فواید و خواص دارویی دانه بذرک

گیاهی است یکساله با ساقه های باریک و بلندی آن حدود 50 تا 60 سانتیمتر است و بیشتر در غرب کشور ایران میروید. برگ های آن متناوب و نوک تیز بوده و گلهای آن دارای پنج گلبرگ است. گاهی مردم عوام به تخم کتان، بذرک می گویند که صحیح نیست.

دانه این گیاه مصرف درمانی دارد. مزاج آن گرم و خشک بوده و هضم غذا را سریع میکند. ضمناً مقوی قوای مغزی و اعصاب و قوای تناسلی و مدر عرق و زیادکننده شیر و باز کننده عادت ماهانه در زنان و تسکین دهنده بعضی از دردهای قفسه سینه و درد احشاء داخلی و درد مقعد بوده و در افرادیکه سخت بول می کند خروج بول را آسان می سازد. خوردن زیاد یا مداومت در خوردن آن سبب شدت حرارت بدن و گلو درد میشود و مقدار خوراک آن ده گرم و اگر هر روز تا مدتی بخورند روزی پنج گرم است. برای دهن بازکردن زخم هائی که سخت دهن باز می کنند پودر دانه آن را با تخم سفید و آرد جو و شیر گاو خمیر کرده بر بالای زخم بصورت لواشک می اندازند، دهان زخم را باز کرده و چرک آنرا خارج می سازد.
لازم به ذکر است که روی زخم هایی نظیر باد سرخ و زخم های گرم مزاج مشابه آن باید به مدت سه روز کافور و سرکه و داروهای خنک کننده ورادع مالیده شود چنانچه ورم کشیده نشد میتوان از لواشک فوق استفاده نمود.

خواص بذرک ( کتان )

بذرک درخت کتان

این گیاه که الیاف محکمی دارد از ۵۰۰۰سال پیش از میلاد مسیح، کشت می شده و در کتاب تورات به آن اشاره شده است.  که نمایانگر ارزش فراوان استفاه های گوناگون گیاه است. جوامع اولیه ساقه ی بذرک پوشاک تهیه می کرده اند و بعدها از آن برای تهیه نخ، طناب، تور ماهیگیری و همچنین بادبان استفاده می شده است. در اسطوره های توتنی (نژاد قدیم آلمانی) الهه هولدا این گیاه را به انسان معرفی کرد و هنر تابیدن نخ و پارچه بافی را به او آموخت. امروزه گیاه بذرک به مقدار فراوان به منظورهای تجاری بخصوص در ایرلند، اروپای شمالی و آمریکا کشت می شود .
از کوبیدن دانه های رسیده بذرک که تخم کتان نامیده می شود، ضماد مخصوص جهت درمان جوش و ورمهای پوستی تهیه می شود. دانه های گیاه دارای خاصیت تسکین درد می باشند و خارش و التهابات پوستی را از میان می برند. دم کرده ی تخم بذرک نیز خاصیت آرامش بخشی دارد و به علت لعابی که تولید می کند،  پزشکان آن را برای درمان عفونتهای تنفسی مانند برونشیت (التهاب نایژه ها) و جمع شدن مایع در پرده ی جنب پیرامون ریه (پلورزی)، تجویز می نمایند. تخم کتان همچنین یک ملین قوی و موثر است. از تخم کتان روغن زرد روشنی به دست می آید که به روغن بذرک مشهور است. در قدیم از این روغن برای دفع سهل و راحت سنگهای صفرایی از بدن استفاده می شده، اما این استفاده ی پزشکی دیگر منسوخ گشته است. تا جنگ جهانی دوم، روغن بذرک یکی از اجزای اصلی تهیه رنگها و مواد جلا دهنده بوده است .
گر چه کارخانه های سازنده ی رنگهای آلی، برای ساخت رنگها و همچنین نقاشها در تهیه تابلوهای رنگ و روغن، هنوز از روغن بذرک استفاه میکنند، با این حال، مواد مصنوعی به طور قابل ملاحظه ای جایگزین روغن بذرک شده اند. روغن بذرک یکی از اجزای جلا دهنده ی لوازم منزل مانند مبلمان می باشد و برای پرداخت و جلا دادن کارهای چوبی از این روغن استفاده می شود. از تفاله ی تخم کتان نیز در تغذیه دام استفاده می گردد .
● زیستگاه طبیعی :
این گیاه در بیشتر مناطق معتدل پراکنده است و به طور تجارتی در اروپای شمالی، شمال غربی ایالات متحده و روسیه کشت می شود. گیاه بذرک به طور وحشی تنها در کنارهایی جاده ها و زمینهای دست نخورده می روید .
● مشخصات ظاهری :
بذرک، یک گیاه یکساله ی زیبا و باریک است که طول آن به ۷۰سانتی متر می رسد. ساقه های باریک گیاه از پایه بیرون می آیند. برگهای باریک و بدون ساقه آن شبیه نیزه هستند و با سه رگه مشخص شده اند. از اوایل تا اواخر تابستان گلهای آّبی کم رنگ که پنج گلبرگ دارند، ظاهر می شوند. به دنبال برگها، کپسولهای گردی به اندازه ی یک نخود به وجود می آیند که حاوی دانه های قهوه ای براق می باشند که همان تخم کتان است.

درپایان به عرض میر سانم ، یکی از استادان دانشگاه فلوریدا گفت: مصرف گیاه «بذرک» کلسترول خون را کاهش می‌دهد و گرفتگی عروق را برطرف می‌کند.

 این گیاه را می‌توان به صورت پودر درآورد و روزانه باید بین 10 تا 20 گرم آن را مصرف کرد. می‌توان پودر این گیاه را در آب جوش حل کرد و یا مثل ادویه در داخل سوپ و یا غذاهای دیگر ریخت و میل فرمایید.

روغن بزرک یا روغن کتان یک روغن گیاهی است که از دانه‌های بزرک، دانه‌های رسیده گیاه بزرک یا کتان (گیاه کتان) (Liunm Usitatissimum) بدست می‌آید. روغن بزرک که به آن روغن یا مواد دیگری اضافه نشده باشد، روغن خام بزرک نامیده می‌شود.

روغن بزرک افزون بر کاربرد در جلادادن چوب و نقاشی‌های رنگ و روغن مصرف دارویی و خوراکی دارد.

این روغن در قدیم شناخته‌ترین دارو برای درمان سرماخوردگی، سوختگی و درد معده بوده‌است. این روغن یک ماده مفید است و ۹۰درصد و یا بیشتر اسیدهای چرب اشباع نشده دارد که ۷۶ درصد از آن از اسید چرب سیر نشده آلفا اسید لینولنیک است که در گروه اسیدهای چرب امگا-۳ قرار دارد.

مهمترین منبع چربی‌های امگا-۳ در گیاهان روغن بزرک و مهمترین منبع آن در جانوران ماهیها و غذاهای دریایی هستند. اثرات مثبت امگا-۳ در درمان کلسترول بالا، سکته، دیابت، کاهش وزن، پوکی استخوان‌ها، افسردگی، شیزوفرنی، بیش فعالی، آسم، سرطان روده بزرگ، سرطان سینه، سرطان پروستات مشاهده شده که دلیل آن ایجاد تعادل نسبت امگا۶- به امگا-۳ است امروزه روغن بزرک در ساخت ژل‌های دارویی و تحت عنوان ژل‌های امگا-۳ وارد بازارهای جهانی می‌شود تبدیل روغن بزرک به این محصول دارویی ارزش افزوده‌ای تا ۳۰ برابر دانهٔ روغن‌گیری نشده ایجاد می‌کند.

خواص دارویی دانه ‌کتان (بزرگ)

دانة کتان (بزرگ) در سرتاسر جهان برای تأمین غذا، دارو و الیاف پارچه، تورهای صیادی و سایر فرآورده های مورد استفاده قرار گرفته است. مصریان باستان هزاران سال پیش به کشت و پرورش کتان (بزرگ) مبادرت می ورزیدند، و این گیاه امروزه در سراسر جهان یافت می شود. کتان منبع غنی الیاف غذایی محسوب می شود که به کاهش میزان کلسترول کمک می کنند. روغن این گیاه در سلامتی قلب و عروق مؤثر است. مدتها پیش انسان ها به فواید روغن این گیاه پی بردند، و از بذر آرد شده و آرد نشده آن به عنوان ملین استفاده می کردند. خاصیت ملین بودن روغن این گیاه مربوط به مواد لعاب دار موجود در آن است. روغن کتاب حاوی اسیدهای چربی امگا- 3 و همچنین اسیدهای امگا-6 است. روغن این گیاه غنی ترین منبع اسیدهای چرب امگا-3 در طبیعت است و حاوی بیشتر از دو برابر امگا-3 موجود در روغن های ماهی است و از نظر قیمت هر انس آن ارزانتر از انواع روغن ماهی است. این گیاه سبب کاهش خطرات احتمالی تصلب شرایین نیز می شود. روغن گیاه مزبور همچنین دارای مواد مغذی گیاهی نظیر فتواستروژن است. این مواد شبه استروژنی طبیعی هستند که می توانند درد و ناراحتی ناشی از یائسگی را کاهش دهند.

معرفی گیاه

کتان نوعی گیاه سالانه است که در خاک های مرطوب عمیق حاوی شن، گل و لای و خاک رس زیاد به خوبی رشد می کند. بذرهای موجود در این گیاه غنی از روغن کتان است که گاهی اوقات به آن روغن بزرک گفته می شود (توجه: روغن بزرک تجاری که معمولاً در بازسازی اسباب و اثاثیه مورد استفاده قرار می گیرد مصرف انسانی ندارد). سبوس بذر این گیاه از نظر لعاب غنی است. هم روغن بذر و هم لعاب موجود در آن دارای خواص غذایی و درمانی است.

ترکیبات گیاه

فرآورده های حاصله از کتان از بذرهای موجود در داخل آن تهیه می شود. بذرهای این گیاه حاوی روغن های چربی به نام اسید آلفالینولنیک (ALA) و اسید لینولیک است. اسید آلفالینولنیک (ALA) در واقع همان روغن امگا-3 موجود در کتان است. کتان همچنین حاوی سایر مواد مهمی نظیر "لیگنال ها" است که می تواند از بدن شما در قبال برخی از انواع سرطان مراقبت کند.

اشکال موجود

می توان چندین نوع فرآورده حاصله از کتان را از بازار و بذرهای رسیده، انواع کیک های بزرک و رغن بزرک را مجموعاً از فروشگاه های مواد بهداشتی، غذایی خریداری کرد. این گیاه را می توان به شکل مایع (برای تهیه مواد غذایی) یا به صورت ژله های نرم به عنوان تقویت کننده و مکمل مواد غذایی تهیه کرد.

نحوه مصرف

اگر با افزایش میزان کلسترول، آنژین، فشار خون بالا و پسوریازیس، اگزما، آرتریت روماتیسمی یا بیماری تصلب شرایین چندگانه (MS) مواجه هستید، می توانید از فواید اضافه کردن روغن کتان به برنامه غذایی خودتان بهره مند شوید. روغن این گیاه سبب کاهش کلسترول لیپوپروتئین کم تراکم (یعنی کلسترول نامطلوب بدن) و سطح تری گلیسرید می شود. تحقیقات به عمل آمده نشان می دهد که روغن کتان در مقابل حملات قلبی بیشتر از روغن کانولا یا روغن زیتون ایجاد مصونیت و مراقبت می کند. مصرف روغن کتان احتمال ابتلا به سرطان را کاهش می دهد. این بدان خاطر است که کتان حاوی غنی ترین منبع لیگنان است که در جلوگیری از بیماری های قلبی- عروقی و سرطان نقش اساسی دارد. تحقیقات اخیر مؤید این است که لیگنان موجود در کتان دارای اثرات مراقبتی طولانی مدت و کوتاه مت در مقابل سرطان روده است. برای حصول اطمینان از اینکه بدن شما هم اسیدهای چرب پروری و هم لیگنان لازم را از طریق برنامه غذایی دریافت می کند. در جستجوی وجود روغن کتان بغنی از انواع لیگنان باشید. بهترین راه مصرف روغن کتان اضافه کردن آن به غذاهایی نظیر سالادها است. اما نباید از روغن مزبور برای پخت و پز استفاده کنید، چون گرما سبب نابودی اسیدهای چرب سالم در روغن کتان می شود. اگر از تنگی نفس، التهاب معده (گاستریت) یا التهاب روده کوچک رنج می برید، اضافه کردن فرآورده های این گیاه را به غذاهای مختلف آزمایش کنید. دانه کتان منبع خوبی از لعاب است که به مثابة ملین عمل می کند. در صورتی که دانه کتان کوبیده شده، خرد شده یا آسیاب نشده استفاده می کنید، حتماً مایعات، به ویژه آب کافی مصرف کنید.

میزان مصرف

* یک قاشق غذایی دانه این گیاه به صورت کامل یا کوبیده شده (اما نه آسیاب شده) با 150 میلی لیتر مایعات روزانه دو یا سه بار برای درمان التهاب معده و التهاب روده کوچک. دو یا سه قاشق غذاخوری بذرهای خرد نشده همراه با 10 برابر آب به عنوان مسهل حجیم شونده.

* ضماد: 100 گرم دانه خیس خورده در آب جوش به مدت 10 تا 15 دقیقه را صاف کنید و وسط دو لایه پنیر قرار دهید و استفاده کنید.

* دم کرده (مایعی که از طریق جوشاندن گیاه در آب تهیه می شود): 15 گرم بذر خرد نشده خیس خورده در یک لیوان آب به مدت 10 تا 15 دقیقه.

* روغن کتان: یک قاشق غذاخوری روغن به طور روزانه به غذاهایی نظیر سالاد اضافه شود.

نکات احتیاطی

اگر مقدار مصرفی روغن کتان را رعایت کنید، با هیچگونه عارضه ای مواجه نخواهید شد. اما اگر میزان مصرف آن بالا باشد و آب کافی نخورید، ممکن است با ناراحتی داخلی مواجه شوید. اگر باردار یا شیرده هستید می توانید کتان بزرک و روغن کتان بزرک را به غذایتان اضافه کنید. اما اطمینان یابید که بیشتر از مقدار توصیه شده مصرف نکرده باشید و این موضوع را ابتدا با پزشک معالج خود مشورت کنید.

تداخل های احتمالی

از مصرف همزمان دانه کتان با سایر داروها یا تقویت کننده های غذایی اجتناب ورزید. کتان می تواند روند جذب سایر داروها، ویتامین ها و مواد معدنی را کند کند. قبل از مصرف این گیاه در صورتی که دارویی را به طور مرتب استفاده می کنید (خواه به صورت نسخه تجویزی یا غیر تجویزی) با پزشک معالج خود مشورت کنید.