20 تا 75 سانتیمتر و دارای ریزوم استوانه‌ای نسبتا مسطح که ساقه‌ی هوایی آن، حالت قائم و ظاهر خط دار و عاری از کرک دارد. برگ‌های آن متناوب با کناره موجدار و پهنک آن به رنگ سبز شفاف در سطح فوقانی ولی سبز مایل به سفید در سطح تحتانی است. انواع برگهای واقع در قسمتهای پایین ساقه، بزرگ و نوک تیز و دارای دمبرگ دراز ولی انواع واقع در قسمت‌های انتهایی ساقه، کوچکتر و بدون دمبرگ می‌باشند، به طوری که قاعده پهنک ساقه را فرا می‌گیرد. گل‌های آن رنگ گلی دارد و به صورت سنبله انتهایی استوانه‌ای شکل مجتمع می‌گردد.

محل رویش: انجبار در نواحی مرطوب، مناطق باتلاقی و نقاط کوهستانی می‌روید. انجبار را می‌توان در برخی مناطق ایران از جمله : کوه سهند آذربایجان-همدان-اشتران کوه لرستان و مسجد سلیمان مشاهده نمود.

.........................................................................................

انجدان رومی

مشخصات ظاهری:

انجدان رومی، گیاهی علفی، پایا دارای ساقه ضخیم استوانه‌ای به قطر 3 تا 4 سانتیمتر و به ارتفاع 1 تا دو متر است. برگ‌های ضخیم، گوشتدار، منقسم به برگچه‌هایی با ظاهر لوزی شکل و دندانه‌های نامساوی، به رنگ سبز تیره شفاف و منتهی به دمبرگ استوانه‌ای مشخص  دارد. زیرین‌ترین برگ آن به طول 70 سانتیمتر می‌رسد. گل‌های آن بسیار کوچک، به ابعاد 3 میلیمتر، به رنگ زرد و مجتمع به صورت چتر است. میوه‌ی آن بیضوی دراز، به طول 5 تا 7 میلیمتر، به رنگ زرد یا قهوه‌ای و بسیار معطر، پس از رسیدن است.

محل رویش: انجدان رومی در نواحی مختلف پرورش داده می‌شود. و در برخی مناطق به صورت نیمه وحشی از جمله در کوه هزاران کرمان (در 3400 متری بین کرمان و بندرعباس) نیز مشاهده می‌شود.

.........................................................................................

انجره

نام‌های دیگر: شقف-زغاف-شوک الضب

مشخصات ظاهری:

انجره، گیاهی است چند ساله و دارای ساقه‌ کوتاه، منشعب و خشن، که برگ های ساده با ظاهر بیضوی دراز و عاری از دمبرگ دارد.

کناره برگهای آن در قاعده ساقه،‌صاف و دارای خارهای ظریف ولی در قسمت بالای آن دندانه‌دار خاردار است. گل‌های آبی رنگ و زیبای آن، در براکته‌های نوک تیز و خاردار به طول 5/2-2 سانتی‌متر جای دارد و در مجموع به صورت گل آذین خوشه ظاهر می‌شود. میوه‌ی آن پوشینه، تخم‌مرغی و نوک تیز، به طول متوسط 5 سانتی‌متر و حتی بیشتر و محتوی دودانه است.

محل رویش: انجره در مناطق وسیعی از نواحی گرم کره زمین از جمله ایران رشد می‌کند. و بیشتر در جنوب ایران، کوه جبل کرمان، لار، بندرعباس، بلوچستان و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

آنغوزه

نام‌های دیگر:

آنگوزاکما-خوراکما-کورن کما.

مشخصات ظاهری:

آنغوزه، گیاهی است علفی و بزرگ که دارای ریشه‌ راست، گوشتدار و نسبتا ضخیم و ساقه‌ای قوی، خشن، فیبری و با ظاهری مشخص که در پنج سال اول منحصراً دارای تعداد برگ واقع بر روی سطح زمین می‌گردد. به تدریج از بین برگ‌های آن (که معمولاً ظاهری غبارآلود دارند)، ساقه‌ای راست،‌ تقریباً استوانه‌ای و گوشتدار خارج می‌شود که ارتفاع ی متجاوز از 2 تا 5/2 متر پیدا نموده، در انتها به مجموعه‌ای از گل‌های زردرنگ و مجتمع به صورت گل‌آذین چتر مرکب ختم می‌شود.

محل رویش: در 65 کیلومتری جهرم-کرمان-خراسان-بلوچستان و ...

.........................................................................................

اوجا

نام‌های دیگر:

گل پردار-سمد-وج-له‌لی-قره‌آغاج-لو-وزم

مشخصات ظاهری:

اوجا، درختی بزرگ و دارای پوست سخت، خشن و شکاف دار است. برگ‌های منفرد آن، ظاهر بیضی شکل، نوک تیز و پهنک غیر متقارن نسبت به رگبرگ میانی دارند، به علاوه پوشیده از کرک می‌باشند و در موقع لمس کردن خشن به نظر می‌رسند.

گل‌های آن عاری از دمبرگ و مجتمع به صورت دسته‌هایی بر روی شاخه‌ است. کاسه گل آن 4 تا 8 قسمتی است و در داخل آن نیز 4 تا 8 پرچم‌ جای دارد. میوه‌ی آن به طول 3 و به عرض 5/1 سانتیمتر است.

محل رویش: اوجا،‌در حاشیه جنگل‌ها، مناطق کوهستانی و کنار جاده‌ها می‌روید. محل رویش آن در ایران بیشتر:‌ ارتفاعات 900 متری قم-یزد-قزوین-کرج-خراسان- آذربایجان-شمال جنگل کندوان-اطراف چالوس- مازندران-بندرگز و ... می‌باشد.

.........................................................................................

اوکالیپتوس

اوکالیپتوس، درختی است زیبا که ارتفاع آن به 80 تا 100 متر نیز می‌رسد. پوست ساقه‌ی اوکالیپتوس، رنگ قهوه‌ای مایل به زرد دارد و به آسانی از ساقه جدا می‌گردد. برگ آن بر حسب جوان و یا مسن بودن گیاه فرق می‌کند.

در شاخه‌های جوان، برگ‌های وضع متقابل، افقی و تقریبا عاری از دمبرگ دارند. شکل ظاهری آنها بیضوی دراز و مدور در قسمت قاعده پهنک است. کناره پهنک برگ‌های آن صاف است. طول آنها در حدود 10 تا 15 سانتی‌متر و عرض آنها 4 تا 8 سانتی‌متر می‌باشد. در درختان مسن، برگ‌های به حالت منفرد برروی ساقه‌بوده و هر یک به یک دمبرگ باریگ به طول 2 تا 3 سانتیمتر ختم می‌شوند. پهنک برگ درختان مسن،‌باریک و دراز، عاری از تار، منتهی به نوک باریک و دارای قسمت انتهایی خمیده است. رنگ آنها سبز یا سبز مایل به زرد در هر دو سطح پهنک می‌باشد. 

محل رویش: این گیاه به صورت خودرو در ایران دیده نشده است. ولی به صورت پرورشی در نواحی شمالی ایران یافت می‌شود.

.........................................................................................

 بابا آدم

نام‌های دیگر:

فیل گوش-آراقیطون-راس الحمامه

مشخصات ظاهری:

بابا آدم، گیاهی است علفی،‌ بزرگ و دارای ساقه منشعب به طول 80 تا 150 سانتی‌متر و حتی بیشتر، ریشه‌ای دراز به قطر انگشت و به رنگ قهوه‌ای دارد. پهنک برگهای آن، بسیار بزرگ و دارای حالت نسبتاً افتاده بر روی ساقه است. بزرگی پهنک برگهای آن،‌به نسبتی که از قاعده ساقه به راس نزدیک می‌شود، کم می‌گردد. رنگ آن در سطح فوقانی پهنک،‌سبز تیره ولی در سطح زیرین به علت پوشیده بودن از تارهای فراوان، سبز روشن است. میوه‌ای آن پس از رسیدن به صورت فندقه‌ای با 3 یا 4 سطح مشخص در می‌آید.

محل رویش:

باباآدم به طور خودرو در دشت‌ها و نواحی مرطوب و سایه دار رشد می‌کند. بابا آدم را می‌توان در 1700 متری شهرستانک-خراسان-تهران-آذربایجان-بختیاری-حسن بگلو-قره داغ-مازندران-گرگان-شبستر-نعمت آباد تبریز و ... مشاهده نمود.

.........................................................................................

بابونه

نام‌های دیگر:

بابونه رومی-مشرف-قراص-بابونج

مشخصات ظاهری:

بابونه، گیاهی است کوچک، پرپشت به ارتفاع 10 تا 30 سانتی‌متر و دارای بویی معطر و قوی که ساقه‌های خوابیده، استوانه‌ای شکل، به رنگ سبز مایل به سفید و برگ‌های کوچک، متاوب، منقسم به بریدگی‌های باریک و نامنظم و پوشیده از کرک دارد. کاپیتول‌های آن به صورت منفرد در راس ساقه‌های ظاهر می‌شود. در هر کاپیتول آن،‌ دو نوع گل، یکی زبانه‌ای ماده، به رنگ سفید و دیگر لوله‌ای که به رنگ زرد دیده می‌شود.

محل رویش:

بابونه بیشتر درچمن زارها، زمین‌های شنی و استخرهای طبیعی رشد می‌کند.

بابونه در برخی مناطق ایران از جمله آذربایجان یافت می‌شود.

.........................................................................................

بادرنجبویه

نام‌های دیگر:

ترنجان-حشیشه النحل-وارنگ بو

مشخصات ظاهری:

بادرنجبویه، گیاهی است پایا، پرشاخه و پرپشت، به ارتفاع 30 تا 80 سانتی‌متر و حتی بیشتر که ریشه کوچک و استوانه‌ای شکل، سخت و نسبتا منشعب درد. برگ‌های آن پوشیده از تار، متقابل، بیضوی، به شکل قلب و دندانه‌دار است. درازای برگ‌های آن 5 تا 8 سانتیمتر و پهنای آنها 4 تا 5 سانتیمتر است. رگ برگهای آن در سطح فوقانی پهنک، سبز تیره ولی در سطح تحتانی آن، سبز روشن است. گل‌های آن رنگ سفید یا گلی دارند و به تعداد 6 تا 12 تایی در کناره برگها ظاهر می‌شوند.

محل رویش:

اطراف تبریز-در 1200 تا 1400 متری بیشه لرستان-اطراف رشت-حسن بگلو آذربایجان- در 700 متری جنگل گلستان-قزوین-کرج-گنبدطاووس-اطراف تهران و ....

.........................................................................................

بارهنگ

نام‌های دیگر:

بیزوشا-رمحاج ولک-لسان الحمل.

مشخصات ظاهری:

بارهنگ، گیاهی است به ارتفاع 8 تا 50 سانتیمتر و دارای برگ‌هایی با پهنک بزرگ و واقع در سطح زمین که در پهنک برگ‌های آن، 3 تا 11 رگبرگ‌ سراسری در جهت طولی دیده می‌شود. گلهای آن دارای جامی به رنگ خاکستری روشن یا تقریبا مایل به قرمز و مجتمع به صورت سنبله‌های دراز است. هر یک از این سنبله‌ها نیز در راس دنباله‌ی بلندی منتهی به وسط برگ‌ها،‌جای دارد. میوه‌ی آن، پوشینه، دارای 2 خانه و محتوی 4 تا 8 دانه کوچک و بیضی شکل در هر خانه می‌باشد.

محل رویش: اغلب نواحی ایران از جمله:‌ اصفهان-بلوچستان-آذربایجان-خراسان-تربت جام-کاشان-شیراز-کوه لاله زار کرمان-همدان خرم‌آباد-ارومیه-کردستان- سراب-تبریز-مازندران-رشت-گرگان-لاهیجان-کرج-ری-اطراف تهران و ...

.........................................................................................

باریجه

نام‌های دیگر: قنه و ...

مشخصات ظاهری:

باریجه، گیاهی است پایا و دارای ساقه ضخیم به ارتفاع 1 تا 2 متر که برگ‌هایی به رنگ سبز مایل به خاکستری و به طول 30 سانتیمتر، پوشیده از تارهای ریز و کوتاه، در قاعده ساقه دار. پهنک برگ آن منقسم به قطعاتی است که بر اثر چند بار تقسیم شدن، به صورت قطعات باریک و فشرده به هم درآمده است. گل‌های آن زرد رنگ و مجتمع به صورت خوشه‌های مرکب متعددی است که اغلب به شکل دسته‌های فراهم در طول ساقه ظاهر می‌گردند. چترهای اصلی آن، دارای 6 تا 12 پایه است. میوه‌ی آن بیضوی دراز و دارای کناره‌ای باریکتر از نصف قسمت محتوی دانه است.

محل رویش: بختیاری-گچسر-قزوین-دره لار-کوه دماوند-اطراف تهران-کرمانشاه-در 35 کیلومتری جنوب سلطانیه-دره هراز و ...

.........................................................................................

.........................................................................................

بذرالبنج

نام‌های دیگر:

ژوسیکام-بنگ دانه-سکران

مشخصات ظاهری:

بذرالبنج، گیاهی است علفی،‌دوساله و دارای ساقه استوانه‌ای شکل، خمیده درناحیه راس و به ارتفاع 60 تا 80 سانتیمتر است. ریشه‌ای راست، دراز و نسبتاً ضخیم دارد. برگ‌های آن متناوب، مثلثی شکل، نوک تیز و در قسمت انتهایی ساقه معمولاً عاری از دمبرگ و منقسم به لوبهای نامساوی و نوک تیز است. درازای برگ های آن به 20 و پهنای آن به 5 تا 7 سانتی‌متر می‌رسد. رنگ برگ‌های آن سبز مایل به سفید است و به محض دست زدن به آن نیز، به انگشتان می‌چسبد. گل‌های آن رنگ زرد روشن دارد و شبکه‌ای از خطوط ظریف به رنگ ارغوانی نیز آنها را زیباتر می‌کند. میوه‌ی آن پوشینه است.

محل رویش: بذرالبنج معمولاً در کنار جاده‌ها، اماکن مخروبه،‌ قبرستان‌ها و نواحی بایر رشد می‌کند. در مناطق آذربایجان-ارومیه-تهران-رودبار-کلیبر-اراک-گرگان-کرج و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

برگ نو 

نام‌های دیگر: قره دون-مندارچه-فغو-نوار ابیض-سوسن ابیض.

مشخصات ظاهری:

برگ نو، درختچه‌ای به ارتفاع 2 تا 5 متر که شاخه‌های متعدد به وضع قائم و برگ‌های بیضوی و منتهی به نوک باریک دارد. گل‌های سفید، معطر و مجتمع به صورت خوشه‌های متعدد و پرگل و میوه‌اش سته، تقریباً کروی، به بزرگی 5 تا  8 میلیمتر و به رنگ سیاه است.

جالب است بدانید که برگ نو در همه فصل‌ها، سبز به نظر می‌رسد، زیرا همیشه قسمتی از برگ‌های آن در زمستان،‌ برروی شاخه‌های باقی می‌ماند و چون در این فصل، رنگ مایل به قرمز نیز پیدا می‌کند، به این خاطر منظره‌ی زیبا به گیاه می‌بخشد.

محل رویش: تهران-رشت-آستارا-طالش-حسن بگلو-جنگل‌های ارسباران و ...

.........................................................................................

برنجاسف

نام‌های دیگر:

شویلاء-حبق الراعی

مشخصات ظاهری:

برنجاسف، گیاهی است علفی، به ارتفاع 80 تا 150 سانتی‌متر که ریشه دراز به قطر یک سانتیمتر و ساقه‌ای راست و استوانه‌ای شکل، به رنگ سبز نقره‌ای، گاهی مایل به قرمز و پوشیده از تارهای ظریف و مایل به سفید دارد. برگهای آن دارای بریدگیهای عمیق و تقسیمات نامساوی و منتهی به نوک تیز به پهنای 3 تا 6 میلیمتر است. سطح فوقانی پهنک آن سبز رنگ ولی سطح تحتانی آن، مایل به سفید پنبه‌ای است.

کاپیتول‌های کوچک و متعدد آن شامل گل‌هایی به رنگ زرد مایل به قرمز و پوشیده از تارهای سفید پنبه‌ای است. میوه‌ی آن، فندقه‌، استوانه‌ای شکل، صاف و منتهی به یک برجستگی مسطح در ناحیه راس است.

محل رویش: در 20 کیلومتری جنوب ارومیه-رامسر-گرگان-آذربایجان و ...

.........................................................................................

بلادون

نام‌های دیگر: شاهیبزک و ....

مشخصات ظاهری:

بلادون، گیاهی است پایا و به ارتفاع 1 تا 5/1 متر که ریشه‌ی دراز، منشعب، ضخیم، گوشتدار و به رنگ حنایی دارد. ساقه‌ی آن استوانه‌، پوشیده از تار و در انتها دارای تقسیمات دوتایی یا سه تایی است. برگ‌های منفرد با دمبرگ کوتاه، بیضی شکل و نوک تیز دارد.

این گیاه، گل‌هایی درشت و به وضع منفرد در کناره برگها دارد. کاسه‌ی گل آن پایا است بطوری که پس از ظاهر شدن میوه نیز قسمتی از آن را فرا می‌گیرد. میوه‌ی آن، سته به بزرگی یک گیلاس است و در آغاز سبز رنگ می‌باشد ولی پس از رسیدن به تدریج قرمز و سیاه رنگ می‌گردد.

محل رویش:

بلادون معمولاً در مکان‌های مرطوب و سایه‌دار و یا در محل عاری از درخت جنگل‌ها، و یا در زمین‌های آهکی رشد می‌کند. در 500 متری گردنه حیران-گیلان و ... یافت می‌شود.

توجه: مصرف بلادون در برخی افراد عوارض شدید ایجاد می‌کند. بنابراین مصرف آن زیر نظر پزشک ضروری است.

.........................................................................................

بنفشه سه رنگ

مشخصات ظاهری: بنفشه سه رنگ، گیاهی است علفی و یک ساله که ساقه‌ی زاویه دار، به رنگ سبز مایل به زرد و به طول 15 تا 25 سانتی‌متر دارد. ریشه‌اش بوی نسبتاً مطبوع و طمعی تلخ و لعابی دارد. برگ‌های آن متناوب، عاری از دمبگر، بیضوی با دندانه‌های فاصله دار و شامل دو زائده با بریدگیهای عمیق است. گلهای آن کوچک، به رنگ زرد روشن با لکه‌ی بنفش است.

محل رویش: این گیاه بیشتر در نواحی شمال ایران و در برخی از جنگل‌ها یافت می‌شود.

.........................................................................................

بنفشه معطر

نام‌های دیگر: بنفشه-بنفشه ایرانی-بنفسج.

مشخصات ظاهری:

بنفشه معطر، گیاهی است علفی، پایا و دارای برگ‌هایی است که معمولا از محل مشترکی در ناحیه یقه خارج می‌گردند. برگ‌های آن معمولاً به شکل قلب، دارای دمبرگ دراز و واقع برروی سطح زمین است. در کناره دمبرگ آن، جوانه‌های جانبی ظاهر می‌گردد. گل‌های آن منفرد، زیبا، به رنگ بنفش و به ندرت سفید یا گلی است. دمگل‌های دراز گل، که ازبین دمبرگ‌ها منشأ می‌گیرند، قبل از منتهی شدن به گل، حالت خمیده شبیه عصا پیدا می‌نماید. میوه‌ی آن، پوشینه، کروی، پوشیده از کرک و محتوی دانه‌هایی به رنگ زرد با لکه سفید است.

محل رویش: بنفشه معطر در اکثر مناطق ایران به خصوص در کوهستان‌ها و در سایه درختان می‌روید. این نوع بنفشه بیشتر در منطقه البرز، رودبار و ... دیده می‌شود.

.........................................................................................

بولاغ اوتی

نام‌های دیگر:

علف چشمه-آب تره-قره العین-حرف الماء

مشخصات ظاهری:

بولاغ اوتی، گیاهی است علفی و پایا که معمولا ضخیم و گوشت داراست. برگ‌های آن متناوب، گوشتدار، مرکب از 3 تا 9 قطعه نامنظم، ‌به رنگ سبز تیره و عاری از کرک است. در قسمت انتهایی ساقه‌ی آن، گل‌های سفید رنگی، مجتمع به شکل خوشه ظاهر می‌شود که از پس آمیزش، هر یک به میوه‌ای به صورت خورجین و به طول 2 تا 5/2 سانتی‌متر تبدیل می‌گردند. دانه‌ی آن،‌ قهوه‌ای رنگ، مدور و واقع در دو ردیف در داخل میوه است.

محل رویش:

بولاغ اوتی معمولا در چشمه‌ها، مجاری باریک آبها و نواحی مردابی می‌روید و در اکثر نواحی ایران از جمله آذربایجان، گیلان،‌ شیراز، بوشهر، سیستان و بلوچستان و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

بومادران

نام‌های دیگر: ام الف ورقه-حزنبل

مشخصات ظاهری: بومادران گیاهی است پایا، به ارتفاع 20 تا 90 سانتی‌متر و حتی بیشتر که برگ‌هایی بدون دمبرگ، دراز، پوشیده از کرک و منقسم به بریدگی‌های بسیار باریک دارد. کاپیتول‌های کوچک و متعدد آن که به طول 4 تا 8 میلیمتر و به عرض 2 تا 5 میلیمتر می‌باشد وضع مجتمع به صورت گل آذین دیهیم، در قسمت‌های انتهایی ساقه دارد. در هر کاپیتول آن، دو نوع گل، یکی زبانه‌ای و سفید رنگ، واقع در حاشیه گل آذین و دیگری لوله‌ای و واقع در ناحیه وسط، دیده می‌شود. از همه‌ی قسمت‌های گیاه مزبور بوی قوی به مشام می‌رسد.

محل رویش: بومادران بیشتر به طور خودرو در دشت‌ها، کنار جاده‌ها و نواحی کوهستان رشد می‌کند. بومادران در مناطقی مانند:‌ جنگل گلستان-ارومیه-تبریز-البرز و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

پنج انگشت

نام‌های دیگر: فلفل بری-فلفل بیابانی-فنجکش

مشخصات ظاهری: پنج انگشت، درختچه‌ای است زیبا، به ارتفاع 5/1 تا 2 متر که برگ‌های زودافت،‌ پنجه‌ای و منقسم به 5 تا 7 برگچه نوک تیز و پوشیده از کرک‌های پنبه‌ای در سطح تحتانی پهنک دارد به طوری که رنگ سبز تیره سطح فوقانی پهنک برگ و رنگ تقریباً سفید تحتانی آن،‌ظاهر کاملاً مشخص به گیاه می‌دهد. گل‌های آن زیبا، به رنگ آبی مایل به بنفش و مجتمع به صورت سنبله دراز با ظاهر مطبق برروی یک پایه مشترک است. میوه‌ی آن شفت و دارای برون بر سخت و مقاوم می‌باشد.

محل رویش: بندرعباس-خلیج فارس-کازرون-خرمشهر-کرج-خراسان-البرز

 .........................................................................................

پونه

مشخصات ظاهری:

پونه، گیاهی است علفی، پایا و دارای ساقه‌ای با ظاهر تقریباً استوانه‌ای، به ارتفاع 10 تا 55 سانتیمتر که برگ‌هایی بیضوی و نوک تیز، با دندانه‌های ظریف و یا عاری از آن دارد. از کلیه قسمت‌های گیاه بویی تند به مشام می‌رسد.

گل‌های به صورت دسته‌های فراهم در کناره برگ‌های طول محور ساقه، (در ماه‌های تیر تا مهر) ظاهر می‌شود که رنگ گلی روشن یا مایل به بنفش دارد. میوه‌ی آن چهار فندقه است.

محل رویش:

پونه معمولا به حالت وحشی در دشت‌های مرطوب و حاشیه‌ی جریان‌های آب رشد می‌کند. این گیاه در اکثر نقاط ایران از جمله: آذربایجان، گیلان، لاهیجان، و گرگان دیده می‌شود.

.........................................................................................

پیچک صحرایی

نام‌های دیگر:

علیق-طربوش الغراب

مشخصات ظاهری:

پیچک صحرایی، گیاهی است علفی که ساقه‌های منشعب آن به طول 40 تا 100 سانتیمتر می‌رسد، حالت افتاده یا بالا رونده دارد. برگ‌های آن بیضوی دراز و دارای دولوب مشخص در قاعده پهنک است به طوری که به آن ظاهر سرنیزه‌ای می‌دهد. گل‌های آن به رنگ‌های صورتی ، سفید و یا مخلوطی از این دو رنگ است و در طول ساقه نیز به وضع منفرد یا به تعداد دوتایی ظاهر می‌شود. در سطح خارجی جام گل‌ آن، گاهی لکه‌های ارغوانی مشاهده می‌شود. پس از آمیزش گل‌های آن،‌راس دمگل‌ها به سمت پایین خمیدگی حاصل می‌کند به طوری که میوه دارای حالت آویخته است.

محل رویش: پیچک صحرایی در اکثر مزارع، باغ‌ها و کنار جاده‌ها رشد می‌کند. این گیاه، در اکثر نواحی ایران از جمله: در 1500 متری قوچان، خراسان، قم، آبادان،‌ فارس، اراک،رودبار، اطراف تهران و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

تاتوره

مشخصات ظاهری:

تاتوره، گیاهی است علفی، یک ساله و به ارتفاع 30 تا 80 سانتیمتر و گاهاً بیشتر، ساقه‌ی منشعب و برگهای پهن آن، ظاهر خاصی به گیاه می‌بخشند و می‌توان از آن راه دور آن را شناخت. این گیاه ریشه‌ای نسبتاً ضخیم و ساقه گرد و منشعب دارد. برگهای پهن و نوک تیز آن، به درازای 10 تا 15 سانتیمتر و به عرض 7 تا 10 سانتیمتر می‌رسد و در آنها 5 تا 7 لوب اصلی نوک تیز، نامنظم و دندانه‌دار دیده می‌شود. گل‌های درشت و زیبای تاتوره، ظاهری بوقی شکل و وضع منفرد برروی ساقه دارد و جام گل آن ابتدا دارای حالت فشرده و مچاله شده است ولی پس از باز شدن کامل، چین خوردگی آن از بین می‌رود. میوه‌ی آن به صورت پوشینه، خاردار و محتوی به طور متوسط 400 دانه است.

محل رویش: آذربایجان-سیستان در 1700 متری کرمان-خراسان-بندرگز گرگان-گیلان-بلوچستان-ارومیه-اراک-اطراف تهران و ...

.........................................................................................

تاج الملوک

نام‌های دیگر: اخیلیا و ...

مشخصات ظاهری:

تاج الملوک گیاهی است پایا و به ارتفاع 30 تا 80 سانتی‌متر که برگ‌های نازک، نسبتاً پهن، به رنگ سبز قهوه‌ای و یا سبز تیره دارد. سطح فوقانی پهنک برگ آن غبارآلود به نظر می‌رسد. گل‌های آن زیبا، نامنظم، به رنگهای مختلف ارغوانی و آبی و گاهاً سفید  گلی است. دمگل آن ابتدا حالت خمیده دارد به نحوی که گل به صورت واژگون برروی آن قرار می‌گیرد ولی پس از تشکیل میوه، از این حالت خارج شده وضع قائم پیدا می‌کند. میوه‌ی آن فولیکول و پوشیده از کرک‌های کوچک نزدیک به هم است.

محل رویش: تاج الملوک در جنگل‌های دارای نور کافی، در دامنه‌ها و فواصل تخته سنگ‌ها و در دشت‌های سایه دار رشد می‌‌کند. این گیاه در نواحی جنوب شرقی ایران از جمله بلوچستان یافت می‌شود.

.........................................................................................

تاجریزی پیچ

نام‌های دیگر: مره حلوا-ثلثان و ...

مشخصات ظاهری:

 تاجریزی پیچ، گیاهی است پایا، بالا رونده و دارای ساقه‌ای به ارتفاع 1 تا 2 متر و حتی بیشتر که برگ‌های آن متناوب است ولی شکل ظاهری آنها در قاعده ساقه، شبیه قلب و در قسمت‌های فوقانی آن منقسم به سه لوب مشخص می‌باشد. گل‌های کوچک و بنفش رنگ دارد که ظاهر آن مجتمع و چتر مانند است. میوه‌ی آن، سته، بیضوی، دارای حالت آویخته، به رنگ قرمز و محتوی دانه‌های کوچک، مسطح و فراوان است.

محل رویش: این گیاه معمولاً در حاشیه جنگل‌ها و کنار رودخانه‌ها رشد می‌کند. تاجریزی پیچ را می‌توان در آذربایجان (اطراف تبریز)-بلوچستان و لاهیجان مشاهده نمود.

توجه: مصرف بی‌رویه تاجریزی پیچ و فرآورده‌های آن موجب مسمومیت می‌شود.

.........................................................................................

تاجریزی سیاه

نام‌های دیگر: عنب الذهب-عنب الثعلب-ربرق

مشخصات ظاهری: تاجریزی سیاه، گیاهی است علفی، یک ساله و به ارتفاع 10 تا 50 سانتیمتر که ریشه‌ای راست به رنگ سفید و ساقه کم و بیش منشعب از قاعده دارد. برگ‌های آن بیضوی، به رنگ سبز تیره و دارای کناره‌ای با دندانه‌های کم است. هردوتای آنها نیز در مجاور یکدیگر ظاهر می‌شوند. گل‌های کوچک و سفید رنگ. میوه‌ای آن،‌سته، کروی و در آغاز به رنگ سبز است ولی بتدریج به رنگ قرمز در می‌‌آید. در آن دانه‌های کوچک و کروی جای دارد.

خواص:

از تاجریزی سیاه در موارد نظیر: سوء هاضمه‌های دردناک-درد معده-سیاه سرفه-بواسیر-ترک نوک پستان-دردهای رماتیسم مفصلی-ورم رحم-ورم مثانه و ... استفاده به عمل می‌آید.

محل رویش: تاجریزی سیاه معمولا در کنار گودال‌ها و زمین‌های زراعتی به طور خودرو رشد می‌کند. در مناطقی مانند:‌آذربایجان، آمل، گرگان، مازندران و لاهیجان دیده می شود.

توجه: مصرف بی‌رویه تاجریزی سیاه و فرآورده‌های آن موجب مسمویت می‌شود.

.........................................................................................

ترشک

نام دیگر: حماض

مشخصات ظاهری:

ترشک، گیاهی است چندساله، به ارتفاع30 تا 100 سانتیمتر و دارای ریشه ضخیم و ساقه راست و بی‌کرک که برگ‌های بیضوی، تیرکمانی شکل و گل‌های کوچک با پوششی مرکب از 6 کاسبرگ به وضع مجتمع به صورت دسته‌های 3 تا 8 تایی در قسمت انتهایی ساقه دارد. رنگ گل‌های آن سبز یا سبز مایل به قرمز است. پس از آمیزش گل‌های آن، 3 کاسبرگ هر گل، حالت واژگون به خود می‌گیرند، در حالی که سه کاسبرگ دیگر که نازک و غشایی می‌باشند. رشد زیاد پیدا کرده، به صورت سه کفه، میوه را احاطه می‌نماید.

محل رویش: ترشک به طور وحشی در چمنزارها، گشتزارها، کنار رودخانه‌ها و جاده‌ها رشد می‌کند. در مناطقی مانند آذربایجان، اطراف تهران، قصر شیرین و ... یافت می‌شود.

توجه: مصرف این گیاه برای افراد مبتلا به درد مفاصل، نقرس‌، سنگ‌های صفراوی، سوء هاضمه و ... مضر می‌باشد. همچنین مصرف بی‌رویه آن موجب مسمومیت می‌گردد.

.........................................................................................

تمشک

نام‌های دیگر : توت سه گل-توت الارض-تلو

مشخصات ظاهری :

تمشک، درختچه‌ای با شاخه‌های قهوه‌ای رنگ و راست است. این شاخه‌ها پوشیده از برگ‌های متناوب با بریدگی‌های شانه‌ای می‌باشند. برگ‌ این گیاه به رنگ سبز روشن بوده و پشت آنها سفید و پرزدار است. خوشه‌های سست گل‌های سفید آن از بغل برگ‌هایی که روی شاخه‌های سال قبل دارند، می‌روند که در فصل پاییز از میان می‌روند. میوه‌ی آن به رنگ قرمز یا زرد بوده و به شکل فندقه مرکب و گوشتدار است، که پس از رسیدن با برگچه‌های محافظ آن از گیاه جدا می‌شود.

محل رویش :

این گیاه در بیشه زارها روییده و از زمان‌های قدیم نیز به خاطر میوه‌ی خوش طعم آن کشت می‌شده است. در برخی مناطق ایران از جمله:‌مازندران، گیلان،‌اردبیل، و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

توس

نام‌های دیگر : غان-شجره التامول-قان-غوشه-غوش- سندر و ...

مشخصات ظاهری :

توس، درختی است بزرگ و زیبا که ارتفاع آن در مناطق مساعد به30 متر نیز می‌رسد. برگ‌هایی لوزی شکل، نوک تیز با دو ردیف دندانه و منتهی به دمبرگ دراز دارد. پوست تنه آن سفید رنگ و صاف است. در سن 30 سالگی نیز به صورت نوارهای نازک شبیه، ورق‌های کاغذ از آن جدا می‌شود. شاتونهای نرتوس در آغاز پاییز ولی شاتونهای ماده در بهار ظاهر می‌شوند.

محل رویش : توس معمولاً در مناطق معتدل و سرد رشد می‌کند. این درخت در ارتفاعات 2000 تا2300 متری شهرستانک تهران یافت می‌شود.

.........................................................................................

توسکا 

نام‌های دیگر: حمرایه-حوره رومیه

مشخصات ظاهری : توسکا، درختی است که برگ‌هایی با پهنک مدور با کناره ناهمواره، دندانه‌دار و کم بیش چسبنده دارد. پهنک برگ در قسمت آزاد خود، به طور قرینه در دو طرف رگبرگ اصلی، فرورفتگی محسوس دارد و به علاوه در قسمت قاعده، عاری از دندانه است. شاتونهای نر و ماده این درخت، هر دو در پاییز ظاهر می‌شوند و گل‌های سبز یا سبز مایل به قرمطز آنها،‌ قبل از ظاهر شدن برگ یعنی در اواخر زمستان شکفته می‌گردند. شاتون‌های ماده‌ی آن که در آغاز رنگ سبز و حالت چسبنده دارند، در آخر سیاه رنگ می‌گردند. میوه‌های آن، دارای دو یال خشن و خیلی باریک می‌باشند.

محل رویش : توسکا  در اماکن مرطوب به خصوص رد کنار رودخانه‌ها و جریان‌های آب رشد می‌کند. این درخت در سواحل دریای خزر و همچنین در نواحی مختلف گیلان و کنار رودخانه‌ها مشاهده می‌شود.

.........................................................................................

ثعلب

مشخصات ظاهری: ثعلب، گیاهی است پایا و دارای غده‌ی زیرزمینی منقسم به تقسیمات پنجه‌ای و ارتفاعی بین 25 تا 70 سانتیمتر است. برگ‌هایی به رنگ سبز تیره در سطح فوقانی ولی کمی غبارآلود در سطح تحتانی دارد. همچنین لکه‌های قهوه‌ای رنگ در پهنک آن دیده می‌شود گل‌های زیبا و گلی رنگی یا سوسنی و گاهی سفید رنگ دارد که در فواصل ماههای اردیبهشت تا تیز ظاهر می‌گردند، در آغاز وضع فشرده برروی محور گل آذین سنبله دارند ولی پس از شکفتن، تغییر شکل داده ظاهر استوانه‌ای پیدا می‌کنند. در براکته‌های زیر گل آن،‌3 رگبرگ اصلی و در گلبرگ‌های آن، لکه‌هایی به رنگ ارغوانی یا بنفش تشخیص داده می‌شود.

محل رویش : ثعلب بیشتر در جنگل‌ها و چمنزارهای مرطوب نواحی کوهستانی تا ارتفاع 200 متری می‌روید. ثعلب را می‌توان در آذبایجان مشاهده نمود.

.........................................................................................

جنستات الصباغین

مشخصات ظاهری :

جنستات الصباغین، گیاهی است به ارتفاع 30 تا 80 سانتیمتر، فاقد خار ولی دارای ساقه‌های تعدد، سخت و چوبی که ارتفاع آن گاهی به 5/1 تا 2 متر می‌رسد به نحوی که گیاه منظره یک درختچه را پیدا می‌کند. برگ‌های آن بیضی شکل، نوک تیز، با کناره‌ها و سطح تحتانی پوشیده از کرک‌های ریز و کوتاه از کرک‌های ریز و کوتاه و گلهای نیز زرد رنگ است. قسمت مورد استفاده این گیاه برگ، گل و دانه آن می‌باشد.

محل رویش : این گیاه معمولاً در جنگل‌ها (به خصوص در مکان‌های کم درخت)، چمنزارهای طبیعی نسبتاً خشک، دامنه کوهستان‌ها و گودال‌ها رشد می‌کند. جنستات الصباغین در مناطقی مانند:‌ قره داغ-کوه جبل بارز- جیرفت کرمان و ... یافت می‌گردد.

توجه: جنستات الصباغین به خصوص دانه آن دارای اثر سمی می‌باشد. لذا مصرف آن تحت نظر پزشک ضروری است.

نام‌های دیگر: عذبه-اسپند-غلفه الذئب-حرمل و ...

مشخصات ظاهری:

اسپند گیاهی است علفی، پایا که به ارتفاع 30 تا 40 سانتی‌متر و حتی بیشتر نیز می‌رسد. اسپند ظاهری بوته مانند، پربرگ، به رنگ سبز زیبا و برگ‌هایی با تقسیمات باریک، دراز و نامنظم دارد. گل‌های درشت و زیبای آن دارای 5 کاسبرگ باریک و 5 گلبرگ بزرگ به رنگ سفید مایل به سبز است. میوه‌ای آن،‌پوشینه و کروی می‌باشد.

محل رویش:

نواحی بایر و اطراف کویر-جاده تهران به قم-دامغان-سمنان- قزوین-کاشان-نیشاپور-بیرجند-گناباد-خراسان-سیستان-بلوچستان-بوشهر-کرمان-لرستان-تبریز-اطراف کرج و ...

.........................................................................................

آسه

نام‌های دیگر:

خولان-باکس ثرون

مشخصات ظاهری:

آسه، درختچه‌ای است به ارتفاع 2 تا 5 متر و دارای شاخه‌های فراوان که برگهای آن بیضوی دراز، نوک تیز و گلهای آن به رنگ بنفش و واقع در کنار برگها است. میوه گوشت دار و بیضوی دارد که پس از رسیدن به رنگ قرمز یا نارنجی در می‌آید. آسه به حالت وحشی در منطقه وسیعی از اروپا، آسیا (از جمله ایران) و ... پراکنده شده است.

محل رویش:

نواحی خشک جنگل‌های حاشیه دریای خزر-کرمان-لرستان-خوزستان-جزیره خارک-در ارتفاعات 2000 متری یزد-بوشهر-بلوچستان و ...

.........................................................................................

آش انگور

نام‌های دیگر:

خوشه انگور-شر-عوسج-شجره الدکن-خرزل-اشنگور-الجاره-کلی کک و ...

مشخصات ظاهری:

آش انگور، درختچه‌ای است به ارتفاع 2 تا 3 متر که به ندرت در شرایط مساعد به ارتفاع 6 تا 8 متر نیز می‌رسد. شاخه‌های فراوان و متقابل آن، وضع بسیار نامنظم و کج و معوج، از بهترین وسیله تشخیص گیاه به شمار می‌آید. شاخه‌های آش انگور خار دار است.

برگ‌های آن متقابل، دندانه‌دار، کرک، به طول 3 تا 6 سانتی‌متر و حتی 13 سانتی‌متر، به عرض 2 تا 5 سانتی‌متر و دارای 3 تا 4 زوج رگبرگ‌ کمانی درا طراف رگبرگ میانی است. گل‌هایی کوچک به رنگ زرد مایل به سبز، دوپایه، مجتمع به تعداد نسبتا زیاد وبه حالت فشرده در کناره برگ‌ها دارد. میوه‌ی آن به بزرگی یک نخود و به رنگ سیاه، پس از رسیدن کامل است. در داخل میوه‌ی آن، درون شیره‌ای به رنگ قرمز مایل به سبز یا مایل به بنفش، 2 تا 4 دانه جای دارد.

محل رویش: جنگل‌های حسن بگلو آذربایجان-لاهیجان-خلخال-در ارتفاعات 2400 متری کلاردشت مازندران-پل زنگوله و ...

.........................................................................................

افتیمون

نام‌های دیگر:

مشخصات ظاهری:

افتیمون، گیاهی است علفی، یک ساله و پیچنده که به حالت انگلی برروی عده‌ای از گیاهان علفی به سر می‌برد.

نحوه‌ی تشخیص آن از گونه‌های مشابه به این صورت است که در نوع اصلی ساقه‌ها، ظریف، باریک، قابل انعطاف، صاف و منشعب می‌باشند.گل های آن مایل به زرد و صورتی دیده می‌شود. اواخر بهار تا پاییز زمان گل دادن افتیمون می‌باشد. گل‌های آن مرکب از قطعات پنج‌تایی و مجتمع و به وضع فشرده یا ظاهر کروی، در طول ساقه و در کنار فلس‌ها است.

محل رویش:

در 200 الی 500 متری کوه لاله زار-در 2900 متری کوه جوپار کرمان-جزیره قشم-جزیره هرمز-کازرون-بندرعباس-در 2600 متری شاه کوه اصفهان-در ارتفاعات 2400متری جنگل پل زنگوله-کندوان-شوش-کرج-همدان-اطراف تهران و ...

.........................................................................................

افسنطین

نام‌های دیگر:

کشوث رومی-دسیسه

مشخصات ظاهری:

افسنطین، گیاهی است علفی، پایا به ارتفاع 40 تا 60 سانتی‌متر و یا 100 سانتیمتر. برگ‌هایی متناوب با بریدگی‌های باریک و عمیق تا حد رگبرگ میانی دارد ولی به نسبتی که به فاصله‌ی برگ از قاعده ساقه دور باشد، بریدگی‌ها کمتر می‌شود. سطح فوقانی و تحتانی برگ پوشیده از تارهای فراوان است و چون ساقه و انشعابات آن نیز این حالت را دارد، مجموعاً به رنگ خاکستری روشن با ظاهر کاملا مشخص جلوه می کند. کاپیتول‌های آن کوچک، به تعداد خیلی زیاد و دارای پهنایی بین 3 تا 4 میلی‌متر با حالت آویخته است. میوه‌ی آن فندقه، بسیار کوچک و دارای سطح صاف است.

از همه‌ی قسمت‌های آن بوی تند به مشام می‌رسد.

محل رویش:

خراسان-در 2200 متری آبگرم-در 1550 متری گردنه حیران 64 کیلومتری مشرق اردبیل-آستارا-گیلان-پل زنگوله-دره هراز و ...

.........................................................................................

اقحوان

نام‌های دیگر:

شجره مرین-منیات-کرکاش و ...

مشخصات ظاهری:

اقحوان، گیاهی است 2 و یا چندساله که دارای ساقه‌ای به ارتفاع 30 تا 80 سانتی‌متر است. برگ هایی نرم، به رنگ سبز روشن، منقسم به قطعات برگچه مانند و دندانه دار دارد. کاپیتول‌های‌ آن مرکب از دو نوع گل،‌یکی زبانه‌ای و به رنگ سفید، واقع در حاشیه و دیگر لوله‌ای و به رنگ زرد و واقع در ناحیه وسط است و چون گلها پس از شکفتن،‌به صورت گل آذین دیهیم، در راس ساقه جلوه می کنند، به این خاطر منظره زیبایی را بوجود می‌آورند.

محل رویش:

شیره کوه-شاه کوه-فیروز کوه-دامغان-اطراف کرج-قزوین-کوه دماوند-خراسان در 32 کیلومتری مشرق شهرکرد-آذربایجان-در 1700 متری داماش در 1300 الی 3000 متری ارتفاعات کندوان-مازندران-جنگل لوه-گرگان و ...

.........................................................................................

آقطی

نام‌های دیگر: پلم-پلخون-شون-شوند-خمان صغیر-خاما آقطی- پلیم.

مشخصات ظاهری:

آقطی، گیاهی است علفی و به ارتفاع 1 تا 2 متر که برگ‌های آن دارای 5 یا 6 و گاهی 9 برگچه بیضوی دراز، نوک تیز و دندانه دار است. گل‌های مجتمع آن، رنگ سفید مایل به گلی دارند و پس از رسیدن نیز به میوه‌های کوچک، کروی و به رنگ سیاه مایل به ارغوانی تبدیل می‌گردند. از تمام قسمت‌های گیاه مزبور بوی تند ونامطبوعی متصاعد می‌شود، که این خود از مشخصه‌های مناسب برای تشخیص آن در منطقه می‌باشد، زیرا بوی تند آن اطراف را فرا می‌گیرد. پوست ساقه، ریشه، گل، میوه و دانه این گیاه، دارای خاصیت درمانی است ولی اگر به مقادیر زیاد مصرف گردند، موجب ایجاد ناراحتی می‌گردد.

محل رویش:

بندرگز- مازندران-(دره هراز) در 1000 متری کوهرنگ-گیلان-قزوین-اطراف کرج-سواحل دریای خزر و ...

.........................................................................................

آقطی سرخ

مشخصات ظاهری:

درختچه‌ای است به ارتفاع 2 تا 4 متر و دارای ظاهری زیبا که برگ‌های آن مرکب از 5 یا 7 برگچه دندانه دار با دمبرگ فرعی کوتاه و ظاهر بیضوی دراز است.

گل‌هایی به رنگ سفید مایل به سبز و مجتمع به صورت خوشه‌های بسیار منشعب دارد و چون این برگ‌ها قبل از پیدایش در گیاه ظاهر می‌شوند، منظره آن زیبا می‌شود.

از مجموعه‌های گل‌های آن بوی ملایمی به مشام می‌رسد. میوه آن که در اواخر تابستان به مرحله کامل رسیدن می‌رسد-رنگ قرمز مرجانی و بسیار زیبا دارد.

محل رویش:

آقطی سرخ به حالت خودرو در دشتهای نواحی مختلف، مخصوصاً دامنه‌های منتهی به جنگل‌های وسیع رشد می‌کند. در ایران معمولاً این گیاه را پرورش می‌دهند.

 ........................................................................................

اکسیر ترکی

نام‌های دیگر: وج-عود الوج

مشخصات ظاهری:

اکسیر ترکی، گیاهی علفی و دارای برگ‌هایی کم و بیش شبیه برگ زنبق است. این گیاه ریزوم افقی و استوانه‌ای شکل دارد که در سطح فوقانی آن اثر برگ‌های ازبین رفته ولی در سطح تحتانی،ریشه‌های متعدد دیده می‌شود. برگ‌های آن متناوب، غلاف دار، باریک و دراز، به طول 50 تا 60 سانتی‌متر و دارای 2 لبه نسبتا تیز می‌باشند.

گلهای نر و ماده داشته و به رنگ زرد و مجتمع به صورت سنبله مخصوص دارد. هرگل آن 6 پرچم و یک مادگی با کلاله بدون پایه دارد که پوششی مرکب از قطعات 6 تایی، آنها را از خارج فرا می‌گیرد. میوه‌اش پوشینه، دارای سه سطح مشخص و محتوی سه دانه و محصور در کاسه گل است.

محل رویش: اکسیر به صورت خودرو در کنار رودخانه‌ها و جریان‌های آب رشد می‌کند به این خاطر این گیاه در اکثر نواحی ایران بخصوص در بلوچستان و نواحی غرب دیده می‌شود.

.........................................................................................

اکلیل الجبل

نام‌های دیگر:

رومارن-اکلیل کوهی-حصالبان-رزماری

مشخصات ظاهری:

اکلیل الجبل گیاهی است پایا، بسیار معطر و دارای ساقه‌های چوبی به ارتفاع 50 سانتی‌متر الی 1 متر که برگهای متقابل با کناره برگشته، باریک و دراز، نوک تیز و نسبتا خشن دارد. سطح فوقانی پهنک برگ آن نیز به علت فاقد بودن تار،‌بهرنگ سبز ولی سطح تحتانی آن،‌ بر اثر پوشیه بودن از کرک به رنگ تقریبا سفید است. گل‌های آن رنگ آبی روشن و گاهاً سفید دارد و در قسمت داخلی آن، لکه کوچک و بنفش رنگ دیده می‌شود.

محل رویش: اکلیل الجبل به خاطر داشتن برگ‌های سبز دائمی و زیبای خاص در اکثر نقاط ایران پرورش داده می‌شود. در برخی مناطق از جمله آذربایجان نیز به طور خودرو رشد می‌کند.

.........................................................................................

آلاله

نام‌های دیگر:

زغلیل-زغلنته

مشخصات ظاهری:

آلاله، گیاهی است یک ساله، به ارتفاع 15 تا 60 سانتی‌متر و دارای ساقه منشعب و توخالی که برگ‌های آن دارای پهنکی با بریدگی‌های عمیق و گل‌هایش به رنگ زرد روشن است. هر پایه گیاه در محیط‌های مساعد، تعداد فراوانی در حدود 70 تا 100 گل می‌دهد.

محل رویش: آلاله بیشتر در گل‌ و لای مناطق مردابی، گودال‌ها، کنار استخرهای طبیعی و ... رشد می‌کند. این گیاه را می‌توان در مناطقی از جمله بندر انزلی، پیربازار،لاهیجان و اطراف تهران مشاهده نمود.

توجه: این گیاه سمی می‌باشد. بنابراین مصرف آن نیز پزشک الزامی است.

.........................................................................................

انجبار

مشخصات ظاهری:

انجبار، گیاهی است پایا، به ارتفاع 20 تا 75 سانتیمتر و دارای ریزوم استوانه‌ای نسبتا مسطح که ساقه‌ی هوایی آن، حالت قائم و ظاهر خط دار و عاری از کرک دارد. برگ‌های آن متناوب با کناره موجدار و پهنک آن به رنگ سبز شفاف در سطح فوقانی ولی سبز مایل به سفید در سطح تحتانی است. انواع برگهای واقع در قسمتهای پایین ساقه، بزرگ و نوک تیز و دارای دمبرگ دراز ولی انواع واقع در قسمت‌های انتهایی ساقه، کوچکتر و بدون دمبرگ می‌باشند، به طوری که قاعده پهنک ساقه را فرا می‌گیرد. گل‌های آن رنگ گلی دارد و به صورت سنبله انتهایی استوانه‌ای شکل مجتمع می‌گردد.

محل رویش: انجبار در نواحی مرطوب، مناطق باتلاقی و نقاط کوهستانی می‌روید. انجبار را می‌توان در برخی مناطق ایران از جمله : کوه سهند آذربایجان-همدان-اشتران کوه لرستان و مسجد سلیمان مشاهده نمود.

.........................................................................................

انجدان رومی

مشخصات ظاهری:

انجدان رومی، گیاهی علفی، پایا دارای ساقه ضخیم استوانه‌ای به قطر 3 تا 4 سانتیمتر و به ارتفاع 1 تا دو متر است. برگ‌های ضخیم، گوشتدار، منقسم به برگچه‌هایی با ظاهر لوزی شکل و دندانه‌های نامساوی، به رنگ سبز تیره شفاف و منتهی به دمبرگ استوانه‌ای مشخص  دارد. زیرین‌ترین برگ آن به طول 70 سانتیمتر می‌رسد. گل‌های آن بسیار کوچک، به ابعاد 3 میلیمتر، به رنگ زرد و مجتمع به صورت چتر است. میوه‌ی آن بیضوی دراز، به طول 5 تا 7 میلیمتر، به رنگ زرد یا قهوه‌ای و بسیار معطر، پس از رسیدن است.

محل رویش: انجدان رومی در نواحی مختلف پرورش داده می‌شود. و در برخی مناطق به صورت نیمه وحشی از جمله در کوه هزاران کرمان (در 3400 متری بین کرمان و بندرعباس) نیز مشاهده می‌شود.

.........................................................................................

انجره

نام‌های دیگر: شقف-زغاف-شوک الضب

مشخصات ظاهری:

انجره، گیاهی است چند ساله و دارای ساقه‌ کوتاه، منشعب و خشن، که برگ های ساده با ظاهر بیضوی دراز و عاری از دمبرگ دارد.

کناره برگهای آن در قاعده ساقه،‌صاف و دارای خارهای ظریف ولی در قسمت بالای آن دندانه‌دار خاردار است. گل‌های آبی رنگ و زیبای آن، در براکته‌های نوک تیز و خاردار به طول 5/2-2 سانتی‌متر جای دارد و در مجموع به صورت گل آذین خوشه ظاهر می‌شود. میوه‌ی آن پوشینه، تخم‌مرغی و نوک تیز، به طول متوسط 5 سانتی‌متر و حتی بیشتر و محتوی دودانه است.

محل رویش: انجره در مناطق وسیعی از نواحی گرم کره زمین از جمله ایران رشد می‌کند. و بیشتر در جنوب ایران، کوه جبل کرمان، لار، بندرعباس، بلوچستان و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

آنغوزه

نام‌های دیگر:

آنگوزاکما-خوراکما-کورن کما.

مشخصات ظاهری:

آنغوزه، گیاهی است علفی و بزرگ که دارای ریشه‌ راست، گوشتدار و نسبتا ضخیم و ساقه‌ای قوی، خشن، فیبری و با ظاهری مشخص که در پنج سال اول منحصراً دارای تعداد برگ واقع بر روی سطح زمین می‌گردد. به تدریج از بین برگ‌های آن (که معمولاً ظاهری غبارآلود دارند)، ساقه‌ای راست،‌ تقریباً استوانه‌ای و گوشتدار خارج می‌شود که ارتفاع ی متجاوز از 2 تا 5/2 متر پیدا نموده، در انتها به مجموعه‌ای از گل‌های زردرنگ و مجتمع به صورت گل‌آذین چتر مرکب ختم می‌شود.

محل رویش: در 65 کیلومتری جهرم-کرمان-خراسان-بلوچستان و ...

.........................................................................................

اوجا

نام‌های دیگر:

گل پردار-سمد-وج-له‌لی-قره‌آغاج-لو-وزم

مشخصات ظاهری:

اوجا، درختی بزرگ و دارای پوست سخت، خشن و شکاف دار است. برگ‌های منفرد آن، ظاهر بیضی شکل، نوک تیز و پهنک غیر متقارن نسبت به رگبرگ میانی دارند، به علاوه پوشیده از کرک می‌باشند و در موقع لمس کردن خشن به نظر می‌رسند.

گل‌های آن عاری از دمبرگ و مجتمع به صورت دسته‌هایی بر روی شاخه‌ است. کاسه گل آن 4 تا 8 قسمتی است و در داخل آن نیز 4 تا 8 پرچم‌ جای دارد. میوه‌ی آن به طول 3 و به عرض 5/1 سانتیمتر است.

محل رویش: اوجا،‌در حاشیه جنگل‌ها، مناطق کوهستانی و کنار جاده‌ها می‌روید. محل رویش آن در ایران بیشتر:‌ ارتفاعات 900 متری قم-یزد-قزوین-کرج-خراسان- آذربایجان-شمال جنگل کندوان-اطراف چالوس- مازندران-بندرگز و ... می‌باشد.

.........................................................................................

اوکالیپتوس

اوکالیپتوس، درختی است زیبا که ارتفاع آن به 80 تا 100 متر نیز می‌رسد. پوست ساقه‌ی اوکالیپتوس، رنگ قهوه‌ای مایل به زرد دارد و به آسانی از ساقه جدا می‌گردد. برگ آن بر حسب جوان و یا مسن بودن گیاه فرق می‌کند.

در شاخه‌های جوان، برگ‌های وضع متقابل، افقی و تقریبا عاری از دمبرگ دارند. شکل ظاهری آنها بیضوی دراز و مدور در قسمت قاعده پهنک است. کناره پهنک برگ‌های آن صاف است. طول آنها در حدود 10 تا 15 سانتی‌متر و عرض آنها 4 تا 8 سانتی‌متر می‌باشد. در درختان مسن، برگ‌های به حالت منفرد برروی ساقه‌بوده و هر یک به یک دمبرگ باریگ به طول 2 تا 3 سانتیمتر ختم می‌شوند. پهنک برگ درختان مسن،‌باریک و دراز، عاری از تار، منتهی به نوک باریک و دارای قسمت انتهایی خمیده است. رنگ آنها سبز یا سبز مایل به زرد در هر دو سطح پهنک می‌باشد. 

محل رویش: این گیاه به صورت خودرو در ایران دیده نشده است. ولی به صورت پرورشی در نواحی شمالی ایران یافت می‌شود.

.........................................................................................

 بابا آدم

نام‌های دیگر:

فیل گوش-آراقیطون-راس الحمامه

مشخصات ظاهری:

بابا آدم، گیاهی است علفی،‌ بزرگ و دارای ساقه منشعب به طول 80 تا 150 سانتی‌متر و حتی بیشتر، ریشه‌ای دراز به قطر انگشت و به رنگ قهوه‌ای دارد. پهنک برگهای آن، بسیار بزرگ و دارای حالت نسبتاً افتاده بر روی ساقه است. بزرگی پهنک برگهای آن،‌به نسبتی که از قاعده ساقه به راس نزدیک می‌شود، کم می‌گردد. رنگ آن در سطح فوقانی پهنک،‌سبز تیره ولی در سطح زیرین به علت پوشیده بودن از تارهای فراوان، سبز روشن است. میوه‌ای آن پس از رسیدن به صورت فندقه‌ای با 3 یا 4 سطح مشخص در می‌آید.

محل رویش:

باباآدم به طور خودرو در دشت‌ها و نواحی مرطوب و سایه دار رشد می‌کند. بابا آدم را می‌توان در 1700 متری شهرستانک-خراسان-تهران-آذربایجان-بختیاری-حسن بگلو-قره داغ-مازندران-گرگان-شبستر-نعمت آباد تبریز و ... مشاهده نمود.

.........................................................................................

بابونه

نام‌های دیگر:

بابونه رومی-مشرف-قراص-بابونج

مشخصات ظاهری:

بابونه، گیاهی است کوچک، پرپشت به ارتفاع 10 تا 30 سانتی‌متر و دارای بویی معطر و قوی که ساقه‌های خوابیده، استوانه‌ای شکل، به رنگ سبز مایل به سفید و برگ‌های کوچک، متاوب، منقسم به بریدگی‌های باریک و نامنظم و پوشیده از کرک دارد. کاپیتول‌های آن به صورت منفرد در راس ساقه‌های ظاهر می‌شود. در هر کاپیتول آن،‌ دو نوع گل، یکی زبانه‌ای ماده، به رنگ سفید و دیگر لوله‌ای که به رنگ زرد دیده می‌شود.

محل رویش:

بابونه بیشتر درچمن زارها، زمین‌های شنی و استخرهای طبیعی رشد می‌کند.

بابونه در برخی مناطق ایران از جمله آذربایجان یافت می‌شود.

.........................................................................................

بادرنجبویه

نام‌های دیگر:

ترنجان-حشیشه النحل-وارنگ بو

مشخصات ظاهری:

بادرنجبویه، گیاهی است پایا، پرشاخه و پرپشت، به ارتفاع 30 تا 80 سانتی‌متر و حتی بیشتر که ریشه کوچک و استوانه‌ای شکل، سخت و نسبتا منشعب درد. برگ‌های آن پوشیده از تار، متقابل، بیضوی، به شکل قلب و دندانه‌دار است. درازای برگ‌های آن 5 تا 8 سانتیمتر و پهنای آنها 4 تا 5 سانتیمتر است. رگ برگهای آن در سطح فوقانی پهنک، سبز تیره ولی در سطح تحتانی آن، سبز روشن است. گل‌های آن رنگ سفید یا گلی دارند و به تعداد 6 تا 12 تایی در کناره برگها ظاهر می‌شوند.

محل رویش:

اطراف تبریز-در 1200 تا 1400 متری بیشه لرستان-اطراف رشت-حسن بگلو آذربایجان- در 700 متری جنگل گلستان-قزوین-کرج-گنبدطاووس-اطراف تهران و ....

.........................................................................................

بارهنگ

نام‌های دیگر:

بیزوشا-رمحاج ولک-لسان الحمل.

مشخصات ظاهری:

بارهنگ، گیاهی است به ارتفاع 8 تا 50 سانتیمتر و دارای برگ‌هایی با پهنک بزرگ و واقع در سطح زمین که در پهنک برگ‌های آن، 3 تا 11 رگبرگ‌ سراسری در جهت طولی دیده می‌شود. گلهای آن دارای جامی به رنگ خاکستری روشن یا تقریبا مایل به قرمز و مجتمع به صورت سنبله‌های دراز است. هر یک از این سنبله‌ها نیز در راس دنباله‌ی بلندی منتهی به وسط برگ‌ها،‌جای دارد. میوه‌ی آن، پوشینه، دارای 2 خانه و محتوی 4 تا 8 دانه کوچک و بیضی شکل در هر خانه می‌باشد.

محل رویش: اغلب نواحی ایران از جمله:‌ اصفهان-بلوچستان-آذربایجان-خراسان-تربت جام-کاشان-شیراز-کوه لاله زار کرمان-همدان خرم‌آباد-ارومیه-کردستان- سراب-تبریز-مازندران-رشت-گرگان-لاهیجان-کرج-ری-اطراف تهران و ...

.........................................................................................

باریجه

نام‌های دیگر: قنه و ...

مشخصات ظاهری:

باریجه، گیاهی است پایا و دارای ساقه ضخیم به ارتفاع 1 تا 2 متر که برگ‌هایی به رنگ سبز مایل به خاکستری و به طول 30 سانتیمتر، پوشیده از تارهای ریز و کوتاه، در قاعده ساقه دار. پهنک برگ آن منقسم به قطعاتی است که بر اثر چند بار تقسیم شدن، به صورت قطعات باریک و فشرده به هم درآمده است. گل‌های آن زرد رنگ و مجتمع به صورت خوشه‌های مرکب متعددی است که اغلب به شکل دسته‌های فراهم در طول ساقه ظاهر می‌گردند. چترهای اصلی آن، دارای 6 تا 12 پایه است. میوه‌ی آن بیضوی دراز و دارای کناره‌ای باریکتر از نصف قسمت محتوی دانه است.

محل رویش: بختیاری-گچسر-قزوین-دره لار-کوه دماوند-اطراف تهران-کرمانشاه-در 35 کیلومتری جنوب سلطانیه-دره هراز و ...

.........................................................................................

.........................................................................................

بذرالبنج

نام‌های دیگر:

ژوسیکام-بنگ دانه-سکران

مشخصات ظاهری:

بذرالبنج، گیاهی است علفی،‌دوساله و دارای ساقه استوانه‌ای شکل، خمیده درناحیه راس و به ارتفاع 60 تا 80 سانتیمتر است. ریشه‌ای راست، دراز و نسبتاً ضخیم دارد. برگ‌های آن متناوب، مثلثی شکل، نوک تیز و در قسمت انتهایی ساقه معمولاً عاری از دمبرگ و منقسم به لوبهای نامساوی و نوک تیز است. درازای برگ های آن به 20 و پهنای آن به 5 تا 7 سانتی‌متر می‌رسد. رنگ برگ‌های آن سبز مایل به سفید است و به محض دست زدن به آن نیز، به انگشتان می‌چسبد. گل‌های آن رنگ زرد روشن دارد و شبکه‌ای از خطوط ظریف به رنگ ارغوانی نیز آنها را زیباتر می‌کند. میوه‌ی آن پوشینه است.

محل رویش: بذرالبنج معمولاً در کنار جاده‌ها، اماکن مخروبه،‌ قبرستان‌ها و نواحی بایر رشد می‌کند. در مناطق آذربایجان-ارومیه-تهران-رودبار-کلیبر-اراک-گرگان-کرج و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

برگ نو 

نام‌های دیگر: قره دون-مندارچه-فغو-نوار ابیض-سوسن ابیض.

مشخصات ظاهری:

برگ نو، درختچه‌ای به ارتفاع 2 تا 5 متر که شاخه‌های متعدد به وضع قائم و برگ‌های بیضوی و منتهی به نوک باریک دارد. گل‌های سفید، معطر و مجتمع به صورت خوشه‌های متعدد و پرگل و میوه‌اش سته، تقریباً کروی، به بزرگی 5 تا  8 میلیمتر و به رنگ سیاه است.

جالب است بدانید که برگ نو در همه فصل‌ها، سبز به نظر می‌رسد، زیرا همیشه قسمتی از برگ‌های آن در زمستان،‌ برروی شاخه‌های باقی می‌ماند و چون در این فصل، رنگ مایل به قرمز نیز پیدا می‌کند، به این خاطر منظره‌ی زیبا به گیاه می‌بخشد.

محل رویش: تهران-رشت-آستارا-طالش-حسن بگلو-جنگل‌های ارسباران و ...

.........................................................................................

برنجاسف

نام‌های دیگر:

شویلاء-حبق الراعی

مشخصات ظاهری:

برنجاسف، گیاهی است علفی، به ارتفاع 80 تا 150 سانتی‌متر که ریشه دراز به قطر یک سانتیمتر و ساقه‌ای راست و استوانه‌ای شکل، به رنگ سبز نقره‌ای، گاهی مایل به قرمز و پوشیده از تارهای ظریف و مایل به سفید دارد. برگهای آن دارای بریدگیهای عمیق و تقسیمات نامساوی و منتهی به نوک تیز به پهنای 3 تا 6 میلیمتر است. سطح فوقانی پهنک آن سبز رنگ ولی سطح تحتانی آن، مایل به سفید پنبه‌ای است.

کاپیتول‌های کوچک و متعدد آن شامل گل‌هایی به رنگ زرد مایل به قرمز و پوشیده از تارهای سفید پنبه‌ای است. میوه‌ی آن، فندقه‌، استوانه‌ای شکل، صاف و منتهی به یک برجستگی مسطح در ناحیه راس است.

محل رویش: در 20 کیلومتری جنوب ارومیه-رامسر-گرگان-آذربایجان و ...

.........................................................................................

بلادون

نام‌های دیگر: شاهیبزک و ....

مشخصات ظاهری:

بلادون، گیاهی است پایا و به ارتفاع 1 تا 5/1 متر که ریشه‌ی دراز، منشعب، ضخیم، گوشتدار و به رنگ حنایی دارد. ساقه‌ی آن استوانه‌، پوشیده از تار و در انتها دارای تقسیمات دوتایی یا سه تایی است. برگ‌های منفرد با دمبرگ کوتاه، بیضی شکل و نوک تیز دارد.

این گیاه، گل‌هایی درشت و به وضع منفرد در کناره برگها دارد. کاسه‌ی گل آن پایا است بطوری که پس از ظاهر شدن میوه نیز قسمتی از آن را فرا می‌گیرد. میوه‌ی آن، سته به بزرگی یک گیلاس است و در آغاز سبز رنگ می‌باشد ولی پس از رسیدن به تدریج قرمز و سیاه رنگ می‌گردد.

محل رویش:

بلادون معمولاً در مکان‌های مرطوب و سایه‌دار و یا در محل عاری از درخت جنگل‌ها، و یا در زمین‌های آهکی رشد می‌کند. در 500 متری گردنه حیران-گیلان و ... یافت می‌شود.

توجه: مصرف بلادون در برخی افراد عوارض شدید ایجاد می‌کند. بنابراین مصرف آن زیر نظر پزشک ضروری است.

.........................................................................................

بنفشه سه رنگ

مشخصات ظاهری: بنفشه سه رنگ، گیاهی است علفی و یک ساله که ساقه‌ی زاویه دار، به رنگ سبز مایل به زرد و به طول 15 تا 25 سانتی‌متر دارد. ریشه‌اش بوی نسبتاً مطبوع و طمعی تلخ و لعابی دارد. برگ‌های آن متناوب، عاری از دمبگر، بیضوی با دندانه‌های فاصله دار و شامل دو زائده با بریدگیهای عمیق است. گلهای آن کوچک، به رنگ زرد روشن با لکه‌ی بنفش است.

محل رویش: این گیاه بیشتر در نواحی شمال ایران و در برخی از جنگل‌ها یافت می‌شود.

.........................................................................................

بنفشه معطر

نام‌های دیگر: بنفشه-بنفشه ایرانی-بنفسج.

مشخصات ظاهری:

بنفشه معطر، گیاهی است علفی، پایا و دارای برگ‌هایی است که معمولا از محل مشترکی در ناحیه یقه خارج می‌گردند. برگ‌های آن معمولاً به شکل قلب، دارای دمبرگ دراز و واقع برروی سطح زمین است. در کناره دمبرگ آن، جوانه‌های جانبی ظاهر می‌گردد. گل‌های آن منفرد، زیبا، به رنگ بنفش و به ندرت سفید یا گلی است. دمگل‌های دراز گل، که ازبین دمبرگ‌ها منشأ می‌گیرند، قبل از منتهی شدن به گل، حالت خمیده شبیه عصا پیدا می‌نماید. میوه‌ی آن، پوشینه، کروی، پوشیده از کرک و محتوی دانه‌هایی به رنگ زرد با لکه سفید است.

محل رویش: بنفشه معطر در اکثر مناطق ایران به خصوص در کوهستان‌ها و در سایه درختان می‌روید. این نوع بنفشه بیشتر در منطقه البرز، رودبار و ... دیده می‌شود.

.........................................................................................

بولاغ اوتی

نام‌های دیگر:

علف چشمه-آب تره-قره العین-حرف الماء

مشخصات ظاهری:

بولاغ اوتی، گیاهی است علفی و پایا که معمولا ضخیم و گوشت داراست. برگ‌های آن متناوب، گوشتدار، مرکب از 3 تا 9 قطعه نامنظم، ‌به رنگ سبز تیره و عاری از کرک است. در قسمت انتهایی ساقه‌ی آن، گل‌های سفید رنگی، مجتمع به شکل خوشه ظاهر می‌شود که از پس آمیزش، هر یک به میوه‌ای به صورت خورجین و به طول 2 تا 5/2 سانتی‌متر تبدیل می‌گردند. دانه‌ی آن،‌ قهوه‌ای رنگ، مدور و واقع در دو ردیف در داخل میوه است.

محل رویش:

بولاغ اوتی معمولا در چشمه‌ها، مجاری باریک آبها و نواحی مردابی می‌روید و در اکثر نواحی ایران از جمله آذربایجان، گیلان،‌ شیراز، بوشهر، سیستان و بلوچستان و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

بومادران

نام‌های دیگر: ام الف ورقه-حزنبل

مشخصات ظاهری: بومادران گیاهی است پایا، به ارتفاع 20 تا 90 سانتی‌متر و حتی بیشتر که برگ‌هایی بدون دمبرگ، دراز، پوشیده از کرک و منقسم به بریدگی‌های بسیار باریک دارد. کاپیتول‌های کوچک و متعدد آن که به طول 4 تا 8 میلیمتر و به عرض 2 تا 5 میلیمتر می‌باشد وضع مجتمع به صورت گل آذین دیهیم، در قسمت‌های انتهایی ساقه دارد. در هر کاپیتول آن، دو نوع گل، یکی زبانه‌ای و سفید رنگ، واقع در حاشیه گل آذین و دیگری لوله‌ای و واقع در ناحیه وسط، دیده می‌شود. از همه‌ی قسمت‌های گیاه مزبور بوی قوی به مشام می‌رسد.

محل رویش: بومادران بیشتر به طور خودرو در دشت‌ها، کنار جاده‌ها و نواحی کوهستان رشد می‌کند. بومادران در مناطقی مانند:‌ جنگل گلستان-ارومیه-تبریز-البرز و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

پنج انگشت

نام‌های دیگر: فلفل بری-فلفل بیابانی-فنجکش

مشخصات ظاهری: پنج انگشت، درختچه‌ای است زیبا، به ارتفاع 5/1 تا 2 متر که برگ‌های زودافت،‌ پنجه‌ای و منقسم به 5 تا 7 برگچه نوک تیز و پوشیده از کرک‌های پنبه‌ای در سطح تحتانی پهنک دارد به طوری که رنگ سبز تیره سطح فوقانی پهنک برگ و رنگ تقریباً سفید تحتانی آن،‌ظاهر کاملاً مشخص به گیاه می‌دهد. گل‌های آن زیبا، به رنگ آبی مایل به بنفش و مجتمع به صورت سنبله دراز با ظاهر مطبق برروی یک پایه مشترک است. میوه‌ی آن شفت و دارای برون بر سخت و مقاوم می‌باشد.

محل رویش: بندرعباس-خلیج فارس-کازرون-خرمشهر-کرج-خراسان-البرز

 .........................................................................................

پونه

مشخصات ظاهری:

پونه، گیاهی است علفی، پایا و دارای ساقه‌ای با ظاهر تقریباً استوانه‌ای، به ارتفاع 10 تا 55 سانتیمتر که برگ‌هایی بیضوی و نوک تیز، با دندانه‌های ظریف و یا عاری از آن دارد. از کلیه قسمت‌های گیاه بویی تند به مشام می‌رسد.

گل‌های به صورت دسته‌های فراهم در کناره برگ‌های طول محور ساقه، (در ماه‌های تیر تا مهر) ظاهر می‌شود که رنگ گلی روشن یا مایل به بنفش دارد. میوه‌ی آن چهار فندقه است.

محل رویش:

پونه معمولا به حالت وحشی در دشت‌های مرطوب و حاشیه‌ی جریان‌های آب رشد می‌کند. این گیاه در اکثر نقاط ایران از جمله: آذربایجان، گیلان، لاهیجان، و گرگان دیده می‌شود.

.........................................................................................

پیچک صحرایی

نام‌های دیگر:

علیق-طربوش الغراب

مشخصات ظاهری:

پیچک صحرایی، گیاهی است علفی که ساقه‌های منشعب آن به طول 40 تا 100 سانتیمتر می‌رسد، حالت افتاده یا بالا رونده دارد. برگ‌های آن بیضوی دراز و دارای دولوب مشخص در قاعده پهنک است به طوری که به آن ظاهر سرنیزه‌ای می‌دهد. گل‌های آن به رنگ‌های صورتی ، سفید و یا مخلوطی از این دو رنگ است و در طول ساقه نیز به وضع منفرد یا به تعداد دوتایی ظاهر می‌شود. در سطح خارجی جام گل‌ آن، گاهی لکه‌های ارغوانی مشاهده می‌شود. پس از آمیزش گل‌های آن،‌راس دمگل‌ها به سمت پایین خمیدگی حاصل می‌کند به طوری که میوه دارای حالت آویخته است.

محل رویش: پیچک صحرایی در اکثر مزارع، باغ‌ها و کنار جاده‌ها رشد می‌کند. این گیاه، در اکثر نواحی ایران از جمله: در 1500 متری قوچان، خراسان، قم، آبادان،‌ فارس، اراک،رودبار، اطراف تهران و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

تاتوره

مشخصات ظاهری:

تاتوره، گیاهی است علفی، یک ساله و به ارتفاع 30 تا 80 سانتیمتر و گاهاً بیشتر، ساقه‌ی منشعب و برگهای پهن آن، ظاهر خاصی به گیاه می‌بخشند و می‌توان از آن راه دور آن را شناخت. این گیاه ریشه‌ای نسبتاً ضخیم و ساقه گرد و منشعب دارد. برگهای پهن و نوک تیز آن، به درازای 10 تا 15 سانتیمتر و به عرض 7 تا 10 سانتیمتر می‌رسد و در آنها 5 تا 7 لوب اصلی نوک تیز، نامنظم و دندانه‌دار دیده می‌شود. گل‌های درشت و زیبای تاتوره، ظاهری بوقی شکل و وضع منفرد برروی ساقه دارد و جام گل آن ابتدا دارای حالت فشرده و مچاله شده است ولی پس از باز شدن کامل، چین خوردگی آن از بین می‌رود. میوه‌ی آن به صورت پوشینه، خاردار و محتوی به طور متوسط 400 دانه است.

محل رویش: آذربایجان-سیستان در 1700 متری کرمان-خراسان-بندرگز گرگان-گیلان-بلوچستان-ارومیه-اراک-اطراف تهران و ...

.........................................................................................

تاج الملوک

نام‌های دیگر: اخیلیا و ...

مشخصات ظاهری:

تاج الملوک گیاهی است پایا و به ارتفاع 30 تا 80 سانتی‌متر که برگ‌های نازک، نسبتاً پهن، به رنگ سبز قهوه‌ای و یا سبز تیره دارد. سطح فوقانی پهنک برگ آن غبارآلود به نظر می‌رسد. گل‌های آن زیبا، نامنظم، به رنگهای مختلف ارغوانی و آبی و گاهاً سفید  گلی است. دمگل آن ابتدا حالت خمیده دارد به نحوی که گل به صورت واژگون برروی آن قرار می‌گیرد ولی پس از تشکیل میوه، از این حالت خارج شده وضع قائم پیدا می‌کند. میوه‌ی آن فولیکول و پوشیده از کرک‌های کوچک نزدیک به هم است.

محل رویش: تاج الملوک در جنگل‌های دارای نور کافی، در دامنه‌ها و فواصل تخته سنگ‌ها و در دشت‌های سایه دار رشد می‌‌کند. این گیاه در نواحی جنوب شرقی ایران از جمله بلوچستان یافت می‌شود.

.........................................................................................

تاجریزی پیچ

نام‌های دیگر: مره حلوا-ثلثان و ...

مشخصات ظاهری:

 تاجریزی پیچ، گیاهی است پایا، بالا رونده و دارای ساقه‌ای به ارتفاع 1 تا 2 متر و حتی بیشتر که برگ‌های آن متناوب است ولی شکل ظاهری آنها در قاعده ساقه، شبیه قلب و در قسمت‌های فوقانی آن منقسم به سه لوب مشخص می‌باشد. گل‌های کوچک و بنفش رنگ دارد که ظاهر آن مجتمع و چتر مانند است. میوه‌ی آن، سته، بیضوی، دارای حالت آویخته، به رنگ قرمز و محتوی دانه‌های کوچک، مسطح و فراوان است.

محل رویش: این گیاه معمولاً در حاشیه جنگل‌ها و کنار رودخانه‌ها رشد می‌کند. تاجریزی پیچ را می‌توان در آذربایجان (اطراف تبریز)-بلوچستان و لاهیجان مشاهده نمود.

توجه: مصرف بی‌رویه تاجریزی پیچ و فرآورده‌های آن موجب مسمومیت می‌شود.

.........................................................................................

تاجریزی سیاه

نام‌های دیگر: عنب الذهب-عنب الثعلب-ربرق

مشخصات ظاهری: تاجریزی سیاه، گیاهی است علفی، یک ساله و به ارتفاع 10 تا 50 سانتیمتر که ریشه‌ای راست به رنگ سفید و ساقه کم و بیش منشعب از قاعده دارد. برگ‌های آن بیضوی، به رنگ سبز تیره و دارای کناره‌ای با دندانه‌های کم است. هردوتای آنها نیز در مجاور یکدیگر ظاهر می‌شوند. گل‌های کوچک و سفید رنگ. میوه‌ای آن،‌سته، کروی و در آغاز به رنگ سبز است ولی بتدریج به رنگ قرمز در می‌‌آید. در آن دانه‌های کوچک و کروی جای دارد.

خواص:

از تاجریزی سیاه در موارد نظیر: سوء هاضمه‌های دردناک-درد معده-سیاه سرفه-بواسیر-ترک نوک پستان-دردهای رماتیسم مفصلی-ورم رحم-ورم مثانه و ... استفاده به عمل می‌آید.

محل رویش: تاجریزی سیاه معمولا در کنار گودال‌ها و زمین‌های زراعتی به طور خودرو رشد می‌کند. در مناطقی مانند:‌آذربایجان، آمل، گرگان، مازندران و لاهیجان دیده می شود.

توجه: مصرف بی‌رویه تاجریزی سیاه و فرآورده‌های آن موجب مسمویت می‌شود.

.........................................................................................

ترشک

نام دیگر: حماض

مشخصات ظاهری:

ترشک، گیاهی است چندساله، به ارتفاع30 تا 100 سانتیمتر و دارای ریشه ضخیم و ساقه راست و بی‌کرک که برگ‌های بیضوی، تیرکمانی شکل و گل‌های کوچک با پوششی مرکب از 6 کاسبرگ به وضع مجتمع به صورت دسته‌های 3 تا 8 تایی در قسمت انتهایی ساقه دارد. رنگ گل‌های آن سبز یا سبز مایل به قرمز است. پس از آمیزش گل‌های آن، 3 کاسبرگ هر گل، حالت واژگون به خود می‌گیرند، در حالی که سه کاسبرگ دیگر که نازک و غشایی می‌باشند. رشد زیاد پیدا کرده، به صورت سه کفه، میوه را احاطه می‌نماید.

محل رویش: ترشک به طور وحشی در چمنزارها، گشتزارها، کنار رودخانه‌ها و جاده‌ها رشد می‌کند. در مناطقی مانند آذربایجان، اطراف تهران، قصر شیرین و ... یافت می‌شود.

توجه: مصرف این گیاه برای افراد مبتلا به درد مفاصل، نقرس‌، سنگ‌های صفراوی، سوء هاضمه و ... مضر می‌باشد. همچنین مصرف بی‌رویه آن موجب مسمومیت می‌گردد.

.........................................................................................

تمشک

نام‌های دیگر : توت سه گل-توت الارض-تلو

مشخصات ظاهری :

تمشک، درختچه‌ای با شاخه‌های قهوه‌ای رنگ و راست است. این شاخه‌ها پوشیده از برگ‌های متناوب با بریدگی‌های شانه‌ای می‌باشند. برگ‌ این گیاه به رنگ سبز روشن بوده و پشت آنها سفید و پرزدار است. خوشه‌های سست گل‌های سفید آن از بغل برگ‌هایی که روی شاخه‌های سال قبل دارند، می‌روند که در فصل پاییز از میان می‌روند. میوه‌ی آن به رنگ قرمز یا زرد بوده و به شکل فندقه مرکب و گوشتدار است، که پس از رسیدن با برگچه‌های محافظ آن از گیاه جدا می‌شود.

محل رویش :

این گیاه در بیشه زارها روییده و از زمان‌های قدیم نیز به خاطر میوه‌ی خوش طعم آن کشت می‌شده است. در برخی مناطق ایران از جمله:‌مازندران، گیلان،‌اردبیل، و ... یافت می‌شود.

.........................................................................................

توس

نام‌های دیگر : غان-شجره التامول-قان-غوشه-غوش- سندر و ...

مشخصات ظاهری :

توس، درختی است بزرگ و زیبا که ارتفاع آن در مناطق مساعد به30 متر نیز می‌رسد. برگ‌هایی لوزی شکل، نوک تیز با دو ردیف دندانه و منتهی به دمبرگ دراز دارد. پوست تنه آن سفید رنگ و صاف است. در سن 30 سالگی نیز به صورت نوارهای نازک شبیه، ورق‌های کاغذ از آن جدا می‌شود. شاتونهای نرتوس در آغاز پاییز ولی شاتونهای ماده در بهار ظاهر می‌شوند.

محل رویش : توس معمولاً در مناطق معتدل و سرد رشد می‌کند. این درخت در ارتفاعات 2000 تا2300 متری شهرستانک تهران یافت می‌شود.

.........................................................................................

توسکا 

نام‌های دیگر: حمرایه-حوره رومیه

مشخصات ظاهری : توسکا، درختی است که برگ‌هایی با پهنک مدور با کناره ناهمواره، دندانه‌دار و کم بیش چسبنده دارد. پهنک برگ در قسمت آزاد خود، به طور قرینه در دو طرف رگبرگ اصلی، فرورفتگی محسوس دارد و به علاوه در قسمت قاعده، عاری از دندانه است. شاتونهای نر و ماده این درخت، هر دو در پاییز ظاهر می‌شوند و گل‌های سبز یا سبز مایل به قرمطز آنها،‌ قبل از ظاهر شدن برگ یعنی در اواخر زمستان شکفته می‌گردند. شاتون‌های ماده‌ی آن که در آغاز رنگ سبز و حالت چسبنده دارند، در آخر سیاه رنگ می‌گردند. میوه‌های آن، دارای دو یال خشن و خیلی باریک می‌باشند.

محل رویش : توسکا  در اماکن مرطوب به خصوص رد کنار رودخانه‌ها و جریان‌های آب رشد می‌کند. این درخت در سواحل دریای خزر و همچنین در نواحی مختلف گیلان و کنار رودخانه‌ها مشاهده می‌شود.

.........................................................................................

ثعلب

مشخصات ظاهری: ثعلب، گیاهی است پایا و دارای غده‌ی زیرزمینی منقسم به تقسیمات پنجه‌ای و ارتفاعی بین 25 تا 70 سانتیمتر است. برگ‌هایی به رنگ سبز تیره در سطح فوقانی ولی کمی غبارآلود در سطح تحتانی دارد. همچنین لکه‌های قهوه‌ای رنگ در پهنک آن دیده می‌شود گل‌های زیبا و گلی رنگی یا سوسنی و گاهی سفید رنگ دارد که در فواصل ماههای اردیبهشت تا تیز ظاهر می‌گردند، در آغاز وضع فشرده برروی محور گل آذین سنبله دارند ولی پس از شکفتن، تغییر شکل داده ظاهر استوانه‌ای پیدا می‌کنند. در براکته‌های زیر گل آن،‌3 رگبرگ اصلی و در گلبرگ‌های آن، لکه‌هایی به رنگ ارغوانی یا بنفش تشخیص داده می‌شود.

محل رویش : ثعلب بیشتر در جنگل‌ها و چمنزارهای مرطوب نواحی کوهستانی تا ارتفاع 200 متری می‌روید. ثعلب را می‌توان در آذبایجان مشاهده نمود.

.........................................................................................

جنستات الصباغین

مشخصات ظاهری :

جنستات الصباغین، گیاهی است به ارتفاع 30 تا 80 سانتیمتر، فاقد خار ولی دارای ساقه‌های تعدد، سخت و چوبی که ارتفاع آن گاهی به 5/1 تا 2 متر می‌رسد به نحوی که گیاه منظره یک درختچه را پیدا می‌کند. برگ‌های آن بیضی شکل، نوک تیز، با کناره‌ها و سطح تحتانی پوشیده از کرک‌های ریز و کوتاه از کرک‌های ریز و کوتاه و گلهای نیز زرد رنگ است. قسمت مورد استفاده این گیاه برگ، گل و دانه آن می‌باشد.

محل رویش : این گیاه معمولاً در جنگل‌ها (به خصوص در مکان‌های کم درخت)، چمنزارهای طبیعی نسبتاً خشک، دامنه کوهستان‌ها و گودال‌ها رشد می‌کند. جنستات الصباغین در مناطقی مانند:‌ قره داغ-کوه جبل بارز- جیرفت کرمان و ... یافت می‌گردد.

توجه: جنستات الصباغین به خصوص دانه آن دارای اثر سمی می‌باشد. لذا مصرف آن تحت نظر پزشک ضروری است.

تهیه وتنظیم :محمد علیانسب کارشناس گیاهان دارویی